Лiст Якуба Малькевiча
Шрифт:
У Матыльды жоўты i злосны ад прыроды твар яшчэ пажаўцеў:
– Надулася, як смоўж, i сядзiць у бакоўцы.
– Чаго яшчэ ёй трэба? Анэта!
– Ат, можа, яна нездарова, пускайце, мае родныя, чарку, - падагнала Аўгiння.
Хведар раптам зноў сеў i прыгнуўся да Варывона:
– Ну то давай нечага будзем канчаць гаворку, трэба ж рабiць якi-небудзь лад.
– Я, васпане, не адказен хоць цяпер лад зрабiць... Што ж, Зося засталася бяздзетнаю, малое яе як памерла...
– Гэта то ўсё нiчога. Што ты мне пра гэта гаворыш... Пра дзецi ўспамiнаеш? Дык што, калi ў мяне на руках iх двое -
– А як, васпане?
– А так што, я ж кажу, мы лiшне спрачацца з табою не будзем...
– Не, не, васпане, што не - то не, спрачацца не будзем...
Аўгiння зноў устрапянулася:
– А дзе ж гэта дзецi? Хай бы яны па паўчарачкi выпiлi. Шмат не можна, а трошкi - няхай паспытаюць.
Зося адразу выявiла клапатлiвасць новай мацi:
– Але дзе ж гэта малыя?
Агледзела трохi санлiвымi ад гарэлкi вачыма хату i, кiўнуўшы галавою Матыльдзе, вылезла з-за стала. Яна ўжо назвала Матыльду братаваю:
– Хадзем, братавенькая, да малых.
I ўзяла Матыльду пад руку.
У маленькай бакоўцы стаялi два ложкi i памаляваны столiк. Скрозь на сцяне вiсела адзежа, i вельмi было тут цесна.
На ложку сядзела заплаканая Анэта i трымала на каленях малога хлопчыка. Большы сядзеў на другiм ложку, як стары, успёршыся локцямi на каленi i падпёршы iмi твар. Ён наморшчыў лоб, падняў вочы i глянуў на Зосю i Матыльду. Зося пагладзiла яго па галаве.
– Няхай бы ты, сынок, туды, да таты, падышоў.
I Матыльда падышла да яго:
– Можа, ты з'еў бы чаго?
У Анэты зморшчыўся твар. Зося села поплеч з ёю. Матыльда, глянуўшы на яе, сцiснула губы.
– Нешта, мусiць, нездарова, Анэта, што сядзiш тут адна?
Зося прыхiнулася блiжэй да яе i пастаралася паказаць ласкавай усмешкай шчырае спачуванне. Анэта блiжэй прыгарнула да сябе малога. Тады ўскочыла вёрткая Аўгiння:
– Дайце ж сюды сыночка, няхай жа ён да стала падыдзе. Хадзем жа да таткi.
Яна папрабавала сцягнуць з ложка большага.
– Не хачу!
– Чаму? Чаму ж ты не хочаш?
– Не чапайце яго!
– жорстка сказала Анэта.
– Чаму?
– шчыра здзiвiлася Аўгiння.
– Таму...
Матыльда пастаралася ўлагодзiць усiх, каб спынiць гэтакiя непаразуменнi:
– Няхай бы ты, Анэта, гасцям гарбату падала.
– Добра.
I Анэта выйшла ў кухню. Тады Аўгiння сiлком узяла пад пахi большага i падвяла пад гасцей. Варывон Вiлач паглядзеў на хлапчука:
– Расце, васпане. Расцi, расцi, гаспадаром будзеш.
Аўгiння налiла паўчаркi гарэлкi i дала малому. Той узяў i баязлiва паглядаў на ўсiх.
– Пi, сынок, пi.
Малы нясмела глянуў на айчыма Хведара, як бы баючыся, што той скажа.
– Пi, - сказаў той, нагiнаючыся да Варывона, каб зноў загаварыць пра жаробку.
Усё застолле ўпарта пацвердзiла:
– Пi, сынку.
Малы памачыў губы i скрывiўся.
– Пi, пi.
Малы пацягнуў, белымi худымi рукамi шпарка паставiў чарку назад i моцна закашляўся.
– А-а, трэба было, васпане, разам!
Малы кашляў, цёр кулакамi па твары слёзы.
