Nauka Holenderskiego przez Literatur?: Analiza i T?umaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej

Hiertoe draagt veel by de, als 't ware vorstelyke, onverschilligheid waarmee zy hun inkomsten verspillen, hun nalatigheid in 't bewaken hunner ondergeschikten, hun koopziekte, en vooral het misbruik dat dikwyls van deze hoedanigheden gemaakt wordt door Europeanen. (Do tego przyczynia sie w duzym stopniu, jak gdyby ksiazeca, obojetnosc, z jaka marnotrawia swoje dochody, ich niedbalstwo w nadzorowaniu podwladnych, ich mania kupowania, a zwlaszcza naduzycia, ktore czesto wynikaja z tych cech, dokonywane przez Europejczykow; hiertoe draagt veel by – do tego przyczynia sie w duzym stopniu (hiertoe – do tego, draagt – nosi, veel – duzo, by – przez), vorstelyke onverschilligheid – ksiazeca obojetnosc (vorstelyke – ksiazeca, onverschilligheid – obojetnosc), hun inkomsten verspillen – marnotrawienie dochodow (hun – ich, inkomsten – dochody, verspillen – marnotrawienie), nalatigheid in 't bewaken hunner ondergeschikten – niedbalstwo w nadzorowaniu podwladnych (nalatigheid – niedbalstwo, bewaken – nadzor, hunner – ich, ondergeschikten – podwladni), koopziekte – mania kupowania (koop – kupowac, ziekte – choroba), misbruik gemaakt door Europeanen – naduzycia dokonywane przez Europejczykow (misbruik – naduzycie, gemaakt – dokonywane, door – przez, Europeanen – Europejczycy)).

De inkomsten der javaansche Hoofden zou men in vier deelen kunnen splitsen. (Dochody jawajskich przywodcow mozna podzielic na cztery czesci; inkomsten – dochody, javaansche Hoofden – jawajscy przywodcy (javaansche – jawajscy, Hoofden – przywodcy), vier deelen – cztery czesci (vier – cztery, deelen – czesci), splitsen – dzielic).

Vooreerst, het bepaald maandgeld. (Po pierwsze, okreslona miesieczna pensja; vooreerst – po pierwsze, bepaald maandgeld – okreslona miesieczna pensja (bepaald – okreslony, maandgeld – miesieczna pensja)).

Vervolgens, een vaste som als schadeloosstelling voor afgekochte rechten die overgegaan zyn op 't nederlandsch bestuur. (Nastepnie stala kwota jako odszkodowanie za wykupione prawa, ktore przeszly na wladze holenderskie; vaste som – stala kwota (vaste – stala, som – kwota), schadeloosstelling – odszkodowanie, afgekochte rechten – wykupione prawa (afgekochte – wykupione, rechten – prawa), overgegaan zyn op 't nederlandsch bestuur – przeszly na wladze holenderskie (overgegaan – przeszly, bestuur – wladze)).

Ten-derde, een belooning in evenredigheid met de hoeveelheid der in hun regentschap voortgebrachte produkten, als koffi, suiker, indigo, kaneel, enz. (Po trzecie, wynagrodzenie proporcjonalne do ilosci produktow wytwarzanych w ich regencji, takich jak kawa, cukier, indygo, cynamon itp.; ten-derde – po trzecie, belooning – wynagrodzenie, evenredigheid – proporcjonalnosc, hoeveelheid – ilosc, regentschap voortgebrachte produkten – produkty wytwarzane w regencji (regentschap – regencja, voortgebrachte – wytwarzane, produkten – produkty), koffi – kawa, suiker – cukier, indigo – indygo, kaneel – cynamon, enz. – itp.).

En eindelyk, de willekeurige beschikking over den arbeid en de eigendommen hunner onderhoorigen. (I wreszcie, dowolne dysponowanie praca i majatkiem swoich poddanych; eindelyk – wreszcie, willekeurige beschikking – dowolne dysponowanie (willekeurige – dowolne, beschikking – dysponowanie), arbeid – praca, eigendommen hunner onderhoorigen – majatek swoich poddanych (eigendommen – majatek, hunner – ich, onderhoorigen – poddani)).

