Моабитские тетради

Син онтырсы

Минем гомерем сулган ччк булыпзелеп тшр сине алдыа.Син трсе аны таптап, яньчепКзге салкын, илле ягырда.Син онтырсы ле кптн тгелБу ягымлы, нфис ччкнеГлбакчаны сине бизгнен,Сине назлап хуш ис ччкнен.Син онтырсы язгы алсу тада,Ян трз аша сузылып,Аны сине котлап сламлвен,Та иленнн сибелеп, тузылып.Син онтырсы гллр арасындаГрлп ткн исем бйрмен,Бйрмене котлап стледДулкынланган ччк бйлмен.Кзге бакча буйлап ашыга-ашыгаТанышыа ткн вактында,Исе д килмс сулган глнеСыкрануы аяк астында.Син керерсе йг кздн качып,Трзне ябып биклрсе.Юк, син инде хзер сулган глнеБусаганан атлап кертмссе.Сынган кел, наздан мхрм булып,Снр ялгыз, ирдн йотылыр.Сю, вгъд, антлар… А, барсы даич булмаган кебек онтылыр.Сентябрь, 1943

Трм сакчысы («Казан») (Ядкарь хан монологы)

Трмм ишеген саклап, сакчы йри,инренд «сге» билгесе.Йргем кадак каккан кебекАны салмак атлап йреше.Куркып аны ерткыч кзлреннн,Тынып калган тир-йлн.ир сыкрыйдыр кебек ул басканга,Кояш аа артын йлн.Кешелекк ямьсез бкй булып,Кулларына тотып камчысын,Ул утыра мен трм саклап, –Коллык, вхшт, лем ялчысы.Тоткыннарны йрк итен чукыпт аны козгын тормышы.Аа икмк – кан м кз яшьлре,Мхкмнрне согы сулышы.Белс иде шакшы бу кулларныКпме гомерлрне буганын,ир ктрмс иде бу кешене,Кояш бирмс иде нурларын!Сентябрь (?), 1943

Кандала

Трм келсез, анда тычканнарм ске тулы кандала туе.Кайвакыт шулай мин эч пошканнанКандала чплим, ятып кн буе.м уйлыйм зем: трм нигезенВатасы иде, стсе иде.Кандала итеп хуаны зенТотасы иде, сытасы иде.Сентябрь (?), 1943

Хкем алдыннан. Черчетлр ханы («Кылыч хан» трагедиясен)

Хкем итте, безне чыгардыларм тезделр бер буш урынга.Кояш батты, ахры, телмдеБу хурлыкка шаит булырга.лн юеш иде, лл чыктан,лл ирне зарлы яшеннн.Урман, таулар, кллр… Бар да куркыпТоман арасына яшренгн.Тышта салкын, бары аяк белнТойдым ирне таныш ылысын.ир йркне минем ылытмакчы,Анам тсле реп сулышын.Кайгырма, ир, йрк калтырамасСине ст чакта аяклар.Аны исме белн ачылган теллгнд д Аны кабатлар.Мен алар, черчет хакимнре,Кызыл кзле, юеш танаулы.Тик белсеннр, алар тгел, безГаеплче бген аларны.из балтасын ллад кайраганда,Эт лззтен тоеп канында,Черчетлрг каршы согы сзнеБез йтербез хкем залында.Килер ул кн, халык хкем итр,Карар булыр кискен м кыска.Каным белн язган согы ырым,Бул гаепл акты фашистка.Сентябрь (?), 1943

Секлем

Еллар буе, блки, хатым булмас,Хбр булмас минем турымда.Туфрак кмр баскан эзлремне,лн ср киткн юлымда.Тшлре, блки, кара киеп,Кайгы баскан килеш керермен.Еллар юар эзен йргеннСине согы пкн кнемне.Белм, сиа чиксез авыр булыр,Ялыктырыр сине бу кт.Кирк тсле булыр келе«Ул юк» дигн уйны беркет.Минем чен, блки, бар нрсднКыйбат булган сю хисеннМхрм булып, бер кн ктмгндМин чыгармын сине исенн.Ала, бгърем, мен шул вакытта,Шул вакытта клем кимсенер.Шунда гына лем ис ир,Кайтыр юлым, блки, киселер.Мин моарчы сине кт белнКчле булдым сугыш кырында.Сине сю серле тылсым булыпСаклап килде йргн юлымда.Егылсам да, «им» дигн антымХтеремд минем ркайчан.Син зе к рхмт йтмссе бит,Илг и алып кайтмасам.Крш озак, юлы урау булыр,Син кт, бгърем, зм метене!Уттан, судан исн алып кайтырМхббте сйгн егетене.Сентябрь, 1943

