С?рэх кистэлэ?э

Хантан эрэ аалара кэллэ.

«Эн тоо илиигин сууммакка аыыгын? Маама итинник диэн йэтэй дуо? Ээ? Ыл, тоо, тоо!.. Айакуу! Ыый-ыый… Чэ. Итиэннэ билэй буолаай, сп дуо? Сп-сп. Маама, аны хаан да гыныам суоа! Ыы, оом барахсан, чэ, маладьыас…» – н хостон Катюшка саата айманар.

Костик э тыынар уонна эмиэ тэтэрээтигэр бк тэр. «Алтаттан крэтэбит . Буолар… буолар – с. Биэскэ эбэбит … Уу, тоо ыараханай!».

– Катюшка, калькуляторбын ханна гынны? Манна сыппыта дии, булан биэр!

– Олох да мин ылбатаым! Остуолга сыппыта дии! – Катюшка эппиэтэ бэлэм.

Остуолга ыыллыбыт кумааылар трэ хаыллаллар. Киэ айдаан тардыллар. Тиээр, дьыбаан анныттан булуллан, куоскаларын оото балыллар. Костик уон таынан эбэри билбэт буоллаына, калькуляторынан хайдах туттары баас сатыыр. Компьютерынан оонньууга кылааын оолорун ырааынан хааллартыыр.

Аалара кэлэн, саалаа телевизор холбоото. Уолчаан кыаллан суоттуу сатыыр да, аралдьыйан хаалар. «И нежная бархатная пена… Камей-натюрель… и идеальная поверхность Лок-эвэй… Чэ байы кнтк туттан олойдубут эрэ! Билигин уйуокпутун саалыыбыт… Ментос – свежее решение! Мэниктээмэ! Оолоой, мин тугу эйэ кэпсиэм… Тайд – чистота, чисто – Тайд…».

Барыта булкуллар. Тиээр Костик сылайар, ситэри суоттаабакка, оскуола аан ньиргийэн олорор балтыгар оонньуу барар. Биирдэстэрэ учуутал, биирдэстэрэ дириэктэр буолан бэркэ оонньоотулар. Онтон сасыа оонньоон иирдьэнэн-таырдьанан сырсыакалаан ийэлэриттэн млннлэр.

Костик клээ то отон ыла таыста. Отоо сгэй, крчэх кутан баран, «мороженай» дии-дии балтынаан сблээн сиэччилэр. Клэ муннугар туох эрэ р сытарын крн аарда. Бастаан кыаммата, онтон дьиктиргээн, йн крн баран, отоннооун эрэ, туохтааын барытын умнан, дьиээ срэн киирдэ. Кн хоторо турар ийэтин иннигэр тиийэн хорус гынна.

– Тыый, бу туох буоллу, нохоо? Таырдьа мээнэ сыгынньах тахсыма диэн эппэтэим дуо?

Туох эрэ кытаанах кэлэн кмэйигэр турарга дылы гынна, ону ыйыста сатыы туран, хараын уута сарт тстэ.

– Маама… Ооккону… эиги дуо? Итиннэ… дуо?!!

– ыллыый, бээ, тохтоо. Хайдах…

Эиги… лрбттэр, биллэр баайы! Маама исэлээх баайы!.. Исэлээхтэр!.. Сиэ! Сиэ бэйэит!.. – уол сарылыы-сарылыы дабдынаата, остуол кытыытыгар турар кстрлэлээх к алас тоо садьыйда. Иит-хомуос мас муостаа сууллан лакынааына, оо сарылааына – улахан айдаан буолла. Хостон срэн тахсыбыт Катюшка убайын аынан эмиэ ытаан барда. Тугун-ханныгын быаарсыбатар да, убайын тктэн: «Маама топпот!» – диэн хатылыы турда…

* * *

Элбэх сыллар ааыахтара. Ол эрэн бу кн оолор йдргэр-санааларыгар хаан да сппэттик хатанан хаалыаа. Оо уйан дууатын биир кэбирэх быата быа баран, олоххо биир бастакы охсууну крстээ. Ытаа, Костик, ытаа – ууун-уун олоххор бииртэн биир, улахан да, кыра да охсуулар баар буолуохтара. Ким билиэй, баар, кииллийэн, охсууттан охсууга кытаатан, кии бэрдэ буолуо. Ол эрэн ити быа барбыт быа эн дууаар ханнык т рттэргин симэлиппитэ биллибэт эбээт.

