Дарц
Шрифт:
– Тоийта. Тахана цхьа а тIевуьтуш вац тутмакхашна. – Эпсар, багахь шок лоькхуш, эткех йайн шед йетташ, гIопа чу вахара.
КIанта шен ненан кучан йух озийра.
– ЦIа гIo вай, нана?
Нанас, йист ца хуьлуш, дайн куьг хьаькхира цуьнан коьртах.
Туьканан корехь лаьтта пиркечик, ара а ваьлла, зударшна тIевеара.
– Аш дехарш дарах а, делхарх а, тIедуьтур дац шу, – элира цо зударшка.
– Оха хIун дан деза? – цунна тIейирзира йоккха стаг.
– Хьаькамашна кхоана йала xIyмa йуй шуьгахь?
Йоккха стаг дIатийра.
– Мел хIума йезар йу? – хаьттира цхьана зудчо.
– Шайн
– Цхьацца сом тоьур дуй?
Пиркечико ойла йира.
– Доцчунна дан xIyмa дац. Ма-луъу ца хилча, ма-торру, аьлла-кх.
Къона ши зуда вовшех дагайелира.
– Оха цуьнга дIа муха лур ду? Цо лелхадахь?
– Соьга схьало. Ас дIакхачор ду кхачо деззачуьнга.
Шина зудчо шайн корталийн тIемагех дина шеддаш а даьстина, дато соьмаш кховдийра.
– Ахь лой xIyммa а? – йоккхачу стаге хьаьжира пиркечик.
– Соьгахь дац… КIантана беана кхача боцург… Сискал, нехча, хохаш…
Воккха стаг, вист ца хуьлуш, йуьстах лаьттара.
Карахь дIаса а хьийзийна, ахча гIовталан кисана тесира пиркечика.
– ХIета, сайга хIун дало, хьожу со, – гIопа чу вахара иза.
Дукха хан йалале гIопан кевнехь гучувелира пиркечик а, нохчо-эпсар а, гIалгIазкхийн вахмистр а.
– И къона ши зуда чуйаийта, – царна тIе пIелг хьажийра эпсаро. – Церан таьлсаш талла дика. ДегIах а хьажа.
Нохчо-эпсар а, пиркечик а, туьканан коре а вахана, къамеле велира.
– ХIан-хIане, бабанаш! Цхьацца йогIуш, схьа тIе дуьйлал, – мохь туьйхира вахмистро. – Къенаниг, ахь собарде. ХIун йу шун таьлсаш чохь? Бомбанаш-м ца йеана аш шайн разбойникашна?
Вахмистр таьлсаш кего вуьйлира.
– Йохьург а йелара цхьа чомехь xIyмa. Суна а кхочур йара жима-тIама. XIоpa дийнахь массара а йохьург йакъайелла сискал, кIон хохаш, муьста нехча. Дакъийна жижигаш, дуьмеш хIунда ца дохьу? ХIинца дегIах хьовсийтал. Куьйгаш хьаладахийта.
Къоначу зудчун дегIах куьйгаш хьекха вуьйлира вахмистр, томкано мажйина, говрачарех тера шуьйра, йаккхий цергаш а къажийна. Куьйгаш некха тIе хьалагIоьртича, зудчо, разйаьлла, чIогIа тата доккхуш, вахмистран бетах тIара туьйхира.
– Хьакха!
Вахмистр, вахьийча санна, зудчунна тIе а къаьрзина, вогIавелира. ТIаккха, цIеххьана саметта а веана, ши буй айъина, зудчунна тIекхоссавелира. Амма иза сацийра, настарх хьаьрчина, варех цергаш йоьхкинчу кIанта а, гIопан кевнехь гучуваьллачу йесаула а.
– Хьожа йогIу зуд! – мохь хьаькхира вахмистра. – ДIайовла кхузара, варраш! БIаьрга гур бац шуна шайн разбойникаш! Ас набахтехь бахкор бу уьш!
Ткъа йесаул, гIадвахана, воьлура.
– БIаьрг ма хила цунна, ма таза а туьйхира цо хьуна, Афонич! ЭхI, ма воккха Iовдал а ву! Ва-хьа-хьа! Бода бу хьо, Афонич, хьо ма-барра. Иштта шога хуьлу ткъа мадамашца? Чано санна, куьйгаш хьоькхуш. КIеда-мерза дешнаш олуш, ховха куьг хьоькхуш, эсала хьаста ма йеза.
– ДIадовла кхузара, йешапаш!
– Ларлуш хила, Афонич. Церан цхьана башибузуко чоко хоьцур йу хьан, – дIахьажавеллачу йесаулана гира йуьстах хIоьттина лаьтта некъахо. Иза кхузарчу нохчех воцийла хиъна, забарш йитира цо. – Бахархошца гIиллакхе хила веза, господин вахмистр. Тахана тутмакхашна тIебуьту де дац. Кхача схьаоьцур бу шуьгара, амма тутмакхаш гойтур бац.