De beide laatste bronnen van inkomsten vorderen eenige opheldering. (Obie ostatnie zrodla dochodow wymagaja pewnych wyjasnien; bronnen – zrodla, inkomsten – dochody, vorderen – wymagaja, opheldering – wyjasnien). De Javaan is uit den aard der zaak landbouwer. (Jawajczyk z natury jest rolnikiem; Javaan – Jawajczyk, uit den aard der zaak – z natury, landbouwer – rolnik). De grond waarop hy geboren werd, die veel belooft voor weinig arbeids, lokt hem hiertoe uit, en vooral is hy met hart en ziel overgegeven aan het bebouwen zyner rystvelden, waarin hy dan ook zeer bedreven is. (Ziemia, na ktorej sie urodzil, ktora obiecuje wiele za niewielki wysilek, zacheca go do tego, a zwlaszcza jest on calym sercem i dusza oddany uprawie swoich pol ryzowych, w ktorej jest bardzo wprawny; grond – ziemia, geboren werd – urodzil sie, veel belooft voor weinig arbeids – obiecuje wiele za niewielki wysilek, lokt hem hiertoe uit – zacheca go do tego, hart en ziel – serce i dusza, overgegeven aan het bebouwen – oddany uprawie, rystvelden – pola ryzowe, bedreven – wprawny). Hy groeit op te-midden zyner sawah's en gagah's en tipar's, vergezelt reeds op zeer jeugdigen leeftyd zyn vader naar 't veld, waar hy hem behulpzaam is in den arbeid met ploeg en spade, aan dammen en aan waterleidingen tot het bevochtigen zyner akkers. (Dorasta wsrod swoich sawah, gagah i tipar, towarzyszy swojemu ojcu na polu juz w bardzo mlodym wieku, gdzie pomaga mu w pracy z plugiem i lopata, przy tamach i kanalach nawadniajacych jego pola; groeit op – dorasta, sawah's, gagah's, tipar's – rodzaje pol, vergezelt op zeer jeugdigen leeftyd – towarzyszy w bardzo mlodym wieku, arbeid – praca, ploeg – plug, spade – lopata, dammen – tamy, waterleidingen – kanaly nawadniajace, bevochtigen – nawadnianie, akkers – pola).

Hy telt zyn jaren by oogsten, hy rekent den tyd naar de kleur zyner te veld staande halmen, hy voelt zich te-huis onder de makkers die met hem padie sneden, hy zoekt zyn vrouw onder de meisjes der dessah, die 's avends onder vroolyk gezang de ryst stampen om ze te ontdoen van den bolster… het bezit van een paar buffels die zyn ploeg zullen trekken, is 't ideaal dat hem aanlacht… kortom, de rystbouw is voor den Javaan, wat in de Rynstreken en in het zuiden van Frankryk, de wynoogst is. (Liczy swoje lata wedlug zbiorow, czas mierzy wedlug koloru stojacych na polu lodyg, czuje sie jak w domu wsrod towarzyszy, ktorzy z nim scinaja ryz, szuka swojej zony wsrod dziewczat z wioski, ktore wieczorem pod wesola piesnia tluka ryz, aby go pozbawic luski… posiadanie kilku bawolow, ktore beda ciagnac jego plug, jest idealem, ktory go zachwyca… krotko mowiac, uprawa ryzu jest dla Jawajczyka tym, czym zbiory winogron w regionie Renu i poludniowej Francji; telt zyn jaren – liczy swoje lata, oogsten – zbiory, rekent den tyd – mierzy czas, kleur zyner te veld staande halmen – kolor stojacych na polu lodyg, voelt zich te-huis – czuje sie jak w domu, makkers – towarzysze, padie sneden – scinaja ryz, vrouw – zona, meisjes der dessah – dziewczeta z wioski, 's avends onder vroolyk gezang – wieczorem pod wesola piesnia, ryst stampen – tluka ryz, ontdoen van den bolster – pozbawic luski, bezit van een paar buffels – posiadanie kilku bawolow, ploeg – plug, aanlacht – zachwyca, rystbouw – uprawa ryzu, wynoogst – zbiory winogron).

