Дубянецкі

– Так, мы сапраўды не хаваем перад аўтарамі яго памочнікаў, – зьедліва “падтакваю” я. – І аўтары нам удзячныя за гэта.

– Удзячныя, кажаш? Чыгрынаў і размаўляць са мною ня стаў. Падняў усіх супраць мяне. Я вымушаны быў даваць тлумачэньне начальству.

Пра гэта мне Серафім не казаў, таму мне цікава было слухаць гэтую горкую споведзь цэнзара. Сваімі рэмаркамі я непрыкметна ўцягваў яго глыбей у яе. І ён мне сказаў, што і яшчэ дзьве нашыя кнігі гэтымі днямі “працярпелі ўмяшаньне Галоўліту”, а якія – ён ня памятае(!). Вельмі зьдзіўляўся Серафімам, што, будучы галоўным рэдактарам, “дапускае такія памылкі”. “Мала таго, – кажа ён, – свае памылкі Андраюк падвоіў, аддаўшы гэты самы ўступны артыкул у часопіс “Полымя”. Мы і там яго правілі!”

На разьвітаньне Пепяляеў мне кінуў, што яго ня трэба абвінавачваць, бо ён “чысты, як голуб” і не сабе стараецца.

15 ліпеня 1985 году. Другі дзень у санаторыі “Нясьвіж”. Наш “нумар” 221 (ён нядаўна лічыўся як 61-ы) у цэнтральным корпусе, на супрацьлеглым канцы галоўнага фасаду. Зьнешняя сьцяна “нумару” складае фрагмент якраз гэтага супрацьлеглага фасаду. Ён, як і галоўны, часта паказваецца на ўсякіх паштоўках, буклетах, прасьпектах. Больш аніякіх заманлівых якасьцяў нашае жыльлё ня мае. Гэта як на канец ХХ стагоддзя жалю годны “нумар”, без элементарных выгодаў. Два ложкі, дзьве тумбачкі, два рознакаліберныя крэслы, дзьве вешалкі для ручнікоў, гардэробная шафа ды гэтак званы дыван на сярэдзіне падлогі – вось і ўсё, што павінна нагадваць нам утульнасьць і камфорт. Праўда, у парозе яшчэ вісіць на сьцяне рэпрадуктар “Сож”. І ўсё, калі не лічыць трохражковай люстры, настольнай лямпы і штораў на акне. “Нумар” больш высокі, чым доўгі. Сьцены жаўтаватыя, гладкія, голыя, без усялякіх архітэктурных ды іншых упрыгожаньняў. У галавох майго ложка – ацяпляльная батарэя на 13 рабрын, яна проста прычэпленая да сьцяны і падлогі, без дэкаратыўнага кожуха ці рашоткі. Падлога – паркетная са сьлядамі колішняга лаку, без аніякага бляску. Дзьвюхстворчатыя высокія дзьверы, пафарбаваныя бяліламі. Насупраць дзьвярэй – найбольш цікавы архітэктурны прадмет нашых “апартаментаў” – тое, што павінна лічыцца вакном.

Чаму я так не акрэсьлена кажу пра вакно? Яно ж альбо ёсьць альбо яго няма. А тут і ёсьць, і няма. Ёсьць, як шчыліна, праз якую паступае ў памяшканьне сьвятло, і няма, як архітэктурнай адзінкі. Само сабою знайшлося правільнае слова “адзінка” – тут мы маем дачыненьне акурат з паловаю адзінкі. Справа ў тым, што нашае недаакно – палова ад сапраўднага акна. Цэлае на нашую долю не дасталася. Таму што якраз “па акну” некалі перагарадзілі вялікі пакой на два. У абодвух атрымалася па палове арачнага вакна. Нашая палова, якую нам трэба ўспрымаць, як нешта цэлае, дзьвюхстворчатая.

