Сайсары к??лгэ т?бэлтэ

О?онньор куттаммытыттан эрдийэн, кини атын сиэптэрин туппахтаан к?рб?ттэрэ да – тугу да?аны булбатахтара. Халаабыт ки?илэриттэн тэйэн, арыгы ма?а?ыынын ту?аайан барбыттара, ма?а?ыы??а адьас чуга?аан эрдэхтэринэ, эмискэ аттыларыгар туормас тыа?а кыычыгыраабыта.

– Куоту?! – Леха ?л?р ха?ыыта и?иллибитэ.

Федя эргиллибитэ уонна айа?ын аллаччы аппытынан биир сиргэ хамсаабакка турбута. К??х дьураалаах ара?ас массыынаттан милииссийэлэр ыстанан т?сп?ттэрэ, кэннилэриттэн били соломо сэлээппэлээх о?онньордоро ойон тахсыбыта уонна у?уох-тирии тарба?ынан ыйа-ыйа, ха?ыытаан ча?кынаппыта:

– Туту?, туту?! Кинилэр! Фантомастар!

????ннэрин быччаччы тутан ылбыттара. Силиэстийэ?э саппыкы?ыт будкатын алдьаппыттара эмиэ арыллыбыта.

Давыдов хас да сыл буолан баран хаайыыттан т?нн?б?тэ. К?нн?р? илии-атах хара ?лэттэн ?лэ?э к???н, ким т?бэ?иэ?и кытта арыгылаан булкулла-тэккиллэ сылдьан Геленаны к?рс?б?тэ. Бары «и?ээччигин, арыгы?ыккын!» диир кэмнэригэр кини «эн алкоголик буолбатаххын ээ, то?о к?н аайы и?э?ин, туттунуоххун» диэн кыыс ис с?рэ?иттэн этэрэ ыраас халлаа??а ньиргийбит эти?нии со?уппута уонна ханнык эрэ инникигэ эрэл кыымын умаппыта. Геленалыын билистэ?ин утаа Федор арыгыттан кэм тардыммыта, ???йб?т??? ырааппыт театрыгар онноо?ор иккитэ-хаста сылдьыбыта, ?лэтигэр да борогууллуура аччаабыта. Сарсыарда Геленаны санаабытынан у?уктар, киэ?э кинини ?йд??б?т?нэн утуйар дьикти кэрдиис кэм кы?ал?ата суох о?о саа?ын дьоллоох-соргулаах к?ннэригэр маарынныыра. Ити эрээри кэнникинэн улам-улам кыыс ылбат-биэрбэт сы?ыана кыйахыыр буолбута, биирдэ итирэн баран «иккиттэн биирин б?г?н бы?аарыахха» диэн бугу?уйбут бэйэтэ эр хаанын ылынан Гелена?а тиийбитэ. Улаханнык ииристилэр бы?ыылаа?а, ы?ыы-ха?ыы баарын ?йд??р, дьиэтигэр хайдах тиийбитин ?йд??б?т. Сарсыарда т?б?т? хайа ыстаныах айылаах ыалдьан у?уктубута. Арай сып-сымна?ас илиилэр батта?ын имэрийэллэрэ, халта?атын атыппыта – ?рд?гэр Гелена н?р?йэн ытыы олороро.

– Хайа, Гелена? – уол кыы?ы илиититтэн харбаан эрдэ?инэ, кыыс илиитин куоттарбыта уонна уу-хаар баспыт хара?ынан олус хомойо, курутуйа кинини одууласпыта.

– Б?л??н тугу дьаабыламмыккын билэ?ин дуо?

Федор с?рэ?э ытырбахтаабыта:

– Суох…

– Истэххинэ ынырык да буолар эбиккин, эдьиийбин Капаны кырбаары тиисти?, «миигиттэн аты??а тахсыа? да, ?л?р??м», – дии-дии, миигин бы?а?ынан дугдуруйду?. Эдьиийим на?аа кыы?ырда, миигин бэйэбин да холдьо?уох курдук уордайда. Барыта эйигиттэн, атын сиргэ к??????б?н, онно ?лэлиэм…

Давыдов хайдах сатыырынан кыы?ы уоскута, аатта?а сатаабыта да – туох да тахсыбата?а, ый курдугунан Гелена Салды??а ?лэлии барбыт сура?а и?иллибитэ. Онтон ыла Федор кинини адьа?ын с?тэрбитэ, эмиэ арыгылаа?ын, ?лэ?э борогууллаа?ын хара к?ннэрэ са?аламмыттара…