Оттон улахан дьон ситэри чгэйдик йдбкк, соуйан, мттэн, даллаан турдулар.

1998 сыл

Сэт

Саас кэлэр сибикитэ эрдэттэн биллибитэ.

Биир тн бэркэ билэр атастара – тыал обургу «уhукту-уу-у» диэбиттии уhуннук улуйбута, мастар кмнх хаардарын сиргэ тэбээбитэ. Халы хаарга баттатан, утуйан-улугуран, чуумпуран турбут тыа иhэ соотохто сэргэхсийэ тсптэ. Кйбт систэрин кннрн, мастар халы саынньахтарын киэр илгистибиттэрэ.

Сотору салгын сылыйан, кн сардаата сытыырхайан, лабаалары быыылаан киирэн, туохха да бэриниэ суохтук дьапталлан сыппыт халы хаары тэитэ сиэн барбыта. Сылаас суоран хаар оннук харса суох кимэн киириини тулуйбакка, бэрт сотору иинэн-хатан, ууллан барбыта. Муус чопчулар лыкынаспыттара, рччэлэр кылыгыраспыттара, харах уутунуу дьэп-дьэкир чалбахтар онно-манна мэндээриччи крбттэрэ. Ыраас уу, кылыгыраччы клэ-клэ, бэйэтин былааын билинэн, субу эрэ кэмэ муутуур соругун толорон, саас алгыын, олох илдьитин тиэрдэн, ойуурдарга, сыыыларга сырсымахтаан, оонньоомохтоон хаалбыта. Ууллубут хаар, ыраас уу, ирэн эрэр сир сыта, туохха да маарыннаабат кнд сыт – саас сыта салгыа тараммыта. Соурууттан ктрдр кэлэн, ахтыланнарын таааран, кмс дороон кутуллубута. Ойуур иэ, хонуулар, кллэр бтнн рнэн, кэрэни эрэ кэтэиинэн, уруйунан-айхалынан туоларга дылы буолбуттара.

Ойуур э тыынан ыларга дылы гыммыта. Сир анныгар силистэр тллэнээн ылбыттара. Хара буор сирэйдэннэллэр да, ктрдэр, сырдык, сылаас кэм эргийэрин син билэ, кэтээ сыталлар эбит ээ! Чэ муус билиэнтэн босхолоноот, утаппыттыы ыраас ууну ыймахтаан барбыттара, онтон умнас устун э утаарбыттара. Ону кытта ллэн, тыаан турбут нгэстэр аыллан, нарыын-нарын кх сэбирдэхтэрин сэрэнэн тэнитэн барбыттара. Мутукча кэ, оуор курдук сайбаччы симэнэн, лабаа ахсын сандааран турара крххэ кэрэ да буоллаа!

Титирик Уол бу сааскы уруйдаах кртн матымаары, кылгас, синньигэс силистэрин буорга дириник ыыта сатаабыта. Кини аттыгар баараай тиит халлааа харбаан, кн-ыйы сабардаан, бд бллрттээс силистэринэн дириник хара буору уобан, хаан да хамсыа-сууллуо суохтук сымарыттан турара. Кини клгэр тбэспит буруйдаах буолан, Титирик эрэйдээххэ сырдык, кн уота баалаах буолара, уу-хаар, ас да тиийбэтэ. Модьу силистэр эрийэ кууаннар, иэмтэлээх аы барытын оборон ылаллара. Сабарай Тиит кыраа ымыттыбат идэлэээ, эгэ быыкаа, саа быга сатыыр титириктэргэ кыаныа дуо? Арай ханна эрэ аньыылаах дууа лн, ала буркун буолан кыланан, ытаан-сооон аастаына, кстээх тыалтан идэмэрдээхтик кыычыгырыыра ынчык курдук ииллэрэ. Сабарай Тиит тугу санаан, ахтан, туохтан рэн-хомойон турарын ким да билбэт. Халлаан диэки модун лабааларын р тэн, бу сиргэ букатыннаахтык кэлбиттии сананан улуутуйан турара.

