Хобіт, або вандроўка туды і назад

— Назад да Гары! — закрычалі гномы, быццам і не пачулі хобіта, так што давялося цягнуцца назад разам з імі.

Калі вы памятаеце здарэнні на Возеры, то зразумееце, што гномы яшчэ мелі колькі дзён. За тыя дні яны даследавалі пячоры яшчэ раз і знайшлі, што, як і чакалася, толькі Шрэдняя Брама засталася адчыненая. Усе астатнія ўваходы (зразумела, апроч маленькіх таемных дзвярэй) былі абваленыя ды зруйнаваныя цмокам, так што і следу іх не засталося. Таму гномы пачалі ўпарта і зацята працаваць над умацаваннем Галоўнай Брамы і над пабудовай новага шляху да яе. Старых інструментаў, якімі карысталіся некалі шахцёры, рудакопы ды будаўнікі, засталося досыць, а ў гэткай працы гномы былі вельмі дасведчаныя.

Пакуль яны працавалі, крумкачы ўвесь час прыносілі звесткі. Такім чынам адразу ж даведаліся, што Кароль Эльфаў павярнуў да Возера, і што трохі часу яшчэ ёсць. Атрымалі і не менш прыемныя звесткі, што тры іх поні збеглі ад цмока і цяпер блукаюць уздоўж берагоў Струмяніцы, непадалёк ад месца, дзе пакінулі рэшту прыпасаў. Туды пад правадырствам крумкача паслалі Філі з Кілі, каб тыя злавілі поні ды прывезлі ўсё, што здолеюць. Астатнія ж працягвалі працаваць.

Прайшло чатыры дні. Стала вядома, што аб'яднанае войска людзей з Возера ды эльфаў спяшаецца да Гары. Аднак цяпер было на што спадзявацца, бо ежы хапала на некалькі тыдняў наперад. Зразумела, рацыён быў не тое каб надта разнастайны, калі не сказаць горш, дьш складаўся большай часткай з хруму. Так ці не, але ж і хрум значна лепей за ягоную адсутнасць. Ужо і браму добра зачынілі сцяною з часаных камянёў. Кладку рабілі сухую, але з вельмі шырокіх ды важкіх каменняў. Сцяна атрымалася моцнай ды высокай. Зрабілі вузкія байніцы, праз якія можна было назіраць (і страляць). Адзінае чаго не зрабілі — гэта дзвярэй. Самі караскаліся па лесвіцах. Неабходнае цягнулі на вяроўках. Для ракі ў самым нізе сцяны пабудавалі нізенькую арку, ды так змянілі русла, што адразу за брамай рака разлілася аж да пачатку вадаспаду, якім рака рушыла на Дэйл. Падысці (а не падплысці) да брамы цяпер можна было толькі па вузкім выступе ў правай (калі глядзець ад брамы) скальнай сцяне. Гномы давялі поні толькі да пачатку прыступак каля старога моста, там іх разгрузілі і загадалі вяртацца да сваіх старых гаспадароў, на поўдзень.

А потым надышла ноч, калі паўднёвая даліна каля Дэйла раптоўна асвятлілася мноствам агнёў, нібы ад паходняў ды вогнішчаў.

— Прыйшлі! — закрычаў Балін. — Іхны лагер велізарных памераў! Напэўна, з'явіліся ў даліну з абодвух берагоў ракі, ха-ваючыся ў змроку.

У гэтую ноч гномы амаль не спалі. Ранішняе святло было яшчэ зусім цьмянае, калі заўважылі, што да брамы накіроўваецца дэлегацыя. Гномы назіралі з-за сцяны, як пасланцы дайшлі да краю даліны і павольна пачалі караскацца наверх. Хутка заўважылі, што гэта людзі з возера, апранутыя і ўзброеныя па-ваярску, і эльфійскія лучнікі. Нарэшце ўсе ўскараскаліся, пра-браліся паміж абваленых скалаў і апынуліся наверсе, каля вадаспаду. I здзівіліся незвычайна, убачыўшы перад сабою возера ды браму, загароджаную сцяной з камянёў, што былі ледзь не ўчора паабчасаныя.

Калі пасланцы спыніліся, паказваючы на сцены і размаў-ляючы адзін з адным, Торын, счакаўшы, крыкнуў:

— Хто вы такія, што прыйшлі да брамы Торына, сына Трэйна, Караля-Пад-Гарой, узброіўшыся, нібы ддя вайны? Чаго вы жадаеце?

Але тыя нічога не адказалі. Некаторыя адразу павярнулі назад, іншыя колькі часу пазіралі задуменна на Браму і яе новыя ўмаца-ванні. Потым таксама пайшлі ўніз. У той жа дзень лагер перанеслі на ўсход ад ракі і разбілі яго акурат між адгор'яў. Па скалах пабегла рэха мноства галасоў і песень — упершыню за доўгія, доўгія часы. Звінелі эльфійскія арфы і лілася цудоўная музыка. Ад яе, здавалася, і паветра рабілася салодкім ды цёплым, гномы пачулі нават слабы водар лясных красак, што так дзівосна квітнеюць увесну.

Як жа Більба захацелася ўцячы з чорнай крэпасці, пабегчы ўніз, да весялосці, да смеху і смачнай вячэры пры вогнішчы. Некаторыя з маладзейшых гномаў таксама адчулі нешта падоб-нае. Нехта прамармытаў, шкадуючы, што справы павярнуліся менавіта так: «Эх, мы віталі б такі народ як сяброў…», — але Торын адно халодна ўсміхнуўся.

