Часовы прыпынак

– Не здзекуйцеся, - прамовiў ён.
– Здзек - заўсёды адзнака лiхiх думак. Калi насмiхаюцца з тых, каго трэба любiць, гэта забiвае ўсякую прыхiльнасць... I вось яшчэ... I гэта асаблiва важна. Адзiны шанс на ратунак - у далiкатных i лiтасцiвых адносiнах да людзей. Амаль усе яны такiя няшчасныя...

– Я не думаю, што Джэк няшчасны. Ён амерыканец i добра прыстасаваны да свайго грамадства, якое, не крывячы душой, лiчыць найлепшым у свеце. У чым жа ён тады пачне сумнявацца?

– У вашай любвi, i даволi скора. Вы яго навучыце пакутаваць.

Не ведаю, цi адчулi вы з маiх слоў, што ў гэтую ноч мой узбунтаваны розум быў схiльны з усiм згаджацца. Незвычайна было тое, што я была адна, а першай гадзiне ранiцы, у пакоi незнаёмага ангельца, з якiм выпадкова сустрэлася на аэрадроме. Яшчэ больш незвычайна, што я расказала яму падрабязна пра сябе i падзялiлася сваiмi планамi на будучыню. Нарэшце, самае дзiўнае, што ён даваў мне парады i я слухала яго з пашанай.

I ўсё ж гэта было iменна так. Чалавечая годнасць Пiтэра i яго дабрата рабiлi ўсё простым i натуральным. Нiякiх замашак прапаведнiка, прарока-прафесiянала. Нiчога напускнога. Ён ад душы смяяўся, калi я гаварыла што-небудзь смешнае. Але ў iм угадваўся сур'ёзны падыход да ўсяго, з'ява даволi рэдкая ў грамадстве. Так. Iменна сур'ёзны падыход... Вы разумееце? Людзi ў большасцi не выказваюць таго, што думаюць. За iхнiмi словамi звычайна тоiцца задняя думка, i тое, што ў iх на языку, толькi маска, каб схаваць сапраўднае. Альбо, што яшчэ часцей, балбочуць абы-што, не думаючы.

Пiтэр паводзiў сябе, як некаторыя героi Талстога: не збочваючы, даходзiў да самай сутнасцi рэчаў. Гэта настолькi мяне ўразiла, што я запытала:

– У вас ёсць расейская кроў, не iначай?

– З чаго вы ўзялi? Пытанне нечаканае, асаблiва ад вас. Так, мая мацi была расейка, бацька - ангелец.

Гэта трапная здагадка мяне проста акрылiла, i я, не саромеючыся, пачала пытацца:

– Вы - халасцяк? Вы нiколi не жанiлiся?

– Не. Бачыце... Вы можаце палiчыць гэта гордасцю... Я захоўваю сябе для чагосьцi большага.

– Для вялiкай любвi?

– Для вялiкай любвi, але не да жанчыны. Я ўвесь час адчуваю, што за мiзэрнымi з'явамi гэтага свету ёсць нешта вельмi значнае, прыгожае, дзеля чаго варта| жыць.

– I гэтае "нешта" вы знаходзiце ў рэлiгiйнай музыцы.

– Так, i ў паэзii... I чытаючы евангелле... Я хацеў бы зрабiць сваё жыццё чыстым. Прабачце, што я гавару пра сябе... такiм прыўзнятым тонам... далёка не брытанскiм... але, мне здаецца, вы разумееце ўсё... i адразу.

Я ўстала, падышла i села каля яго ног. Чаму? Сама не ведаю. Але iначай зрабiць не магла.

– Так, разумею, - прамовiла я.
– Адчуваю, як i вы, што нельга трацiць жыццё - наш адзiны неацэнны здабытак - на марныя клопаты, нiкчэмныя сваркi, дробныя заняткi. Я б жадала, каб кожная мая гадзiна была падобна на тую, што я праводжу цяпер каля вас... Аднак я ведаю, што гэтага не будзе... Няма ў мяне сiлы... Паплыву па цячэнню, бо так лягчэй... Зраблюся мiсiс Джэк Д. Паркер, буду гуляць у карты, у гольф, палепшу свае спартыўныя паказчыкi, зiмаваць паеду ў Фларыду, i так год за годам, пакуль не прыстукне смерць... Вы, можа, скажаце, якi жаль!.. Ваша праўда... Але што рабiць?

Я прытулiлася да яго каленяў; у гэты момант я належала яму... душой i целам... Так, душой i целам, бо галоўнае - гэта гатоўнасць.

