Син биир к??тэр эбиппин…

ук! Дьэ синэн соотохто намтаата. Быыта-хайыта тыытарга дылы гынна, хараарбахтаата, будулуйда уонна х хара буруо ллэ-лглрйэ оргучуйан таыста.

Онтон крдхх, харам улам-улам кыччаата, бытарыйда, арай тбтн эрэ ууоа харааран сыппахтаата. Онтон уот: «Дьэ бтэн эрэр», – диэн, холкутуйбут курдук, млтт, бытаарда, улаханын бтэрэн, кыратын итигэстээн барда.

Онуоха крдхх, били ткгр тиит лабаатын хаара ууллан, харах уутун курдук таммалыы турар этэ. Тыам иэ, эмиэ санаараабыт, соуйбут курдук, ылы-чып буолла.

Арай араа эээртэн млйннэн ахсааннаах уоттаах сулустар хара х буруону курдаттыы н эрэр уот оннун, ытыыр курдук, чипчилинии-чипчилинии, крн турбуттара…

1927

Сордоох суха

Саас буолан, от-мас тэтэрэ симэнэн, чэлгийэн турда. Кмс кмэйдээх кнд ырыаыт чыычаахтар ндл кх халлаан кл клэйигэр крэйэ кт кгээн бн тэрдилэр.

Туох барыта тилиннэ, рдэ. Ийэ сир кэскиллээх чээл сирэм ньуура тубуста, дьэрэкээн таалай дьнэ кэйдэ.

Бурдук ыыыта буолла.

Хаампый оонньор уолунуун алаастарын рднээи сонуоктарын тартара крэнээн тиийэн кэллилэр. Оонньор былыргы дуомунан уот оттон, сыт тааарда уонна, илин диэки хайыан туран, бэргээтин устан баран, ботугуруу-ботугуруу, кириэстэнэн сапсынна.

Онтон дьэ сирдэрин тартара киирдилэр.

Аыйахтык хаамтараат, сухалара ылымына:

– Тукаам, бэйи, тохтоо эрэ, – диэтэ оонньор. Сэргэ маын хараатыттан крэтэн баран, оонньор, таптаым буолуо диэбиттии, аа-дуо сыытаан «бар» гыннарда уонна: – Чэ хаамтар, – диэтэ.

Утаакы буолбата, аыйахтык хардыылаат, эмиэ:

– Тукаам, бэйи эрэ, тохтот, сухабыт хайдах эрэ тыырахтыыр ээ, – диэтэ. Оонньор, торбос тлгн илиитигэр ыаастыы ыйаан баран, буугунуу-буугунуу, токоотун кэлин биттээр уларытан баайан ааданаата. Бтэрэн баран холкутук: – Чэ бар, – диэн буолла.

Суха сылдьыбыта аата эрэ биллэр-биллибэт гына тырыыпайдатан тахсан, эргитэн, бааынайдыы хаамтаран иэннэр, эмиэ саа иилиннэ:

– Бэйи, нохоо, тохтот-тохтот! Ытаа маспыт тспт!

Онтон ытаа мастарын булан уктаннар, иирдьэ-таырдьа дьоодьонотон, баран истилэр. Суха аанньа ылбата, аппа сиргэ букатын таах барда. Оонньор, сн быччыыннары тутта-тутта, кэ баарынан баттыы истэ. Эмиэ утаакы буолбата.

– Бэйи, тохтот, быыыта, сыыы ытырда, – диэтэ оонньор. Сыыстарын ыраастанан, эмиэ бардылар.

Иккис эргийиилэрэ буолла, уол оуун тосту эргитэн алтахтатан эрдэинэ:

– Нохоо, тохтоо эрэ! – диэн хаыы тоо барда. – Аны токообут сыааа тулунна, бар, сгэни аал!

Сгэ ааланнар, оорбута буолан баран, эмиэ айаннаатылар.

Саардыы хонон эрдэхтэринэ:

– Киллэр-киллэр! – диэн оонньор дьохсооттоото.

Онуоха уол:

– Оттон оуум спк иэр ээ, – диэтэ.

– Бэйи-бэйи, тохтот-тохтот!.. – оонньор тиритэ-хорута быыытыйда, баттаын саатыттан клнэ саккыраан тстэ. – Ыраах баайан кэбиспиппит, тн эмэ ардайдыы сылдьар, – дии-дии, эитэ тарпыт курдук туттан-хаптан, ыга-ыгатык тардыалыы-тардыалыы, уларытан баайда уонна бэргээтин, тэн эрдэинэ рйбт курдук, тргэнник торбос тлгнэн р аста.

– Чэ бар!

Бардылар.

– Киллэр!.. Тааар-тааар! Тууй-йиэ! Крн хаамтар, мин эйигин ардайдатыма диибин ээ. Хайы дэн, сырыыта табыллыбата, дооор! Туой тыырахтаан быа сытыйар буоллаа . Бэйи эрэ, тохтоо! – диэн, оонньор сухатын суолун тарыйбахтаан, ыраастаан, кэннинэн состо. Оустара кэннинэн барбакка, биир айдаан турда.

– Сирэйгэ биэр!..

Биир былырыыы ардай быыылаах, рдк соус мрн сир кэлбитигэр суха дириник ылла. Оонньор, сс дириник ыллын диэбит курдук, туох баар кнэн баттаан истэ, кыыы-аба ыраатта, мэктиэтигэр сыыа субуруйан тсптн билбэтэ. Онтон били томтор эмискэ бтэрин кытта, суха, босхо баран, тумсуттан инэн р тэптэ да, оонньору ыраах, тбтн оройунан ээн кэбистэ.

