Крэсла з гербам i розныя крымiнальныя гiсторыi (на белорусском языке)

Вячэра iшла па заведзеным парадку. Тосты за гаспадара-юбiляра - яму споўнiлася пяцьдзесят гадоў, - за яго жонку, дзяцей перамешвалiся анекдотамi, размовамi аб рабоце, танцамi басанож, каб не пашкодзiць дываны на падлозе. Адным словам, было п'яна-весела, для чаго i сабралi гасцей.

Я сядзеў побач з суседам гаспадара, якога звалi Аляксеем Максiмавiчам.

– Мяне запомнiць лёгка, - сказаў ён пры знаёмстве, - я цёзка вялiкага пралетарскага пiсьменнiка Горкага.

Яму было за семдзесят - сам пра гэта некалькi разоў напамiнаў, падкрэслiваючы, што, нягледзячы на свой паважаны ўзрост, ён здаровы i на выгляд маладжавы. Ён i сапраўды выглядаў маладзей за свае гады. Валасы яго густа кучомiлiся i зусiм мала пасiвелi. Гладкiя, пульхненькiя шчочкi па-дзiцячы ружавелi. Вочы, глыбока захаваныя пад густымi брывамi, надавалi яму выраз строгасцi i недаступнасцi, хоць ён i стараўся быць у застоллi гэткiм вясёлым кампанейскiм чалавекам. Бачылася ў iм упартая зададзенасць падабацца, быць у цэнтры ўвагi ўсiх застольнiкаў. I вось гэтая зададзенасць, iмкненне вылучыцца i падпарадкаваць увагу ўсiх у мяне выклiкала да яго непрыязнасць i недавер. Несцiханая бясконцая балбатня нават прыемнага табе чалавека выклiкае раздражненне, а тым больш нясцерпна слухаць балбатню чалавека, табе непрыемнага. Самазвана, без згоды i выбару ўсiх застольнiкаў, Аляксей Максiмавiч стаў тамадой, узяўшы на сябе функцыi распарадчыка застолля. Перад тым як штосьцi сказаць, Аляксей Максiмавiч уставаў, гучна ляпаў у далонi, усе сцiхалi, i ён тады нешта гаварыў - анекдот, тост або якое-небудзь павучанне, натацыю. Прапанаваў i гасцям нешта смешнае расказаць, паказваў на некага пальцам, гаварыў: "Давай, пасмяшы нас, раскажы нешта вясёленькае". Госць уставаў i, калi ўмеў, смяшыў. Нацэлiў ён пальцам i на мяне.

– Чарга ваша, сусед. Анекдот цi хохмачку на-гара.

Я аднекваўся, гаварыў, што анекдотаў не ведаю, а смешных гiсторый са мною не адбывалася. Аднак ён не адступiўся i ў рэшце рэшт прымусiў мяне прачытаць адну эпiграму вядомага паэта на другога, такога ж вядомага.

Я ды i ўсе, вiдаць, госцi зразумелi, што Аляксей Максiмавiч - чалавек упарты, з моцным характарам i не пераносiць пярэчанняў. Гэта пацвярджалi i яго ўладарныя жэсты, бесцырымоннасць, з якой ён камандаваў застоллем.

Антыпатыя да чалавека можа ўзнiкнуць адразу ж пры першым знаёмстве. Iнстынкт цi нейкае падсвядомае пачуццё дае табе сiгнал - будзь асцярожны з гэтым чалавекам, ён кепскi, небяспечны, над яго галавой чорны нiмб, што азначае чорныя думкi, чорную душу. Кажуць, ды i я чытаў пра гэта, што ёсць празорцы, якiя бачаць гэтыя нiмбы над галавой чалавека: нiмб светлы - чалавек добры, нiмб чорны - чалавек дрэнны. Трэба сказаць, што я рэдка памыляўся ў людзях, iнстынкт мяне не падводзiў. Таму я i незалюбiў гэтага цёзку вялiкага пралетарскага пiсьменнiка, мне здавалася, што я бачу над галавой яго той самы чорны нiмб.

У адным з перапынкаў, калi курачы выйшлi падымiць на лесвiчную пляцоўку, выйшаў туды i я, хоць i не курыў. Выйшаў пазней за ўсiх i пачуў гучны голас Аляксея Максiмавiча. Ён спрачаўся з маладым чалавекам - рэдактарам заводскай шматтыражкi. Чым больш упарта яны даказвалi адзiн аднаму сваю правату, тым больш абвастралася непрымiрымасць пазiцый спрачальнiкаў. Вядома, што калi людзi спрачаюцца i iмкнуцца да iсцiны, спрэчка гэта немiнуча спыняецца, бо iсцiна бывае адна. Калi ж спрачальнiкi iмкнуцца не да iсцiны, а да перамогi, то спрэчка разгараецца, i нiводзiн не можа выйсцi пераможцам.

– А вы лiчыце, што ў нас цяпер парадак? Дысцыплiна?
– гаварыў Аляксей Максiмавiч.
– Развал, нiхто нiкога не баiцца.

– А навошта баяцца? Хопiць, гадоў пяцьдзесят баялiся, дрыжалi. Баялiся лагераў, расстрэлаў.

– Гэта не ўлада, калi яе не баяцца. Без моцнай рукi, якая б вось так трымала, - Аляксей Максiмавiч сцiснуў кулак i патрос iм, - не будзе нiякага парадку.