У кожнай створцы аж па дзесяць падоўжаных уверх шыбінаў. Гэтыя створкі аздабляе зьверху “свая” палавінка арачнага закругленьня і тут яшчэ чатырнаццаць шыбінаў рознай велічыні – па зьнешняй паўакружнасьці чатыры найбольшых, ніжэй столькі ж меншых, ніжэй яшчэ чатыры меншых за іх і пад імі дзьве найменшых, ужо зусім трохкутных. Левая шыбіна правай створкі на двух завесах – значыць, адчыняецца: зьлева-направа. Гэта адзіная нашая фортка. Але ж пакуль цёпла, непатрэбная і яна – круглыя суткі адчыненае “ўсё” вакно.

Вонкавая сьцяна нашага пакою амаль метровай таўшчыні. Можна ўявіць сабе шырыню падаконьніка! Некалі можна было на ім слаць даросламу чалавеку, улічваючы, што шырыня поўнага, неперагароджанага, вакна – два метры. Распусьці аканіцы, што ўмацаваны ва ўнутраную частку сьцянной тоўшчы, і сьпі сабе на здароўе…

Невядома, як было б спаць на цэлым падаконьніку, а на нашых ложках спаць ня надта зручна. Яны ж таксама зьяўляюцца толькі палавінкамі шлюбнага ложка, нават і стаяць у розных кутках пакою. А муж і жонка – усё-ткі адно цэлае. Колькі шчасьлівых хвілінаў беспаваротна забіраецца ў людзей такім вось архігасьцінным метадам іх “добраўпарадкаваньня”!

Наш пакой у самым цэнтры фасаду, што глядзіць у бок Марысінага парку. На абодвух флангах фасаду – гранёныя вежы. У цэнтры – нашае арачнае вакно, па ягоных баках – па два прамавугольныя вакны. Пад нашым арачным – арачныя ж дзьверы. Праз іх у замак можна трапіць і з валу, і з двара, дзе калісьці была карэтная, а цяпер крыху правей ад яе пабудаванае аднапавярховае памяшканьне, дзе “адпускаюць” усялякія лячэбныя ванны. З тых дзьвярэй можна трапіць і ў наш пакой. Дзеля гэтага трэба прайсьці праз невялікі вестыбюль са шматлікімі дзьвярыма – пад шыльдамі “Лабараторыі”, “Мужчынскі пакой”, “Рэнтгенкабінет”. За двума дзьвярыма – жылыя пакоі. Адны дзьверы вядуць на другі паверх – пад нашыя дзьверы… Трэба... пераадолець яшчэ пятнаццаць рыпучых прыступак звычайна цемнаватай драўлянай крутой лесьвіцы. Па ёй я хаджу ўніз і ўверх кожны дзень – у “мужчынскі пакой”. У гэтым памяшканьні ўсё зроблена “напавер” – альбо пераробленае, альбо папсутае, а больш за ўсё зусім адсутнічае…

Дарэчы, санаторыю ўжо сорак гадоў. Напісаны горы паперы, мільёны словаў пра “клопат партыі аб народзе, якая аддала замак яму”. А гэтыя недаклопаты на кожным кроку толькі абражаюць чалавечую годнасьць. Нічога няма! А тое, што ёсьць – ня вартае ні ўвагі, ні павагі. Толькі прымітыўныя людзі з мізэрнымі, у асноўным фізіялагічнымі запатрабаваньнямі, могуць быць задаволенымі гэтым пячорным камфортам…Гэтыя старонкі маіх нататак таксама сьведчаць пра савецкі лад жыцьця, пра эфектыўнасьць партыйных клопатаў…

25 ліпеня 1985 году. Гадавіна сьмерці Уладзіміра Караткевіча. Мастакоўскую выстаўку вырашана прымеркаваць да 55-годдзя з дня яго нараджэньня, ды і з мэтаю лепшай падрыхтоўкі.