Гл кабере

зелеп тште бер гл сабагыннанТньягыннан искн ил белн.Озакламый илне канатынаТялешеп карлар килделр.Мамык карлар глг кфен булды,Кабер булды бакча ттле;Шунда скн ялгыз бер ак каенКабер ташы ролен тде.Кар бураны яа корбан эзлпБтерел койма буенда.Гл уянмас, татлы йокы белнИзелеп йоклый ирне куенында.Тик яз килгч, глне каберенЯгыр явар, уйнар яшеннр.м, ттлне тутырып, та алдыннанЧчк атар яа яшь гллр.Сулган гл кк, мин д кышны ктм,Йоклар чен ябынып юрганын;Келегезд клеп ччк атарМинем согы йрк ырларым.Сентябрь, 1943

Сгать

Иркм белн икебез,Пар алмадай битебез;Чкердшеп, грлшеп,Утырабыз серлшеп.Иркм минем бик кркм,Яратмый дип, юк пкм;Керфеклре гл ген,Тбн карый гел ген.Кыйгач аны кашлары,Матур чч тарашлары.Барысыннан да бигрктер карашлары.Ул ягымлы елмая,Утырган да каршыма,Лкин шунсы ошамый,лл кая ашыга.аман карый сгатьк,Утырган кк снкк.– Кп утырдым, итр, – ди, –Соаям, – ди, – китм, – ди.ч иткн кк сгате,Кая чаба – ен белсен!Абау, ямьсез сугуы,Чирк кага диярсе.Мин ялынам: – Китм, – дим. –ле вакыт ирт, – дим.Иркм карый сгатьк:– Китм, вакыт т, – ди.Мин тзмдем, ахрысы,Бар сабрымны югалттым.Барып, юлр сгатьнеТелен тартып туктаттым.– Бхетлелр сгатькКарамыйлар, аппагым! –Шулай итеп, без сизмдекКызарып та атканын.Сентябрь, 1943

Иркм

Иртн миа иркм килгн,Бйрм клмген кигн.Су буена чакыра килгн,Кичекми барсын, дигн.Шул хбрне ишеттем дАшыгып иркм киттем.ч адымны бер иттем дИркм барып иттем.Иркм йт: – ТальяныныНик алмады, акыллым?Мин бит сине уйнавыныЯратканга чакырдым.Сзен тылап утырдым даТорып йг йгердем.Тальянымны кыстырдым даЧак-чак килеп лгердем.Иркм йт: – ИтеклреМайламаган икн бит!лл шулмы чеклве?Мин со сине ирк бит!Шул шелтсен ишеттем дКире йг ычкындым.Учлап-учлап май срттем дИтеклрне ышкыдым.Килеп кердем, иркм йт:– Кырмаган бит сакалы!Шуны чен бит та иртБарып ишеге шакыдым.Болан тсле чабып кайттым,Пкене эзлп таптым.Ары тарттым, бире тарттым,Сакалны кырып аттым.Инде килдем, йт иркм:– Кискнсе иягене,з-зе син ч икн,Биргнсе киргене!Сугышканнар, дип йтерлр,Мин бармыйм сине белн –Иркм белн йр бергЧиклнде шуны белн.Акрын гына, слпн генМин ем атладым.Кайткач, зем: – Иркм белнЙредем, – дип мактандым.Иркм минем бигрк ирк,рле-кырлы сикерт.Ирт пк, кич т пк, шулай да сйдерт.Сентябрь, 1943

Бла

– Мин яратам бер хатынны,Матурларны матуры.Тик шунсы бар: ул матурымзе бер ир хатыны.– Гап тгел ансы, тик йт:Ул ирен яратамы?Яратмаса, кыен тгелТзт бу хатаны.– Ул яратмый бер д ирен,ене белн бер кр.Утырып-утырып, бу иренЧыкканына кен.– алайса, ул иренннАерылсын, йт син аа.Грлтеп бер туй итрсез,Кояш чыгар сиа да.– А, туганкай, рхмт сиа,Алтын сине бу сзе,Лкин бтен бла шунда:Аны ире – мин зем.Сентябрь, 1943