– Не, жаробкi я, васпане, не дам, - адразу схiлiўся да Хведара Варывон.
– А Зося як сама захоча?
–
Мы з ёю, васпане, не дзялiлiся i не сварылiся...Анэта прынесла гарбату i ўбачыла: малы кашляў, за iм стаяла Зося i трымала на руках меншага. Аўгiння нешта тлумачыла суседу.
– Хоць бы хто адвёў яго ад стала назад. Нашто яго тут трымаць, сказала з пагардаю Анэта.
Хведар ускочыў:
– Чаго ты ўсё бурчыш? Чаго ты дзьмешся, сястрыца, на мяне! Што ты перад людзьмi мне брыдка робiш?
– Цiха, васпане.
– Бо я калi добра, дык добра, а як захаджуся, дык...
Зося занесла ў бакоўку малога i прыйшла назад, збянтэжаная.
– Мне як добра, дык добра, а не - дык я не пагляджу.
– На што ты не паглядзiш?
– На ўсё. За шыю ды з хаты, як жабу. Перад людзьмi гавару.
– Няможна, васпане.
– Каб у мяне тут у хаце!..
Анэта не даслухала, моўчкi пайшла ў бакоўку. Матыльда глянула на Хведара.
– Не крычы, Хведарка, што табе здалося...
Яна, вiдаць, трымала яго руку. Гасцям зрабiлася не па сабе.
– Пускайце, пане Варывоне, чарку.
– Я, васпане, не адказен. Здароў будзь, Хведар.
Але нiякавасць гэтак шпарка не прайшла. Зося пайшла следам за Анэтаю, а за Зосяю Хведар.
– Не варт iсцi, васпане, - зазлаваў раптам, сам не ведаючы з якой прычыны, Варывон Вiлач.
– Ты што гэта?
– сказаў Хведар Анэце яшчэ здалёк.
– Вам, можа, што трэба сказаць, братавенькае, цi што...
– Ат, - з'явiлася раптам Матыльда, - што тутака лiшне браць у шух. Калi ўжо на тое пайшло, дык тут жа льга сказаць у адкрытую.
– Але, васпане.
Ён ужо стаяў у дзвярах, вялiкi, плячысты, як гара.
– Панна Анэта, васпанна.
– Я не панна i не васпанна!
– Ого!
– Я вас прашу, iдзiце вы i не чапайце вы гэтых малых! Што яны вiнаваты перад вамi цi перад кiм!
– Ого!
– Што табе не падабаецца?
Анэта закрыла рукамi твар i пайшла. Перад ёю расступiлiся ў дзвярах, далi ёй дарогу. Малыя кiнулiся за ёю:
– Куды ты, цёця!
– Не iдзi!
– А мой сынок, - абазваўся Хведар, - куды ты, чаго ты, хадзi да мяне. Iдзi от да цёцi Зосi, да яе... Гэта ж мама.
– Да мамы iдзi, васпане...
– Цёця Анэ-э-эта, - заплакалi малыя ўдваiх i кiнулiся бегчы.
Анэта ўжо стаяла ў кухонных дзвярах.
– Яны баяцца чужых людзей, - сказала Матыльда.
– Анэта, куды ты?
Дзецi сталi каля Анэты.
Хведар iрвануўся.
– Анэта, што гэта?
– А гэта што?
– крыкнула Анэта.
– Ты думаеш, дзецi нiчога не ведаюць? Ты думаеш, яны не ведаюць больш за цябе? Ты думаеш, яны не бачаць, што ты за бацька? Што каля iх робiцца?! А ты памятаеш, як гэты большы крычаў i людзей ззываў, калi ты бiў яго мацi? Можа, ты яго навек скалечыў гэтым самым. Можа, ён iншым цябе i не можа бачыць, як з узнятым паленам над яго нябожчыцаю маткаю. Можа, тое, што ён убачыў тады, навек сядзiць у яго сэрцы i, колькi ён будзе жыў, нiколi не вытравiцца з яго. Што ты тутака развёў гандаль перад iмi - цераз гэты гандаль i тады сям'ю раскiдаў i цяпер моцнай не зробiш! Як тады было не вяселле, а нейкi гандаль, дык i цяпер тое самае. Не навучыў цябе i астрог; хоць бы ты малых дзяцей пашкадаваў...