Син биир к??тэр эбиппин…

Утаакы буолбата, аан дэлэй соустук тэлэс гынна уонна тыастаахтык «хап» гына сабылынна да, бэргээлэрин куондарыгар кх таас тигиилээх, саалаах с кии быыкаайык балааа соотохто тиргиллэ тстлэр. Киириэхситтэртэн биирдэстэрэ: «Таын!» – диэн, кргйдээн бирикээстээтэ. Охоноон иигэр: «Оо, лгэрим эбит», – дии санаата. Срээ быллыгырыы тстэ, крмм диэх курдук, биирдэ эрэ хайыан крн баран: «Ол ханна?» – диэн ыйытта.

– Ханна буолуой, быраабаа буоллаа дии, эйигин волревком бэрэссэдээтэлинэн талаары гыналлар, – диэтэ били бирикээстиир киириэхсит.

Онуоха Охоноон хайыан крбтэ, били кини сэбиэскэй былааы киртиппитин иин боротокуоллаабыт лксй баайы дьаабылана турар эбит. Кэлэйбит курдук, тттр хайыан баран, Охоноон:

– Бэйи, саатар аылыкпын ситэ ааты, – диэтэ.

– Ноо! Майаачылаама дааны! Урут да ааабыты-сиэбити сп буолуо! – диэн баран, бандьыыт ыстыык кырыытынан Охоноону ойооско оуста.

Охоноон, кыыыта-аыыта оргуйан кэллэ гынан баран, нэиилэ туттунна. Ситэ ааабакка турда. Туран: «Сыччыыйдаар, бу эти сиэ», – диэн, л этин оолоругар тэттэ. Уонна, хараын уутун кистээн сотто-сотто, с оотун биирдиитэ сыллаата. Кыра уолчаанын: «Чыычаахпын да», – дии-дии, срээр ыга туппахтаан ылла. Онтон ынчыктыы, ытыы сытар ойоор: «Дооор, чэ, кн-хаан кэллэ… бырааай!» – диэн бырастыыласта…

Киириэхситтэр Охоноону иннилэригэр уктан илдьэ таыстылар.

Дьиэ иэ кураанахтанна. стээх оо: «Ааа!» – дии-дии, илиитин ууммутунан ытыы хаалла. Суох, аата тннбэтэ, арай тиэрэ кэбиллэн ааас хаалбыт аан устун тымныы туман эрэ р оргуйан киирдэ…

III

Тн н саана. Хабыс-хараа хаайыы хоо иин иин курдук дьиппиэрэн турда. Тгэх диэки муннугар кии ынчыга ииллэр. Онон сабаалаатахха, биир кии нэиилэ олоруох курдук буолан иэн, тайаммыт илиитэ уйбакка, «лис» гына тэн, эмиэ им-дьим баран хаалла.

Онтон сотору соус тыын киллэрэн, истиэнээ кэлтэгэйдии нэиилэ йнн олорон, ким бааргын, рй диэххэ айылаахтык, ууох илиитинэн салгыны харбыалаата. Суох, кими да булбата, арай муннук тымныы чэин харбаан крд. Онтон арыый кнн, чэнээх эркиэ кхснэн йнн уонна «хар» гына хаанынан силлээтэ.

– Хара дьайдар!.. Бтн Арассыыйаны син биир кыайбакка саатыаххыт ээ. Абам эбит, бу кэриэтин биирдэскитин эмэ анныбар баттаан баран лбтм буоллар! – диэн баран, бтн, сымыаын быа ытырда.

Бу олордоуна эмискэ клс тыаа халыгырыы тстэ. Хаайыы тимирдээх халана клр гына аылынна, трт саалаах кии ааа адаарыстылар.

Таырдьа дьиэ ааныгар моойторуктаах хара ыт, тонохпун даа, хаан тахсаын диэх курдук, муннун хамсата-хамсата, хас киирэр-тахсар киини сытыралыы олордо. Кэлин уугар тиийэн ыксаата быыылаах, брлээх халаны тарбаан тардыратта. Ол олордоуна арай эмискэ дьиэ аана тэлэс гына тстэ уонна биир саалаах кии: «Чэт, бу туох ыта булла!» – диэт, ыстыыгынан тр тстэ да, сыыа анньан кэбистэ. Ол да буоллар ыт тахсыбыт дьону, тоо эрэ кулгааын ньылаччы туттан, хараын клбт курдук крн, батыста.

Тн ктр тымныыта, хараата олус хойдубут, бэл диэтэр сулустар тоон кыччыырга дылы гыммыттар. Халлаан буоллаына рдк бэйэтэ намтаан, симилиэс курдук дьэбидийэн, ыга баттыахха айылаах буолбут.

Аллара, рэх толоонун ортотугар, арыы тыа, баатанан сууламмыт курдук махайан, утуктуу турара.

Били дьон онно бардылар. Тыа саатыгар баар кыра соус ырааыйаа тохтоотулар. «Тур манна!» – диэн, били Бтр оонньор крсбт бандьыытын «хамандыыра» бэлээ хайдыаынан хаыытаан тоо барда. Чокуйа томут тыа мастара: «ук! Бу туохпут кэллэ?!» – диэбиттии, соуйан саа аллайарга дылы гыннылар уонна бары мрспт курдук ииллии-кр, ылы-чып бардылар.