Ана бйрме

– ч баламны, очар кош итеп,Мин очырдым иркен далага.йтсгезче, зинар, з итеп,Сагыш белн кипкн анага:Кайда йри минем улларым?Ана келе тели белерг:Кая илт язмыш юлларын,игме, лл лемг?Кньягыннан очып, кгрченКайтып керде ана йортына.– Син, кгрчен, белм, кргнсе,Салма мине сагыш утына.Сйл дресен, кая зур улым?Дньядамы бгърем, кз нурым?– Кайгы сиа, ана. КырымдаУлы лде сугыш кырында.Катып калды ана, дшмде,Ярсып чыкты кайнар яшьлре.Кайгысыннан лкн улыныКмеш тсле булды ччлре.– ч улымны, очар кош итеп,Мин очырдым ерак далага.йтсгезче, якын дус итеп,Кайгы белн сулган анага.Кайталмады йг зур улым,Сугшып лде бгърем, кз нурым.Уртанчысы, блки, исндер,ил аардан миа исдер?ил, уйнаклап, трз тбендНидер йткн тсле кылынды.– йтче, илкй, йргн ирендКрмдеме минем улымны?– Кайгы сиа, ана, уртанчыУлы лде сугыш кырында.Согы йрк тибеше тынганчыАлмаз кылычы булды кулында.Ауды ана таеп ушыннан,Парчаланган йрк тзмде.Елый-елый улы сагышыннанСукырайды аны кзлре.– ч баламны, очар кош итеп,Мин очырдым шомлы далага.йтсгезче, зинар, з итеп,Хсртеннн кйгн анага.Ике улым лде сугышта,Бер митем калды тормышта:Крмсм д берг чесен,Мин крермен, блки, кечесен?Никтер очмый ккт кгрчен,ил д тынган, йоклый, крсе.Тик яратып урман буйларынИшетел быргы уйнавы.Та алдыннан ана уяндыир тетрткн тояк тавышына.Трзг килеп таянды,Чик-чама юк аны сагышына.Шыгырдатып тавышын даганыБер ат кил, ярсый йрге.Ат стенд улы ананы,И кечесе, зелеп сйгне.Ккргенд медаль алтынлы,Кулларында и байрагы.Каршы ала котлап батырныТа нурлары, кошлар сайравы.Крмс д ана улкаен,Келе белн сизеп таныды.– Балам! – диеп елап, ул аныКкрген килеп сарылды. –Кайттымы, улым, алтыным!Куанычым минем, актыгым!Карт ананы кмеш чченАлтын яше тама батырны.– Й, тынычлан, анам, борчылма,Сиа улы, сине актыгыАлып кайтты алмаз кылычындаИл саулыгын, и шатлыгын.Абыйларым канлы сугыштаи юлын сызып лделр.Гомерлрен согы сулыштаМге лмс данга трделр.Калдырсам да кмеп ерактаАбыйларны батыр гдсен,Алып кайттым данлы байрактаКаннарыны алсу шлсен…Ана алды алсу байракны,Кзен сртте – кзе ачылды:Каршысында тора гайртле,Ки ккркле батыр лачыны.– ч баламны, очар кош итеп,Мин очырдым иркен далага.Сез килегез, якын дус итеп,Кп кайгылар кичкн анага.Ккрк стем имезеп, тирбтеп,Мин ч лачын илг стердем.Батыр крш ырын йртеп,Кошларымны кырга очырдым.Ике улым кире кайтмады,Кешнп йри кырда атлары;Мин аларга бирдем канымны,Алар аны ерак калдырды.Изге Ватан чен агызып,и таын ирг кабызып,Алып кайтты илг ул таныКече улым, батыр лачыным.Ал медале аны путаллы,Куандырды анай карчыгын.ич лмгн тсле улларым,ем тулы кызлар, егетлр;Туя алмыйм тылап ырларын,Минем балаларым кебеклр.Бер кайгырсам, ике шатланам:р тамчысы хлл стемне;Илд мге лмс ат белнл белгн уллар стердем.Сез килегез бу шат анага,Аны бген туган бйрме.Агыла аа картлар, балалар,е тулы ччк бйлме.Ил шатлыгы белн тзлдеЙргене авыр ярасы.Ил тренд, гллр эчендч батырны туган анасы.Сентябрь, 1943

Егет юлы

Кайтыр иде егет, юлы урау,Каршысында тек таулар бар.Кирт тгел таулар, тау артындаКоралланган кчле яулар бар.Ташка басып, егет кылыч кайрый,Акбз аты йри аланда.Ялын болгап, кайчак кешнп куя,Нидер йткн тсле аарга.– Тиз бул, егет, тиздн кояш баер,Згр томан каплар болынны;Адашырбыз, юлны югалтырбыз,Табалмабыз таныш урынны…– Курыкма, атым, кыю «чикмнлек» неКарагы тн туры юлдашы.Безне кт сугыш, тик артыннанБез килгнне дошман тоймасын.и безг туры юл крстер,Томан тетелер ал та нурыннан.Туган йортны, дускай, без табарбызСйгнемне сагыну ырыннан.Сентябрь, 1943