Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

9

Доўга спаў Заратустра, i не толькi зара, але i полудзень прайшлiся па твары ягоным. Але нарэшце расплюшчылiся яго вочы: з подзiвам глянуў Заратустра на лес, ахiнуты глыбокаю цiшынёю, са здзiўленнем зiрнуў усярэдзiну сабе самому. Потым хуценька ўстаў, як марак, калi раптам убачыць зямлю, i ўзрадаваўся; бо адкрыў ён новую iсцiну. I так сказаў свайму сэрцу:

"Святло сышло на мяне: мне патрэбны паслядоўцы, i жывыя, не мёртвыя паслядоўцы, не трупы, якiх я нясу, куды захачу.

Паслядоўцы жывыя патрэбныя мне; таму i пойдуць яны за мною туды, куды я захачу.

Святло сышло на мяне: не да народу прамаўляе Заратустра, а да паслядоўцаў! Не павiнен Заратустра быць пастухом i сабакам статку!

Звесцi многiх са статка - вось дзеля чаго я прыйшоў. Гневацца будуць на мяне народ i статак: разбойнiкам назавуць пастухi Заратустру.

Я сказаў "пастухi", яны ж завуць сябе добрымi i справядлiвымi. Пастухамi назваў iх я, а яны завуць сябе вернiкамi правiльнай веры.

Зiрнiце на гэтых добрых i справядлiвых! Каго яны болей за ўсё ненавiдзяць? Таго, хто разбiвае скрыжалi iх каштоўнасцяў, хто разбурае i пераступае, - але ж ён i ёсць стваральнiк.

Зiрнiце на вернiкаў! Каго яны болей за ўсё ненавiдзяць? Таго, хто разбiвае скрыжалi iх каштоўнасцяў, хто разбурае i пераступае, - але ж ён i ёсць стваральнiк.

Паслядоўцаў шукае стваральнiк, а не трупы, не статкi, не вернiкаў. Тых, што будуць ствараць разам з iм, шукае стваральнiк: тых, што напiшуць новыя каштоўнасцi на новых скрыжалях.

Паслядоўцаў шукае стваральнiк i тых, што сажнуць жнiва разам з iм, бо ўсё ў iх паспела да жнiва. Не хапае толькi сотнi сярпоў; таму зрывае ён каласы i прыкра яму.

Паслядоўцаў шукае стваральнiк такiх, што ўмеюць вастрыць сярпы. Iх назавуць разбуральнiкамi i пагарднiкамi дабра i зла. Але яны - жняцы i бяседнiкi за святочным сталом.

Тых, хто будзе ствараць разам з iм, хто будзе жаць разам з iм, субяседнiкаў шукае Заратустра: што яму трупы i пастухi з iхнiм быдлам!

А ты, першы мой паслядоўца, бывай! Добра схаваў я цябе ў дупле, надзейна схаваў ад ваўкоў.

Але расстаюся з табою, бо мой скончыўся час. Памiж дзвюма зорамi адкрылася мне новая iсцiна.

Не буду я нi пастухом, нi далакопам. I з народам ужо не гаварыцьму нiколi: апошнi раз гаварыў я да мёртвага.

Са стваральнiкамi, са жняцамi, з субяседнiкамi хачу я з'яднацца: я пакажу iм вясёлку i ўсе ступенi Звышчалавека.

Усiм самотным сваю песню я буду спяваць: i тым, што самотныя ўдвух; i тым, што яшчэ маюць вушы, каб чуць нечуванае, - iм укладу я ў сэрца цяжар шчасця майго.

Я iду да сваёй мэты, я iду сваёю дарогаю; я пераскочу цераз марудлiвых i нядбайных. Хай будзе мой шлях iхнiм захадам!"

10

Так сказаў Заратустра свайму сэрцу, а сонца стаяла ў зенiце; i тут паглядзеў ён угору, бо пачуў над сабою пранозлiвы птушыны крык. I што ж! Шырока кружляючы ў небе, лунаў арол i нёс змяю, але не так, як носяць здабычу: змяя абвiвалася вакол яго шыi, нiбы сяброўка.