Икки илиитэ кэдэрги кэлгиллибит киини улахан тиит аттыгар туруордулар. Кини аттыгар моойторуктаах хара ыт кэлэн, срдээх чгэйдик кылап-халап кр-кр, олорунан кэбистэ. Кии, ытын крн баран, дьэ билигин эрэ йдммт курдук, срээ ыарыйда. Кини хараар стээх уолчаана кннэ, клмн турар аламай кнэ арыллан ааста, кэргэнэ, имииит аата, табаарыстара, Ленин сырдык мэтириэтэ – барыта хараар субу ирбэнньиктийэн кэллилэр… Онтон Охоноон эмискэ:

– Сиэхситтэр, сиэ! – диэн хаыытаата уонна икки хаамыыны утары атыллаата. – Эигинниктэр быстан хаалбыт акаарыны миигин эрэ сиэххит, оттон сэбиэскэй былааы син биир тиискит хотуо суоа! Чэй, ыты, сиэбиккит клммн, слбккт тириибин, аны ии ыраас хааммын!

Охоноон ревком лр туран хаыытаабыт хаыыта, ой дуораана буолан, дьыбардаах салгыа ыраах кукунуу турда…

Саа сомуогун тыаа лаыгырыы тстэ. Ылы-чып, ким да тыына да ииллибэтэ, оттуун-мастыын кирийэн, алдьархайы ктэн, чуумпуран турдулар.

Онуоха: «Бу баар!» – диэбиттии, саа тыаа дэлби ыстанна. Охоноон охтон тстэ. Ыт, ыйылыы тэн баран, туора ыстанна. Саа тыаа, санаараабыт курдук, сатыы ойуур рднэн сатарыйа турда. Маан хаарга хара баттах хамсаабакка харааран сытта…

Дьэ, дооттоор, срдээх тн ммт эбит!

Тн тн курдук, хараа дьайыыран, ынчыктыы дьуоаран, барыгытын да ыйыстыам этэ диэх курдук, дьиппиэрэ тымныйан, клгрэ баттыы турбута…

IV

Н кнгэр арыы тыа рдгэр хара суор, хааыргыы-хааыргыы, ктн дапсыйа сырытта.

Киээ буолан, от-мас клгрэн барда. Арыы да тыа им бтэй этэ. Арай чугас соус оус сыаратын тыаа кыыкырдаан иилиннэ уонна оонньор кии саата аргыый «ай» диэтэ.

Утаакы буолбата, сылгы тыа этэрбэстээх, тордох ыстааннаах Чооруос диэн дьаам дьиэни ититэ тутуллан киирбит оонньор оуугар мас тиэйэн кэлэн, били ырааыйа кытыытыгар тохтотто уонна, сирэйин-хараын кырыатын соттон баран, ааар хараын хайыы-йээ суор оон сиэбит доорун Охоноону одуулуу турда.

– Оо, бу эрэйдээим бу сытаахтыыр эбит дии… Тыый, сркэтин ньии… Дьэ уун сордоох, лн биэрбэккэбин, арааска да тбээн эрэбин. Аны бу хаарыаннаах ообун уматыах сорум . Хара дьайдар инньэ диэн кыайдылар, бэйэбин лрх буолаллар… Сор да буолар эбит, – диэн баран, Чооруос, ытыы-ытыы, сыаратыттан маын скээтэ.

– Бу эрэйдээхпин хайдах гыныах мумунуй? – диэн, Чооруос, ыйыппыт курдук, Охоноону крн кэбистэ. Суох, хата Охоноон р-хара клнн атын дьон дьолугар тохпот, хаааы, мэрэбэдэйи туппат, баай батталыгар биир тылы утарбат буолан, ууктубат уун уутун утуйбута…

Онтон Чооруос, с маы тэрэн баран, Охонооо барда. Хааныгар хам томутун нэиилэ хонордо. Баана курдук хороччу томут киини туруору анньан, ктн илдьэн, аны ыалдьыа диэх курдук, маын рдгэр аргыый сытыарда уонна, ааар тлгнэн тоо эрэ сирэйин-хараын саба ууран баран, рспт курдук маын кыстаан, тргэнник испиискэ ылан уматта. Лабаххай тыаа таыгыраабытынан барда. Сытыы тыырахтаах кыыл тииккэ ыттан эрэрин курдук, мас устатын тухары уот тиэтэйэ-саарайа, бачыгырыы срдэ. Утаакы гыммата. «аай, дьэ оттобор угуннум», – диэх курдук, тгрйэ ктн ылла, саынньаын ттн кдэмчилэттэ, онтон, «дьэ-дьэ» диэххэ айылаах, сирэйин салаан хараарынатта.

Дьэ улам-улам амтаыйбыт курдук, китиэккии-киэбирэ, сирилээн истэ. Кнэ кытарда, ортото хараарда, кыыл хаан томут тбрэин курдук, ыарахан кыымнаах кыырык тлн кгн ктт. Чооруос, крн туран, этэ саласта, куйахата ытырбахтаата, ууоа босхо барда. «Бостуой уматаммын», – дии санаата, дьнэ уларыйда, бтн барда…

Уот ктр, илэ-бааччы кыайан-хотон, ллэ клмн, рг ууктанан, кгн-кгн, саыгырыы-саыгырыы, бачыгырыы турда. Ол аайы тыа тгэх клк хараата, улаатан кэлэ-кэлэ, ынчыктыы-ынчыктыы, ииэттэн кэбиэ сытта.