– Чэ бэрт да сор, дооор! Кр снньбн быа тэ сыстым дии! Сатана сэбэ туох дэн буолан хаалла? Урут оттон басты сэппит аатырар этэ дии. Бу кн рк уларса сылдьан сырыытын уларытан кээспит эбит буоллаа. Ити тухары кии киэнин аанньа ахтыбаттар. Бу маннааы ытаата эмиэ тспт эбит дии, быыыта. Бар, нохоо, ыл ол маы аал!

– Бу маы дуо?

– Хараы тэстээрэй, эн крдххнэ, ити мас дуо? Мутук буолбат дуо?! Ону аал диибин эбээт, – дии-дии, срн мас аллараа ттгэр ытаа оорон буугунаста, уоун элээмэтэ тэллэллибит, кхсн туома богдьоллубут. Оустара буоллаына алаас ууор слэри одуулуу турда. Оттон уол: «Ити туйаарарга кии буорунан быраан тириэрдиэ дуо?» – дии саныы турдаына, «Чэ бар!» – диэн саа иилиннэ.

Суха сырыыта арыый табылынна, оонньор эмиэ аа-дьуо сыытыыр, холкутук унаарытан «ай-ай» диир буолла. Бу икки ардыгар с эргийиилэригэр сухалара эмиэ тыырахтаан, ртэ тэбиэлээн, икки ойооунан оонньоон киирэн барда.

– Бэйи, тохтот! Бу сэппит эмиэ иигэр киллэрдэ, – диэтэ Хаампый. Били саа оорбут ытаалара тэн хаалбыт эбит, ону эмиэ кыыырса-кыыырса, крдн крдлэр да булбатылар. Онтон сылтаан чэйдии таыстылар.

Оонньор, чэйэ оргуйуор диэри ытаатын оорон баран, сухатын тимирин ыраастаан кр туран: «Хайа, бу сээбэспит букатын босхо барбыт эбит дии! – диэн соуйда. – Ытаалаатахха сатаныыык», – диэн баран, хооолдьуйан тиийэн, тргэстэн мас хайа охсон аалан ытаалаата. «Кытаанахтык киирдэр чгэй этэ», – дии-дии, маыйа-маыйа саайан дардырата туран крднэ, сухатын этэрбээ холбойон таыста. «Бай! Хайа, аны холбойон таыста дии!» – диэтэ оонньор уонна, буугунуу-буугунуу, ытаатын быан, сухатын оннун тн устун олордон кэбиэн баран отуутугар тиийдэ.

– Бу ас оргуйбут буоллар тааар эрэ.

Уол уоттан чаанньыгын тааарда.

Чэйдээн бттлэр.

Эмиэ киирэн хаамтаран хаахынатан бардылар. Дрн-дрн «ай-ай» диэн хаыытыы-хаыытыы, оонньор баттаан титирэстээ истэ.

Тахсаннар эргийдилэр. Уол сатаан сиэппэтэ.

– Киллэр! – диэтэ оонньор. Онтон, нааа баран хааланнар: – Тааар, тааар! – диэн хаыы буола тсптгэр, уол:

– Эмиэ «тааар» диигин, эмиэ «киллэр» диигин, – диэтэ.

Онуоха оонньор:

– Сатаан сиэппэт буола-буолаын, сс этиээри гынаын дуу, баранаак?! – диэн баран, оуун эмискэ кымньыылаан «кус» гыннарда да, срэр быата быа ыстанна, уол ткнйэ тстэ, оус босхо барда. Дьэ айдаан, бардьыгынаыы, ытаыы б турда…

Онтон эргийэн кэлэн бараннар оонньор:

– Бу сырыыга арыылыахпыт, бу ттнэн эргий. Ол тргэи аттынан, ол суоруулаах тиити крд крбтнэн бар, – диэн ыйда. Аыйахтык хаамтараат, сонуок бргэр тиийэн: – Нохоо, тохтот, тохтот! Аны бу сэппит тобулу киирэн барда, – дии-дии, оонньор сухатын тртэ баттыалаата… – ук! Хайа, аны хаптаыммыт босхо тиийэн кэллэ… Чэ ити курдук, быата быстыбыт. Дьэ чгэй да лтэ, доор! Бгн сатаан лэлээбэт дьон буоллубут… Туох да буоссалааы ооппотубут. Мантыкабытын аны туохпутунан баайарбытый? Бэйи, хата этэрбэим быалаах эбит ээ, – диэн, онуоха рбт курдук, дабдас гына тэн, тииинэн тэ-тэ, баайда. Бтэрэн хоуннулар.

Бэрт кылгас сири бардылар да, били тргэс аттыгар тиийэн оонньор:

– Тохтот-тохтот! – диэн улаханнык хаыытаата, сухатын, тардыалыы-тардыалыы, тлтэ баттыалаата.

Уол тохтоото, оус, хаыыттан куттанан, тохтообото, умса дьулуруйда. Инньэ гынарын кытта тыас тыаа хачыгыр гына тстэ да, суха буортан мчч ыстанан тиийэн кэллэ. Онуоха оонньор рспт курдук хап-сабар олордо охсон, иккитэ-стэ баттыалаан баран йдн крн:

– Бай! Сухабыт тимирэ хаалбыт дии! Тууй-сиэ, дьаат! Дьэ букатын рэлиннэ. чгэй да хара сордоох сэп буолар эбит, – дии-дии, ыадар-ыадар хааман тиийэн крт, сухатын тимирэ туура баран, инибит сиригэр туунан сытар эбит.