Крэсла з гербам i розныя крымiнальныя гiсторыi (на белорусском языке)

– Кум той, - расказваў Сямён Якаўлевiч, - здаравенны буйвал, яму б малатком махаць, у забоi вугаль рубаць. Кулакi пудовыя. Дык ён, мяснiк, мяне пачаў душыць. Схопiць за горла i душыць, пакуль я страчу прытомнасць. Адпусцiць, я аддыхаюся, ён зноў душыць... Ён i загнаў мяне ў шызо. Сядзеў там месяц, а адтуль сюды, у брыгаду, кiнулi. Аформiлi новы на мяне матэрыял i паслалi ў тую ж асобую нараду. Вось цяпер чакаю прысуду.

– Могуць табе, пахан, i шлёпку даць, - выказаў яму спачуванне Лёха.

– Цiкава, - крутнуў галавой брыгадзiр.
– Штосьцi не тое... Калi паслалi на асобую нараду, то чаму ж цябе выпусцiлi з шызо? Ты ж падследным лiчышся.

Моцны скрывiў ва ўсмешцы рот.

– А каб дарэмна не еў хлеб. У брыгадзе хоць кубiкi буду даваць.

Мы ўсе яму спачувалi, падкормлiвалi. Работнiк ён быў у першыя днi пасля шызо нулявы, пустое месца. Толькi i мог кiрку падняць i махнуць ёю. Норму яму брыгадзiр усё ж выстаўляў, каб той змог атрымоўваць поўную пайку. Тыднi праз два Моцны ўжо акрэп i нароўнi са мной ганяў тачку.

Спачувалi Сямёну Якаўлевiчу не толькi зэкi, але пранiкся да яго сiмпатыяй i стралок Ахмет. Вiдаць, таму, што праходзiў вайсковую службу ў тых месцах, дзе да арышту жыў Моцны. Яны часта i гаварылi пра той горад у Забайкаллi. I Ахмет гэтак жа, як i ўся брыгада, занепакоена чакаў, што ж прышле тая асобая нарада. Ахмет здружыўся i з брыгадай, ён часам увечары заходзiў у барак, слухаў нашы размовы, спрэчкi. Прыносiў курыва, якое яму выдавалi, бо сам не курыў.

У адзiн з прыходаў Ахмет пачаставаў Моцнага карамелькамi - поўным мяшэчкам. А Моцны падзялiўся ўжо i з намi тымi цукеркамi.

– Вы ўжо добры сталi на твар, - сказаў Ахмет Моцнаму.
– Паправiлiся.

– Трохi паправiўся, - ахвотна падтрымаў з iм гаворку Моцны.

– Вызвалiцеся, дамоў паедзеце, горад ваш харошы.

– Калi асобая нарада не дабавiць.

– Усё адно трэба цярпець.

– Буду цярпець, у пельку ж не палезу. Я - чалавек бiты.

– А за аднаго бiтага даюць двух нябiтых, - сказаў Ахмет i засмяяўся.

– Ахмет, - улез у гаворку Лёха Мошкiн, - ты не так гаворыш. За бiтага даюць ад двух да пяцi годзiкаў. Дайшло?

Пасмяялiся ўсе, i асаблiва хохма гэта спадабалася Ахмету.

Той дзень, калi здарылася гiсторыя, з-за якой i напiсаны гэтыя ўспамiны, быў ужо цёплы, вясеннi. Сонца плавiла снег, ён пад яго цяплом асядаў з шоргатам, пакрываючыся кропелькамi поту. Знiклi белыя шапкi з валуноў i пнёў. З тайгi цягнула подыхам вясны - хвояй, карой i нечым неразгаданым, ледзь улоўным - заўсёдным пахам гэтай пары. Неба блiшчала яркай сiнню, i на схiле дня яго сiнь клалася на заснежаную зямлю.

У гэты прыгожы дзень працавалася неяк спорна, без таго гнятлiвага адчування цяжару няволi, якi трывала сядзiць у душы зэкаў. У час перадыху хто курыў, хто так сядзеў, а хто i драмаў. Моцны прылёг на дашчаны трап, па якiм ганялi тачкi, i падставiў сонцу i небу твар i шыю, агалiўшы яе.

– Госпадзi божа мой, - сказаў ён, глыбока ўздыхнуўшы, - дзякуй табе, што ты стварыў такi цудоўны свет, цудоўную прыроду, зямлю. Дзякуй.

– А за парадкi на зямлi таксама дзякаваць богу трэба?
– падаў голас брыгадзiр. Ён сядзеў на тачцы, таксама падставiўшы твар сонцу i шырока расшпiлiўшы каўнер.

– Парадак людзi самi ўстанавiлi, - адказаў яму Моцны.
– Тут не ад бога залежыць. Бяда, калi наводзiць парадак чалавек антымаральны, кат i дыктатар.