Саюз пісьменьнікаў і Натальля Сямёнаўна наладзілі ўскладаньне кветак на магілу нябожчыка. Ад Дому літаратара ў 17 гадзінаў адправіліся вялікі аўтобус і некалькі легкавых машынаў. На могілкі нас прыехала з паўсотні чалавек. Прыкладна столькі было ўжо там. Усе былі з кветкамі, ды якімі! Гэта ж час кветак! Ружы, гладыёлусы, гвазьдзікі і ўсякія іншыя казачныя расьліны. Я на Камароўцы купіў два букеты белых лілеяў, аб’яднаў іх у адзін вялікі прыгожы букет. Валодзя, дарэчы, любіў гэтыя кветкі, таму я і ўспомніў пра іх і сьпецыяльна шукаў менавіта іх.

Мабыць, варта ўспомніць удзельнікаў Валодзевай гадавіны, хоць некаторых: Алесь Адамовіч, Рыгор Барадулін, Аляксей Гардзіцкі, Уладзімір Адамчык, Валя Барадуліна, Уладзімір Дамашэвіч, Вячаслаў Адамчык, Янка Брыль, Васіль Зуёнак, Ніна Адамчык, Вінцук Вячорка, Яўген Кулік, Мікола Купава, Анікейчык, Гарбук, Сяргей Законьнікаў, Тацяна Кабржыцкая, Віктар Карамазаў, Адам Мальдзіс, Марыя Мальдзіс, Даніла Міцкевіч, Вячаслаў Рагойша, Барыс Сачанка, Браніслаў Спрынчан, Васіль Шаранговіч, Галіна Шаранговіч, Карлас Шэрман, Яўгенія Янішчыц, Язэп Янушкевіч.

Кажуць, што на могілках быў і Васіль Быкаў, але я ня бачыў яго там. Ніякага мітынгу на магіле не было. Некалькі чалавек выступіла на памінках у кафэ Дому літаратара: Васіль Зуёнак, Янка Брыль, Рыгор Барадулін, Васіль Шаранговіч, Сяргей Законьнікаў, Вячаслаў Адамчык – прыкладна тыя самыя, што і на саракавінах. Прапаноўвалі і мне выступіць, аднак я ўстрымаўся: мае думкі зусім не сугучныя пануючай супакоенасьці. Выступленьне з імі было б вельмі заўчасным.

Памінкі былі паводле новага правіла – безалкагольныя. Таму адчувалася нейкая скаванасьць, што нагадвала памінкі самыя жалобныя, якія наладжваюцца адразу пасьля пахаваньня нябожчыка. І прамовы замест таго, каб быць канструктыўнымі, як правіла, былі жалобна-ўспамінальнымі.

Дамоў я вяртаўся разам з Яўгенам Куліком і Міколам Купавам. Агледзелі “прыдзірліва” Траецкае прадмесьце на яго цяперашняй, рэстаўрацыйнай стадыі. Заадно абмеркавалі і некаторыя надзённыя пытаньні нашага жыцьця – названую Барадуліным на памінках кандыдатуру Анікейчыка на аўтара помніка Караткевічу, мітрапаліцкія габелены, увекавечаньне памяці Караткевіча і інш.

Пераначую дома і паеду назад у Нясьвіж. Гэта ж я ў самавольнай “адлучцы” з санаторыя. Уцёк сюды ўчора і вярнуся толькі заўтра. Гэта лічыцца парушэньнем рэжыму. Тут так заведзена: узяў пуцёўку – сядзі ўвесь тэрмін, незалежна ад таго, падабаецца тут табе ці не, карысна твайму здароўю ці не. Ад’ехаць куды-небудзь на адзін дзень – нельга. У выключна выключным выпадку – з пісьмовай згоды галоўнага ўрача па тваёй пісьмовай моцна абгрунтаванай заяве. Інакш пойдзе грозная адносіна на тваю працу: “Ставім вас да ведама, што ваш “х” парушаў наш рэжым так і так. Просім прыняць да яго адпаведныя меры і паведаміць нам. Інакш у ваш калектыў выдзяляцца пуцёўкі больш ня будуць, мы прымем да гэтага неабходныя меры праз вышэйшыя інстанцыі”.