Эпсаро дуьйцучух ца кхеташ, бIаьргаш бетташ Iийна зударий, вахмистр шайна йаппарш а йеш
дIавахча, пиркечикна тIебирзира:– Тхан ахча?
– Тхо Iехийна ахь?
– Охьадилла тхан ахча!
– Кхин хьайгахь ницкъ боцуш лелара хьо?
Нохчо-эпсар, шена хIумма ца хуучуха, ладоьгIуш лаьттара.
– ХIун ахча хьехадо цара? – хаьттира цо пиркечике.
– Йукъарло дийца аьлла, деллера соьга… вахмистрана дала. Шайн гIуллакх шаьш галдаьккхи аш. ХIан, дIаэца шайн ахча…
ХIорш девнаш деш лаьтташ, йоккхачу стеган, Iадийча санна, цIеххьана мохь белира.
– Со-и-ийп…
ДIахьажавеллачу некъахочунна гира гIопан кевнах араваьлла унтер а коьртехь кхо салти а, царна йукъахь ши куьг къевллина букъа тIехьа дихкина валош стаг а. Йеха, оза йуьхь хьулйинера Iаьржачу можо. Мекхаш дара бага а, мера чу а чоьш хьийзина. Амма нийсачу, элдарчу дегIо а, кадечу боларо а гойтура иза къона стаг хилар. Йоккха стаг, тIе а хьаьдда, маракхийтира цунна.
– Со-и-ийп… Нана лойла хьан… Хьуна тIехь хIун дина оцу къацахетарша?..
КIант ма-хуьллу нана тейан гIертара.
– Ма йелха… ХIумма а ца дина суна. ДуьххьалдIа, корта-маж ца йаьшна…
– Стенна лаьтта шу, цушинга а хьоьжуш? – мохь белира йесаулан. – ДIасадаккха и шиъ.
Салташа, цхьаммо къона стаг, вукхо йоккха стаг дIаса а озийна, вовшахдаьккхира и шиъ.
– Нана! Хьайх xIapa Делан мостагIий ма кхардабелахь… Сан дас хьайга дина весет дицделла хьуна? Хьо-м нохчочун нана йай… Дерриг лан собаре а, майра а хила кхоьллина…
ТIехь салти а волуш, ши говр йоьжна гIудалкх схьахIоьттира царна улло. Къона стаг хьалха хьала а ваьккхина, гIудалкха тIевелира важа виъ а.
– Суна ма йелхалахь! Со йухавоьрзур ву…
– Со-и-ийп… Хьан да а ма вайна доьза… Сийначу Сибрехь… – тIаьхьахьаьдда зуда, гIорзанах ког а тасабелла, берталкхийтира.
Некъахочо, тIе а вахана, хьалагIаттийра йоккха стаг.
Ши салти а, тутмакх а, урамо голатухучохь дIа а хьаьвзина, къайлавелира.
ХIетталц ладоьгIуш, йуьстах лаьттина воккха стаг, тIе а вахана, зудчунна маслаIат дан вуьйлира:
– Баккъал а, ма кхардабехьа xIapa Делан мостагIий. Хьо йелхарх, къахета стаг ма вац царна йукъахь. Уггар хьалха и дIогахь лаьтта ши нохчо а. ЦIа ваийта а ма мега. Суд йахь а, цхьа-ши шо хан тухур йу. Иза хIинцца дIаер йу. ЦIа вогIур ву. Къона ву, могаш ву.
Зуда, кIез-кIезиг йогIуш, маслаIате йеара. БIаьргех корталин тIемаг а хьаькхна, доккха садаьккхира цо:
– Иза-м вогIур ву… Со йехар йуй, хаац-кх, хIетталц… Да а ма лаьцна цуьнан, иза дуьнен чу а валале… Цуьнан бIаьра а хьоьжуш ма даьккхина ас xIapa тIаьххьара ткъе йалх шо… ХIинца йесачу хIусаме йерза йеза-кх со…
– Гергара нах буй кIентан?
– Гергара нах бу. Амма ден ваша а, шича а, маьхча а вац…
– Хьо мичара йу?
– Гати-Юьртара…
– ХIун дийр ду ткъа? Дика а, вон а Делера ду-кх. Цунна тIе болх биллина Iийр ду-кх вай. АлхьамдулиллахI, цо вониг дийр дац…
Зудчунна тIе ченан кIур а тухуш, уллохула тIехъиккхира хьаргIанан басахь, хье тIехь деха кIайн сет а, кIайн когаш а болуш йоккха говр йоьжна кIеда гIудалкх. Денщикана тIехьа, кIедачу миндарна тIехь воттавелла вара гIеметта хIоьттина подполковник. Ворта лацаелча санна, йаьIна кхин дIаса а ца хьовзош, нийсса хьалха дIа ши бIаьрг а боьгIна, тIехвелира иза.