Doch daar kwamen vreemdelingen uit het Westen, die zich heer maakten van het land. (Jednak przybyli obcy z Zachodu, ktorzy stali sie panami tej ziemi; vreemdelingen – obcy, uit het Westen – z Zachodu, heer maakten van het land – stali sie panami tej ziemi). Ze wenschten voordeel te doen met de vruchtbaarheid van den bodem, en gelastten den bewoner een gedeelte van zyn arbeid en van zyn tyd toetewyden aan het voortbrengen van andere zaken, die meer winst zouden afwerpen op de markten van Europa. (Chcieli skorzystac z zyznosci gleby i nakazali mieszkancom poswiecic czesc swojej pracy i czasu na produkcje innych rzeczy, ktore przynioslyby wieksze zyski na rynkach Europy; wenschten voordeel – chcieli skorzystac, vruchtbaarheid van den bodem – zyznosc gleby, gelastten den bewoner – nakazali mieszkancom, gedeelte van zyn arbeid en van zyn tyd – czesc swojej pracy i czasu, toetewyden aan het voortbrengen – poswiecic na produkcje, andere zaken – inne rzeczy, winst zouden afwerpen – przynioslyby zyski, markten van Europa – rynki Europy). Om den geringen man hiertoe te bewegen, was niet meer dan een zeer eenvoudige staatkunde noodig. (Aby sklonic do tego prostego czlowieka, potrzebna byla tylko bardzo prosta polityka; geringen man – prosty czlowiek, bewegen – sklonic, zeer eenvoudige staatkunde – bardzo prosta polityka). Hy gehoorzaamt zyn hoofden, men had dus slechts deze hoofden te winnen door hun een gedeelte van de winst toetezeggen, en… het gelukte volkomen. (On slucha swoich przelozonych, wiec wystarczylo zdobyc tych przelozonych, obiecujac im czesc zysku, i… udalo sie to calkowicie; gehoorzaamt zyn hoofden – slucha swoich przelozonych, slechts deze hoofden te winnen – zdobyc tych przelozonych, gedeelte van de winst toetezeggen – obiecujac czesc zysku, het gelukte volkomen – udalo sie to calkowicie).

Als men let op de ontzettende massa javasche produkten die in Nederland worden te-koop geveild, kan men zich overtuigen van het doeltreffende dezer staatkunde, al vindt men ze niet edel. (Kiedy zwraca sie uwage na ogromne ilosci jawajskich produktow sprzedawanych na aukcjach w Holandii, mozna sie przekonac o skutecznosci tej polityki, choc nie jest ona szlachetna; let op de ontzettende massa – zwraca uwage na ogromne ilosci, javasche produkten – jawajskie produkty, te-koop geveild – sprzedawane na aukcjach, overtuigen van het doeltreffende – przekonac o skutecznosci, staatkunde – polityka, vindt men ze niet edel – nie jest ona szlachetna). Want, mocht iemand vragen of de landbouwer zelf eene met deze uitkomst evenredige belooning geniet, dan moet ik hierop een ontkennend antwoord geven. (Bo gdyby ktos zapytal, czy sam rolnik otrzymuje wynagrodzenie proporcjonalne do tego rezultatu, musze na to odpowiedziec przeczaco; landbouwer zelf – sam rolnik, eene met deze uitkomst evenredige belooning geniet – otrzymuje wynagrodzenie proporcjonalne do tego rezultatu, ontkennend antwoord geven – odpowiedziec przeczaco). De Regeering verplicht hem op zyn grond aantekweeken wat haar behaagt, ze straft hem wanneer hy het aldus voortgebrachte verkoopt aan wien het ook zy buiten haar, en zyzelf bepaalt den prys dien ze hem daarvoor uitbetaalt. (Rzad zobowiazuje go do uprawy na jego ziemi tego, co jej sie podoba, karze go, gdy sprzeda to, co wyprodukowal, komukolwiek poza nia, i sama ustala cene, jaka mu za to placi; Regeering – rzad, verplicht hem op zyn grond aantekweeken – zobowiazuje go do uprawy na jego ziemi, wat haar behaagt – tego, co jej sie podoba, straft hem – karze go, verkoopt aan wien het ook zy buiten haar – sprzeda poza nia, bepaalt den prys – ustala cene, uitbetaalt – placi). De kosten op den overvoer naar Europa, door bemiddeling van een bevoorrecht handelslichaam, zyn hoog. (Koszty transportu do Europy, za posrednictwem uprzywilejowanej firmy handlowej, sa wysokie; kosten op den overvoer – koszty transportu, bemiddeling van een bevoorrecht handelslichaam – za posrednictwem uprzywilejowanej firmy handlowej, hoog – wysokie). De aan de Hoofden toegelegde aanmoedigingsgelden bezwaren daarenboven den inkoopprys, en… daar toch ten-slotte de geheele zaak winst afwerpen moet, kan deze winst niet anders worden gevonden dan door juist zooveel aan den Javaan uittebetalen, dat hy niet sterve van honger, hetgeen de voortbrengende kracht der natie verminderen zou. (Zachety przyznawane przelozonym dodatkowo obciazaja cene zakupu, a poniewaz cala operacja musi przynosic zysk, zysk ten mozna uzyskac tylko poprzez zaplacenie Jawajczykowi tyle, aby nie umarl z glodu, co zmniejszyloby zdolnosc produkcyjna narodu; aan de Hoofden toegelegde aanmoedigingsgelden – zachety przyznawane przelozonym, bezwaren den inkoopprys – obciazaja cene zakupu, geheele zaak winst afwerpen – cala operacja musi przynosic zysk, uittebetalen – zaplacic, niet sterve van honger – nie umarl z glodu, voortbrengende kracht der natie – zdolnosc produkcyjna narodu).