Размова наблiзiлася да небяспечнага кiрунку, таму брыгадзiр штурхнуў яе ў iншым напрамку, загаварыў пра вясну. Але гаворку Моцнага падтрымаў Лёха.

– Правiльна, Сямён Якаўлевiч, не бог, а людзi нас сюды загналi. А вы верыце ў бога?

– Бога я прыняў тут, у няволi. I веру ў замагiльнае жыццё. I ў замагiльны суд веру. Вось паўстануць там па клiку трубы архангела ўсе замучаныя, забiтыя i тыя, хто iх мучыў i забiваў. Суд i дасць кожнаму тое, што заслужыў пры жыццi на зямлi.

– Я, канечне, траплю ў кацёл з гарачай смалой, - сказаў Лёха, - а вас у рай пашлюць.

– Не ведаю, куды мяне пашлюць, а вось паглядзець бы, як тых катаў энкавэдыстаў будуць смажыць у смале. Я б сам iх засмажыў.
– Ён сеў, схапiўся за галаву.
– Божа мой, а чым усё-такi стукне мне па галаве АСО? Асобая нарада. А калi расстрэл?

Ён вельмi спалохаўся гэтай здагадкi, збялеў нават, знерухомеў, нiбы ўжо гэту кару яму аб'явiлi.

Чым стукнула АСО Моцнага, даведалiся ў той жа дзень. Прыехаў наш кум, лейтэнант, губасты i такi худзючы, што галiфэ яго здавалiся пустыя, i аб'явiў Моцнаму рашэнне АСО. Далi яму дзесяць гадоў i пачатак адбывання пакарання залiчылi з дня пасадкi ў шызо. Чатыры адбытыя гады прапалi, тэрмiн пацёк новы. Яму да ПШ прыбавiлi яшчэ адну абрэвiятуру, даўжэйшую на дзве лiтары - КРТД, што азначае контррэвалюцыйна-тэрарыстычная дзейнасць.

Вестку гэту, на дзiва, Сямён Якаўлевiч прыняў знешне спакойна. Выслухаў кума моўчкi, узяў кiрку i пачаў разбiваць грунт, таксама моўчкi.

Кум пайшоў, а Лёха, уражаны, здаецца, больш за Моцнага, пачаў абурацца i лаяцца.

– Жывадзёры, гнiды, на вяровачку б iх усiх павесiць.
– Ён пхнуў што было сiлы нагой тачку.
– Во яно АСО - дзве ручкi, адно калясо. Гэта ж яшчэ столькi дабавiць, гады!

Набiты Моцным грунт я пагрузiў у тачку, вывез у адвал. А Моцны ўсё ўбiваў i ўбiваў кiрку ў грунт, не прыпыняўся i тады, калi брыгада рабiла перакур. Я хацеў адабраць у яго кiрку, але брыгадзiр спынiў мяне, сказаў, каб не чапаў, няхай прыйдзе ў сябе.

У сябе ён не прыйшоў. Сабраўшы ўсе сiлы, загнаў кiрку ў зямлю да самага дрэўка, пакiнуў яе там ды яшчэ i нагой па ёй прыстукнуў.

– Усё, будзь ты праклятая, зямля. Я цябе не марозiў, не буду i калупаць. Брыгада, я пайшоў на волю.

Мы не зразумелi, пра якую гэта ён волю сказаў. А ён зняў рукавiцы, сунуў iх у кiшэню бушлата, узяў сваю торбачку, дзе былi пайка i мiска з лыжкай, зiрнуў на неба, сонца, перахрысцiўся - гэта мы ўбачылi ўпершыню - i пайшоў. Пайшоў па трасе па напрамку горада. Пакуль ён iшоў па дазволенай зоне, мы маўчалi. Але вось ён пераступiў тую мяжу, пераход цераз якую ўжо лiчыцца спробай уцёкаў.

– Сямён Якаўлевiч, - крыкнуў яму брыгадзiр, - куды? Вярнiся!

Той участак гранiцы ахоўваў Ахмет. Яшчэ калi Моцны падыходзiў да мяжы, Ахмет насцярожыўся, стаў у баявую паставу... А калi пераступiў мяжу, Ахмет накiраваў вiнтоўку на яго.

– Куды? Куды вы? Стой!
– крыкнуў ён не пагрозлiва.

А Моцны iшоў ужо за мяжою, аддаляўся ад яе.

– Эй, стой!
– Ахмет клацнуў затворам.
– Стой, гавару, страляць буду!

Моцны iшоў не азiраючыся. Iшоў мерным ходам, спакойна, нiбы ён сапраўды быў ужо на волi. Глыбокiя сляды на снезе-цалiку цягнулiся ўслед яму i былi падобны на ланцуг, якi зэк Моцны размотваў з сябе.