– Цiкава: якую ж вы хочаце мець моцную руку?
– зласлiва спытаў рэдактар. Можа, руку генералiсiмуса?

– Вось ён бы i навёў парадак.

Плакальшчыкаў па "бацьку ўсiх народаў" сустракаецца нямала. Але многiя, заступаючыся за генералiсiмуса, усё ж прызнавалi i яго злачынствы. Гэты ж Аляксей Максiмавiч не прызнаваў за iм нават i памылак.

– Былi арышты? Былi. Былi расстрэлы? I яны былi, - даказваў, трасучы кулаком, Аляксей Максiмавiч.
– Значыць, трэба было для справы сацыялiзму. I сацыялiзм мы збудавалi. Таму i ў вайне перамаглi.

У спрэчкi ўлезлi i iншыя, сталi, канечне, на бок рэдактара, успыхнулi такiя страсцi, што было невядома, чым яны скончацца. Пагасiла iх гаспадыня, яна стала ўсiх заганяць за стол, выступiла з тостам, расказала нешта вясёлае i як бы ўсiх прымiрыла.

Я на гэты раз сеў не на сваё месца, побач з Аляксеем Максiмавiчам, а насупраць. Яшчэ ў пачатку застолля пры першым знаёмстве ён кагосьцi мне напомнiў. I цяпер, разглядаючы яго, я стараўся прыгадаць, хто ж ён, калi з iм сустракаўся. У памяцi прамчаўся, пракруцiўся цэлы калейдаскоп з'яў, падзей, людзей, i я нарэшце ўспомнiў, хто ён, i яго прозвiшча - Калiбераў.

Было гэта ў адным расейскiм абласным горадзе, дзе я служыў у ваенным трыбунале. Час - самы пачатак пяцьдзесят трэцяга года. У трыбунал тады паступiла справа на капiтана Сямёнава па абвiнавачванню ў правядзеннi iм антысавецкай агiтацыi. Справа, падобная на дзесяткi тысяч спраў таго часу: Сямёнаў праводзiў антысавецкiя размовы, дыскрэдытаваў i абражаў кiраўнiкоў нашай партыi i ўрада.

Старшыня трыбунала палкоўнiк юстыцыi Фамянкоў даручыў гэту справу разгледзець мне, маладому суддзю. Праўда, я ўжо дагэтуль разгледзеў з дзесятак спраў, але справа Сямёнава - першая аб так званым дзяржаўным злачынстве. Раней такiя справы разглядаў сам старшыня трыбунала.

I вось пачаўся судовы працэс.

Падсудны Сямёнаў - удзельнiк вайны, баявы афiцэр, меў два раненнi, узнагароджаны трыма ордэнамi i медалямi, - узнагароды былi ў яго адабраны i далучаны да справы.

Сведак двое: сусед Сямёнава маёр Калiбераў i жанчына-паштальёнка.

Пачаўся судовы разбор.

Сямёнаў вiнаватым сябе ў антысавецкай агiтацыi не прызнаў, сказаў, што ён нiколi не меў i не мае варожых намераў супраць савецкай улады, ваяваў за яе тры гады на фронце.

Допыт сведак пачалi з Калiберава.

У пакой зайшоў маёр, упэўнена, смела, строгi, з выразам на твары значнасцi сваёй асобы i радаснай гатоўнасцi памагчы суду. Ляснуў абцасамi хромавых блiскучых ботаў, застыў. Служыў ён намеснiкам начальнiка ваеннай базы, забыў ужо якой, i быў там адначасова сакратаром партарганiзацыi. На кiцелi пунсавелi два ордэны Чырвонай Зоркi.

Сутнасць вiны Сямёнава, паводле паказання Калiберава, заключалася ў наступным. Я прывяду расказ яго ў судзе. Вось ён.

– Мы жылi з капiтанам Сямёнавым у адной кватэры, займалi кожны з сям'ёй па два пакоi. Я, калi ён усялiўся туды, адразу заўважыў, што паводзiны Сямёнава i яго размовы былi не нашы. У iх праступалi элементы варожасцi. Так, у гутарцы са сваёй жонкай на кухнi Сямёнаў сцвярджаў, што калгаснiкi, нiбы прыгонныя, не маюць права нiкуды выехаць, iм i пашпарты не выдаюць. А гэта, як бачыце, варожы паклёп на наш лад.

Далей, я нi разу не чуў, каб ён пахвалiў таварыша Сталiна цi iншых нашых кiраўнiкоў. Пра легендарнага нашага героя таварыша Варашылава Сямёнаў сказаў, што маршал мог бы самае большае камандаваць палком пры разумным камандзiры дывiзii.

У кватэры Сямёнава няма нiводнага партрэта нашых кiраўнiкоў.

Сапраўдны савецкi чалавек- грамадзянiн актыўны, а Сямёнаў, як я заўважыў, такой актыўнасцi не меў i не паказваў. Вось вам прыклад. У час апошнiх выбараў я прагаласаваў у шэсць трыццаць. А Сямёнаў адправiўся на ўчастак толькi пасля абеду. Калi я зрабiў яму заўвагу на гэта, ён адказаў з ухмылкай: "А каго выбiраць, там жа ўсяго адзiн кандыдат?" Такiм чынам, Сямёнаў паклёпнiчаў на нашы выбары.