К?н?ск? эбиэт кэмэ буолан, автобус «Сайсары» тохтобулугар, уулусса?а дьон элбээбит. Чехов уулуссатынаа?ы ас ма?а?ыыныгар киирии-тахсыы хойдубут, сэргэстэ?э арыгы атыылыыр ма?а?ыын иннигэр т?б?р??ннээбит т??рт-биэс уолу хара?ын кырыытынан к?р?-к?р?, Захар Захарович ма?а?ыыннар иннилэринэн ааста: «Итинник уолаттартан ки?и араа?ы к??т??н с?п. То?о к?н?стэри арыгылыылларый? Хонтуруолга ылан ?лэлиир, олорор миэстэлэринэн иитиини к????рд??ххэ наада этэ. Общественность туруннар, ?р гыныа баара дуо? Ол эрээри ээл-дээл дьон – уулусса?а ки?ини кырбыылларын к?рб?т?х курдук туттан аа?ааччылар, туох эмэ т?бэлтэ тахсыбыт сириттэн туо?у буолумаары буут быстарынан куотааччылар, оо, билигин да ?г?стэр! «Бэйэм ырбаахым эппэр чугас» диэн ?с хо?ооно этэринии олордохпутуна, буруйу о?орооччулар син биир баар буолуохтара…»

Хараарбыт эркиннэригэр холоотоххо, т?нн?ктэр кырааскалаах ыстаабаннара, араамалара ала-чуо к???р?р, уулусса диэки тимир сиэккэни тиирэ тардан о?о?уллубут хааччах и?игэр а?ыйах олордуу хахыйахтардаах дьиэ ту?аайыытыгар кэлэн силиэдэбэтэл тохтоото, хантайан ма?ан лиискэ суруллубут н??мэри к?рд?: «Бу эбит Хамсеев дьиэтэ. ?л?р?? иннинээ?и арыгылаа?ын миэстэтин ??рэтиэххэ наада, онон манна доппуруостуур ордук…»

Кэлииккэни аста, а?а?ас эбит. Олбуор и?игэр са?ааннаммыт мас, кыра дьиэ, антах, т?гэххэ – кэби?иилээх от, хотон к?ст?лл?р.

«Син тыа сиригэр курдук» диэн саныы-саныы Захар Захарович ы?ыллыбыт-то?уллубут маллаах-саллаах хара?а кыара?ас к??лэни аа?ан, ааны то?суйаары тарбахтарын токуччу тутан илиитин ?нд?т?н эрдэ?инэ, хал?ан бэйэтэ а?ылынна, тэтэркэй имнэрдээх, суон лаа?арыйбыт саас ортолоох дьахтар ???йд?:

– Кимиэхэ кэлли??

– Дорообо, – силиэдэбэтэл со?уйан мичээрдээбитин ?йд??б?кк? да хаалла. – Хамсеев баар дуо?

Дьахтар сымсатык к????к?с гынан, к??лэ?э баар буолла, ааны к?хс?нэн саба анньаат, дьэбир ба?айытык ыйытта:

– Киниэхэ туох наадалааххын?

– Мин силиэдэбэтэлбин, – Захар Захарович уолугун сиэбиттэн кы?ыл хахтаах киниискэни та?ааран к?рд?рд?. – Хамсеевтыын кэпсэтэр наадалаахпын.

Дьахтар сирэйэ-хара?а уларыйа т?стэ:

– Ээй, били, Биэткэ Дабыыдап дьыалатыгар буолла?а, мин ити тойо??о этэ сатаа: «Хаайыыттан тахсыбыт, и?ээччи ки?ини кытта бодору?ума», – диэн, истэр кэлиэ дуо, – суула?а сылдьан арыгылаа да арыгылаа. Ол туох аанньанан б?т???эй – ?н?р Дабыыдап дьахтары бы?а?ынан анньан ?л?рб?т диэн кэпсээн эрэллэрэ, – бокуойа суох кута-кута, дьахтар ааны сэгэтэн ха?ыытаата. – Хамсыайап! Хамсыайап! Аны милииссийэттэн эйигин силиэстийэлии кэллилэр, ата?ым Хамсыайап, Дабыыдаптыын арыгылыы оонньуу сылдьыбыты? о?ус буолла?а. Чэ, тойон, сытыа? дуо, тур. Онтон эн, табаарыс силиэдэбэтэл, киир. Дьиэ-уот м?лт?х, ол би?игинньиктэр икки?ин т?р??т?хп?т?нэ таас дьиэлэнии?ибит бы?ыылаах…