Сабарай Тиит бу сиргэ билбит ртэ – соотох дооро Дэгиэ Тыырах этэ. Ол обургу саас эрдэ, тымныы саа уарыйан эрдэинэ, доорун кэлэн билсэн барара. Сабарай Тиит ону эрдэттэн билэн, хаарын бтнн тэбэнэн крср. Тыырахтаах ктр чыырас саатын ииттэинэ, бтн бэйэтэ дьигиийэн, илгистэн ылара. Бтнн сэгэйэн, били сымарыттыбыта ханна да суох буола тэрэ. Кырдьаас мас бу курдук уларыйарын кыракый титириктэр олус муодарыы, с крллр.

Дэгиэ Тыырах кырдьаас доорун уруйдаан, сааран чыыраабытынан, модун кынаттарынан сапсыммытынан, кстээх атахтарынан тиит лабааларыгар хатана тэрэ. Кини наар биир сблээн олорор сирдэээ. Ол лабаата ыарахан ктр олороруттан хатырыга сулламмыт этэ. Дэгиэ Тыырах бу олорон тугу крбтн-билбитин кэпсиирэ. Онон хата аттынааы мастар таарыччы аан дойду сонунун барытын истэн-билэн хаалаллара.

* * *

Ойуур иин нус-хас олоун аймыах айылаах кии-с чугаынан суох этэ. Ол иин кэм, кн хаамыыта дьыл эргиириттэн тутулуктанан, сылтан сыл биир кдьс бара турара. Арай хам-тм да буоллар, тайах атаралаан ааара. Оттон кыра кыыл-сл, ктр-срэр ханна барыай…

Биирдэ торон ээ Муур Тиит хатырыгын хайыта тыыппыта. Ктр, сииктээх буору тоута тирэнэн, кыра оту-маы ибилитэ тэпсэн, часкыйа-часкыйа олуонатык хамсаммыта ынырыга бэрдэ. Муур Тиит эрэйдээх тута дьэкир сымаланан ытаан барбыта. Дири бааын ооруна сатаабыта эрээри, ол кэмтэн иинэн-хатан барбыта, рттбэтээ. Билигин тбтгэр эрэ барбах кх бытыгыраан баран, хайыта хатан, буорайан тураахтыыр.

Ол саана Титирик Уол саардыы сиртэн сэрбэйэн, нарын кх мутукчанан сайбаччы симэнэн, киэргэнэн турара. Ээ ктр кинини мчч-хаччы ктээн ааспыта. Аттыгар тээ улааппыт доорун, Хатырык Атаы, силистэри трэн, ибили хайыта тыыппыта. Оо, онно истибитэ, хаарыаннаах кн сырдыгыттан матан эрэр, лр лттэн куттанар аймаланы! Хатырык Атах сип-синньигэстик, ктр-срэр истибэтинэн, салгыны хамсатан ытыыра. Аан дойдутун кытары бырастыылаар, ситэ олох олорботоун кэмсинэр этэ ол ытыырыгар. Титирик Уол тугу да уларытар, сатаан кмлр кыаа суоуттан тээ ытаспыта. Дооро икки кн ытаан тыкынаан баран, ииллибэт буолбута, чээл кх мутукчата тохтон тсптэ, бэйэтэ хаппыт амынньыарга кубулуйбута.

Муур Тиит ыалдьа илигинэ, сороор ону-маны кэпсээн суугунуур буолара. Былыыр-былыр, кини эдэр, чиргэл эрдэинэ, бэрт дьикти харамайдар охсуллан ааспыттар. Ктрг да, срэргэ да майгыннаабат, ыыр-дьаар аыы сыттаах лэр. Ттэ суох хаптаай сирэйдээхтэр, нэс табалары миинэ сылдьаллар, сороор тэн, икки атахтарынан хаамаллар. Хатырыктара буоллаына сымнаас, ыыаммыт аыы сыт уонна таба сыттаахтара . Дьэ ол аыы сыттаах Кыыл Тылтан ойуур олохтоохторо лрд куттаналлара. Т да Кыыл Тыл салыыр абытайдаах уот ыарыытын бэйэлэринэн билбэтэллэр, бгэлэрин йэлээх кутталлара хас биирдиилэригэр туораахтан сиэмээ бэриллэн, дириник иэн сылдьара.