Ook aan de europesche beambten wordt een belooning uitbetaald in evenredigheid met de opbrengst. (Rowniez europejscy urzednicy otrzymuja wynagrodzenie proporcjonalne do plonow; europesche beambten – europejscy urzednicy, belooning uitbetaald – otrzymuja wynagrodzenie, evenredigheid met de opbrengst – proporcjonalne do plonow).

Wel wordt dus de arme Javaan voortgezweept door dubbel gezag, wel wordt hy dikwyls afgetrokken van zyn rystvelden, wel is hongersnood vaak 't gevolg van deze maatregelen, doch… vroolyk wapperen te Batavia, te Samarang, te Soerabaja, te Passaroean, te Bezoeki, te Probolingo, te Patjitan, te Tjilatjap, de vlaggen aan boord der schepen, die beladen worden met de oogsten die Nederland ryk maken. (Biedny Jawajczyk jest wiec gnany przez podwojne wladze, czesto jest odciagany od swoich pol ryzowych, czesto glod jest wynikiem tych srodkow, ale… w Batavii, Semarang, Surabaya, Pasuruan, Besuki, Probolinggo, Pacitan, Cilacap radosnie powiewaja flagi na pokladach statkow zaladowanych plonami, ktore czynia Holandie bogata; arme Javaan – biedny Jawajczyk, voortgezweept door dubbel gezag – gnany przez podwojne wladze, afgetrokken van zyn rystvelden – odciagany od swoich pol ryzowych, hongersnood – glod, maatregelen – srodki, vroolyk wapperen – radosnie powiewaja, vlaggen aan boord der schepen – flagi na pokladach statkow, oogsten – plony, Nederland ryk maken – czynia Holandie bogata).

Hongersnood? Op het ryke vruchtbare gezegende Java, hongersnood? Ja, lezer. Voor weinige jaren zyn geheele distrikten uitgestorven van honger. Moeders boden hun kinderen te-koop voor spyze. Moeders hebben hun kinderen gegeten… (Glod? Na bogatej, zyznej, blogoslawionej Jawie, glod? Tak, czytelniku. Kilka lat temu cale dystrykty wymarly z glodu. Matki sprzedawaly swoje dzieci za jedzenie. Matki zjadly swoje dzieci…; hongersnood – glod, ryke vruchtbare gezegende Java – bogata, zyzna, blogoslawiona Jawa, lezer – czytelniku, geheele distrikten uitgestorven van honger – cale dystrykty wymarly z glodu, moeders boden hun kinderen te-koop voor spyze – matki sprzedawaly swoje dzieci za jedzenie, moeders hebben hun kinderen gegeten – matki zjadly swoje dzieci).