Аан дойду аатырбыт араас боксердарын сурунаалтан кырыллыбыт ??н??х мэтириэттэрин, охсу?а, охто сытар т?гэннэрин бы?ан лабах курдук сы?ыарыллыбыт эркинин анныгар тиийэн, Элиэнэп остуолга олордо, кэннин хайы?а-хайы?а, ону к?р?н хантаары?наата:

– Бу боксаны интэриэ?иргиир ким баарый? Уолгут дуу?

– Эс, суох. Хамсыайап тойон, – диэтэ онуоха дьахтар. – Бытыгын бы?а ?кт??р диэри ?йд?мм?т, ити охсу?ууларынан иирэн бараары гынар. Сорох к?н, тэлэбиисэргэ ити охсу?ууларын к?рд?рд?хт?р?нэ, т??ннэри олорор, ки?ини да утутар суох – ы?ыыта-ха?ыыта, с???р?-махтайара диибин диэн. Миэхэ былаа?ы биэрдэллэр, тэлэбиисэринэн к?рд?р??хтээ?эр буолуох, ити охсу?ууларын отой бобон кэби?иэм этэ. Уонна дьэ ыччаттарбыт охсу?аллар, иирсэллэр-баайсаллар диэхтэрэ, бэйэлэрэ ??рэтэ-??рэтэлэр…

«К?л?б?рэтэн т??эн, са?аран баран т?нн??р диэбит т??тэлэрэ бы?ыылааххын» дии санаата Элиэнэп.

Т?гэх хостон Стивенсон боксер уру?уйдаах футболканы тиирэ кэппит, батта?а кырымахтанан эрэр киппэ ки?и тахсыбытыгар, Хамсеев буолла?а диэн сэрэйдэ: «бокс диэн баран муннукка ытаабыт ки?и эбит, бэл, кэтэ сылдьар та?астыын бокса?а сы?ыаннаах…»

Элиэнэп дьиэлээх ки?и мастыы кытаанах кэтит баппа?айын тутта: «боксаны сэ?ээриэххин сэ?ээрэр ки?и эбиккин ээ» диэн толкуй кыламнаан ааста.

– Элиэнэп, силиэдэбэтэлбин…

– Хамсеев…

– Мин туох дьыала?а кэлбиппин сэрэйэр буолуохтааххын. Эн ыалы? уонна алтынньы отут биирис к?н?гэр киэ?э бииргэ а?аабыт ки?и? Давыдов ки?ини ?л?р??гэ буруйданар, онон та?ын уонна билигин Давыдов дьиэтигэр тахсыахха, кэпсэтиэхпит…

– Ычча да, онно, оттуллубакка турар то? ха?аа дьиэ?э, то?о та?ыстыбыт, манна кэпсэппэккэ, итиэннэ ол дьиэ?итин дьэ?дьийэн баран, милииссийэлэр бэчээттээн барбыттара…

«Манна эн с?г?н доппуруостатары? биллибэт» диэн Элиэнэп санаата, итиэннэ дьахтар умайыктанарын истибэтэх курдук дьиэлээ?и тиэтэттэ:

– Чэ, тахсыахха…

Аан диэки баран эрдэ?инэ, дьахтар кэнниттэн баты?ан и?эн, албынна?ардыы са?ара хаалла:

– Табаарыс силиэдэбэтэл, ити эрээри бу дьыала?а мин о?онньорум чооруос тумсун да са?а кыттыга?а суох, кини сытар ына?ы туруорбат сымна?ас му?наах ээ, ол к?н ки?ини кытта охсу?уохтаа?ар буолуох, букатын ата?ар нэ?иилэ уйуттар ?л?р итирик ки?и кэлбитэ… Анараа Дабыыдап да уол илэтигэр к?н?, сайа?ас майгылаах о?о ээ, итирдэ?инэ иирэн эрдэ?э. Оо, аат а?а, хас-хас хаарыан бэйэлээхтэри умса уура?ын…