– Што рабiць?
– паўтарыў ён.
– Кiраваць сабой. Дапускаць, каб вас несла цячэнне? Вы ж умееце плаваць. Я хачу сказаць: у вас ёсць энергiя i аўтарытэт... Ну так!.. I, мiж iншым, няма патрэбы заўсёды змагацца, каб адолець свой лёс. На працягу чалавечага жыцця бывае толькi некалькi момантаў, калi ўсё вырашаецца, i надоўга. У гэтыя моманты якраз i трэба праявiць мужнасць, сказаўшы - так альбо не.

– I вы лiчыце, што ў мяне цяпер такi момант, калi трэба праявiць мужнасць i сказаць - не?

Ён далiкатна дакрануўся да маiх валасоў, потым адвёў руку i задумаўся.

– Вы задалi мне вельмi цяжкае пытанне, - прамовiў ён нарэшце.
– Якое ў мяне права, у чалавека, якi ўпершыню вас сустрэў, пра вас нiчога не ведае, нi пра вашу сям'ю, нi пра вашага будучага мужа, якое ў мяне права даваць вам парады? Я магу груба памылiцца... Вырашаць павiнны вы, а не я. Вы адна ведаеце, чаго можна чакаць ад гэтага шлюбу, у вас у адной ёсць факты, каб прадбачыць далейшае... А што магу я? Я магу толькi накiраваць вашу ўвагу на тое, што, на маю думку, i, спадзяюся, на вашу, з'яўляецца самым важным, i запытацца ў вас: "А вы ўпэўнены, што гэта не пашкодзiць вашым лепшым задаткам?"

Тут i я задумалася.

– На жаль - не... Няма ў мяне пэўнасцi. Лепшае, што ў мяне ёсць, гэта надзея, гатоўнасць прынесцi сябе ў ахвяру... У дзяцiнстве я марыла быць святой альбо гераiняй... А цяпер маё жаданне - прысвяцiць сябе чалавеку незвычайнаму i, у меру сiл маiх, памагаць яму ў яго справе, у яго высокiм прызваннi... Вось так... Я вам прызналася ў тым, пра што нiкому яшчэ не гаварыла... Чаму вам? Гэта i для мяне загадка. Ёсць у вас нешта такое, што патрабуе шчырасцi i абуджае давер'е.

– Гэтае нешта - адмаўленне, - растлумачыў ён.
– Той, хто для сябе не дамагаецца таго, што людзi называюць "шчасцем", магчыма, здольны палюбiць другiх па-сапраўднаму i праз гэта знайсцi iншую форму шчасця.

I тады, учынак смелы i крыху шалёны, я схапiла яго за рукi i сказала:

– А чаму б вам, Пiтэр Дэн, не ўзяць сваёй часцiны сапраўднага шчасця? Я ж таксама вас амаль не ведаю, аднак, мне здаецца, вы iменна той чалавек, якога я ўвесь час падсвядома шукала.

– Гэта - iлюзiя... У рэальнасцi я зусiм не такi, я вы сабе ўяўляеце. Нiводнай жанчыне я не буду нi мужам, нi каханкам. Я жыву занадта ў сабе. Я не вытрымаю, каб з ранiцы да вечара, з вечара да ранiцы пры мне знаходзiлася жанчына, якая кожную хвiлiну патрабуе ад мяне ўвагi i мае на гэта права.

– Увага была б узаемнай.

– Безумоўна, але мне яна не патрэбна.

– Вы адчуваеце, што ў вас хопiць сiлы, каб змагацца.

– Больш дакладна, я адчуваю, што ў мяне хопiць сiлы, каб змагацца ў жыццi разам з усiмi людзьмi добрай волi... працаваць разам з iмi, каб зрабiць свет больш мiрным i шчаслiвейшым... цi хоць паспрабаваць зрабiць яго такiм.

– Можа, было б не так гэта цяжка, каб вам памагала сяброўка. Вядома, яна павiнна верыць у тое, што вас натхняе. Але калi яна вас любiць...

– Гэтага мала. Я ведаў жанчын, якiя, закахаўшыся, як самнамбулы, iшлi за любiмым чалавекам. Потым, прачнуўшыся, з жахам заўважалi, што стаяць над прадоннем i могуць упасцi. I тады ў iх з'яўлялася адзiная мэта: хутчэй спусцiцца ўнiз на роўную дарожку звычайнага жыцця... Мужчына, кахаючы такую жанчыну, спускаўся таксама. Пасля чаго, як гаворыцца, яны засноўвалi сямейны ачаг... Воiн складваў зброю.

– Вы хочаце змагацца адзiн?

Ён далiкатна абняў мяне:

– Мне вельмi балюча выказваць, але гэта праўда... Я хачу змагацца адзiн.