Тады гномы самі прынеслі арфы ды іншыя інструменты, якія знайшлі сярод скарбаў, ды зайгралі, каб палепшыць настрой свайго караля. Аднак тая песня была адрозная ад эльфійскай, вельмі падобная да спеваў, што гучалі шмат часу таму ў маленькай хобіцкай норцы.

У горныя залі шчаслівай парой,Моцны вярнуўся Кароль-Пад-Гарой,Вораг забіты, цмок жахавіты,Доля злачынцаў хай будзе такой!Дзідаю доўгай, вострым мячом,Хуткай стралою, сцяны камянёмЗолата-дзіва вартуем рупліва,У сэрцах адвага палае агнём!У час старажытны жылі каваліЦуды кавалі ў глыбінях зямлі,Магутныя чары, чароўныя марыУдыхнуць у метал і каменне маглі.Зоркаю яснай блішчэлі каралі,Цмокавым полымем золата ззяліЯк летуценні, сонца праменні,У струны і спевы дзіва ўпляталі.Зноў адрадзілася слава былая.Горны народ, паспяшайся да краюКрэўных братоў, да сяброў-сваякоў!Ворагаў злых агарнула нас зграя!Горнае племя! Кароль заклікаеДа родных пячораў, дзівоснага краю,Кліча майстроў, кавалёў-ваяроў,Славу і золата вам абяцае!Моцны вярнуўся Кароль-Пад-ГаройУ горныя залі шчаслівай парой,Драк жахавіты згінуў, забіты,Доля злачынцаў хай будзе такой!

Песня, відавочна, Торынаў настрой палепшыла, бо ён ус-міхнуўся ўжо цяплей і нават узрадаваўся, ды пачаў падлічваць, ці далёка да Жалезных Стромаў і ці хутка Дайн здолее дасягнуць Самотнай Гары, калі рушыць адразу ж па атрыманні звестак. А вось Більбаў настрой сапсаваўся, бо надта ўжо і сама песня, і гутарка пасля яе былі жорсткія. Гэта патыхала вайною.

Наступнай раніцою ўбачылі купку дзідароў, што перайшлі раку ды паднялася па даліне. Дзідары неслі з сабою зялёны сцяг Караля Эльфаў ды блакітны — людзей з Возера, і набліжаліся, пакуль не сталі акурат пад сцяною.

Зноў Торын гучна паклікаў:

Хто вы такія, што з'явіліся ўзброеныя да брамы Торына, сына Трэйна, Караля-Пад-Гарой?

Гэтым разам адказ ён дачакаўся. Наперад выйшаў чарна-валосы чалавек, высокі і суворы, і пракрычаў:

— Прывітанне табе, Торын! Чаму ты зачыніўся ў доме сваім, нібы злачынца? Мы не ворагі з табой, і мы сапраўды задаволеныя, што ты, без ўсялякай надзеі, застаўся жывы. Але ж зараз нам трэба пагутарыць з табою і шмат пра што дамовіцца.

— Хто ты такі, і пра што нам трэба дамаўляцца?

— Я Бард. Маёю рукой быў забіты цмок і выратаваны твой скарб. Ці ж гэтае цябе не цікавіць? Больш за тое, я — законны нашчадак і спадчыннік караля Гірыёна. У цмокавай скарбніцы ляжыць досыць Гірыёнавай маёмасці, нарабаванай старым Дракам з Дэйла і наваколля. Ці пра тое нам не трэба размаўляць? I яшчэ — у сваёй апошняй бойцы Драк знішчыў дамы жыхароў Эзгароту. Я пакуль што лічу сябе падначаленым Азёрнага Бурміст-ра, і я спытаю ад ягонага імя: ці кранаюць цябе стогны і няшчасце азёрных людзей? Яны дапамаглі табе ў час тваёй бяды, а ў падзяку ты прынёс да іх пакуль што толькі гора ды разбурэнне — зра-зумела, не ведаючы таго.

Праўдзівыя тое былі словы ды сумленныя, хоць прагучалі сувора і змрочна. Більба падумаў, што Торын пагодзіцца з імі. Дарэмна. Ну, хобіт і не спадзяваўся, што хто-небудзь успомніць пра слабое цмокава месца, якое знайшоў менавіта ён, Більба. I добра, бо ніхто і не ўзгадаў на тое ні цяпер, ні потым. Але ж ён таксама не мог уявіць, якую моц і ўладу мае золата, што такі доўгі час было цмокавьш ложкам. Асабліва ўладу над гномавымі сэрцамі. Доўгія гадзіны правёў Торын у скарбніцы, і хцівасць цяжка лягла на ягоную душу. Хоць і шукаў ён, галоўным чынам, Аркснстон, але вока яго заўсёды кранала мноства рэчаў цудоўных і найкаштоўнейшых, і кожная ўзбуджала памяць пра цяжкую працу, горыч і пот гномскага племені.

— Самы слабы свой довад ты абвесціў апошнім і галоўным, — адказаў Торын. — Аніякі чалавек не можа дамагацца багаццяў майго народу з той нагоды, што Драк, які тыя багацці скраў, скраў жытло ці жыццё родных таго чалавека. Не цмокавы тыя багацці, каб плаціць імі за цмокавы злачынствы. За дабро і дапамогу, якія мы атрымалі ад людзей з Доўгага Возера, мы заплацім — у адпаведны час. Аднак нічога (чуеце?… нічога!) не заплацім мы пад пагрозай зброі. Калі ваша войска чакае пад нашымі дзвярыма, мы бачым перад сабою толькі ворагаў і зладзеяў. Што датычыць спадчыны… Вось што я мяркую: скажыце, колькі б вы заплацілі нашым сваякам, калі 6 знайшлi нас забітымі?