"Гэта мае звяры!
– сказаў Заратустра, рады ад шчырага сэрца.
– Сама гордая жывёлiна пад сонцам i сама мудрая жывёлiна пад сонцам - выправiлiся ў дарогу.

Яны хацелi даведацца, цi жывы яшчэ Заратустра. А праўда, цi жывы яшчэ я?

Мне небяспечней сярод людзей, чым сярод звяроў, небяспечнымi сцежкамi ходзiць Заратустра. Няхай жа вядуць мяне звяры мае!" Сказаўшы гэта, згадаў ён словы святога старца ў лесе, уздыхнуў i прамовiў сэрцу свайму:

"Я хацеў бы стаць разумнейшым! О, калi б я стаў такi ж мудры, як мая змяя!

Але я немагчымага прагну: прашу гордасць сваю, каб яна заўсёды iшла з маёй мудрасцю разам.

I калi мая мудрасць пакiне мяне - а яна так любiць мяне пакiдаць, - хай тады ўжо i гордасць мая заадно з дурнотай адыдзе!"

Так пачаўся захад Заратустры.

ЗАРАТУСТРАВЫ КАЗАНI

Пра тры пераўтварэннi

Я скажу вам пра тры пераўтварэннi духу: як дух зрабiўся вярблюдам, вярблюд - iльвом i, нарэшце, леў - дзiцём.

Шмат цяжкага выпала духу, моцнаму духу, трываламу, здольнаму да шанавання: найцяжэйшага, найневыноснейшага прагне ягоная моц.

"Што ёсць цяжкае?
– пытаецца трывалы дух, становiцца, як вярблюд, на каленi i хоча, каб яго добра наўючылi.

Героi, што ёсць найцяжэйшае?
– пытаецца трывалы дух.
– Цi не тое, што я магу ўзняць на сябе i радавацца сваёй сiле?"

Цi не азначае гэта: прынiзiцца, каб убольваць сваю пыху? Цi прымусiць заззяць сваю дурасць, каб пасмяяцца з мудрасцi?

Альбо гэта азначае: пакiнуць сваю справу, калi яна якраз святкуе перамогу? Альбо ўзысцi на высокую гару, каб змусцiць змусцiцеля?

Альбо гэта азначае: кармiцца жалудамi i травой пазнання i дзеля праўды трываць душэўны голад?

Альбо гэта азначае: хварэць i адганяць суцешнiкаў i запрыязнiцца з глухiмi, якiя нiколi не чуюць, чаго ты хочаш?

Альбо гэта азначае: увайсцi ў брудную ваду, калi яна ёсць вада праўды, i не аганяцца ад халодных жаб i цёплых жаб?

Альбо гэта азначае: любiць сваiх пагрэбнiкаў i падаць руку зданi, якая хоча нас запалохаць?

Усё найцяжэйшае бярэ на сябе дух трывалы: падобнiцца цяжка наўючанамi вярблюду, якi спяшаецца ў пустыню; спяшаецца ў сваю пустыню i ён.

А там, у пустэльнай пустынi, адбываецца другое пераўтварэнне: там дух робiцца iльвом, каб здабыць сабе волю, ён хоча зрабiцца i гаспадаром сваёй пустынi.

Там ён шукае свайго апошняга ўладыку: ён хоча быць яму ворагам, апошняму Госпаду i Богу свайму, да пераможнага канца хоча змагацца з вялiкiм цмокам.

Хто ж ён, той вялiкi цмок, якога дух больш не хоча прызнаваць за Госпада i Бога? Завецца той цмок - "Ты-павiнен". Але дух iльва гаворыць "я хачу".

Звер "Ты-павiнен" ляжыць на дарозе ў яго, залатою лускою iльснiцца, i на кожнай лусчынцы золатам блiшчыць "Ты павiнен"!

Бляск тысячагадовых каштоўнасцяў на гэтай лусцэ, i магутны цмок кажа так: "Каштоўнасцi ўсiх рэчаў блiшчаць на мне сваiм бляскам".

"Ужо ўсе каштоўнасцi створаны, i ўсе яны - гэта я. Сапраўды, не павiнна больш быць "Я хачу!" - так кажа цмок.