Иччи. Сибиэн. Абаа?ы

Саас кн уаабыта. Оччотооу ыаллар, оолор эрдэ сырдыкка утуйар буоларбыт. Бииги ахсааммытыгар кыра уларыйыы тахсыбыта. Наахараттан Хамыы Ксткнн уола трдс кылааска рэнэр туос кэлээй уол кэлбитэ. Аата Ксткн оонньор уун, ардьаар, ырыган крнээх, ньолбоор сирэйдээх кыыл оонньор ээ уоугар кугас бытыга онно-манна табыгынаан кстр. «Соотох кэ крбтм – уолум. Србэччэ ооттон ити кини хаала сылдьар», – диэн эмээхсиэ кэпсээбитэ. Бииэхэ туаайан: «Ообун атаастаама», – дии-дии, ыйаастыгас соус хараынан чч крн тааарбыта. Уол барыта торбуйах таастааа. Ордук торбуйах ыстааннааа биигини соуппута. Оччотооу оскуола оолоро торбуйах ыстааны кэппэт этибит. Оскуола рднэн торбуйах ыстааннаах суос-соотох оо. Эбиитин туос кэлээй этэ. Оолор, кырдьык, киниттэн арахпакка муокастыыллара. Арай саарчы буспут ыык лэппиэскэтигэр исэрэр этибит. Уолу кытта тн, кнс кэпсэтэн, оонньоон, ааас эттээин туунан билбиппит.

– Мин торбуйах абааытын крччбн, – диэн бэрт эрэйинэн эппитэ.

– Ол торбуйах абааыта хайдах буоларый?

– От-тон с-с-сыгынньах оо б-б-буоллаа дии, – диэн тардыалатара. Бииги дьиэбитигэр абааы буулаабытын туунан билэр, истибит этэ. Бииги ааас харахтаах киибитигэр:

– Тиийэн кэллэинэ, крр эрэ, хайдах бодолоох кыс устатыгар куттаан олорбут эбитий? – диэтибит.

– Сп, к-к-крлл.

Бииги оччоолорго кырдьык, итээйбиппит, уолбут крн биэрэригэр олуун эрэммиппит.

Сааскы рбл иннинэ били моуоктааччыбыт кэлэр кэмэ тиийэн кэлбитэ. Бииги с буолан киирэр аан чанчыгын диэки уа ороо сыппыппыт. р ктннэрбэтээ, идэтинэн тыааан-ууаан барбыта. Бу сырыыга оох кэннигэр тимири аалардыы кии куйахата крэр, ууоа кычыгыланар тыаы тааарара, ооу тула эргийэр курдук тыаыыра.

– Кр эрэ, ити оох кэннигэр туох сылдьарын, – дэстибит. Уолбут оронугар ттгэстээн сытан кр сатыыр, соруммута срдээх, хараын илиитинэн сотто-сотто крр.

– Туох да к-к-кстбэт, с-с-суох! – диэн тл биэрэр. Ити бириэмээ тыас-уус элбиир, уол суоранын анныгар киирэр. Ыксаабыт куолаынан «айа, абытай» диир саата баара. Сыппыппыт, сырдык этэ. Уол туохтан айакалаабытын ыйыппыппыт, кэпсээбэтээ. Онуоха кинини кытта кэпсэтэр олус сылаалаах этэ. Саас буолан атахпыт тааын: этэрбэспитин, куллукабытын холумтаа куурда уурар буолбуппут. Бу сырыыга ол тааспытынан бырааттыыр буолбута. Ордук миэнин барытын бырахпыта. Биирдэ били Тойбохойго соотох торбуйах ыстаан бииги с сирэйбитигэр кэлэн тсптэ. Оо, онно Тимофей кыыыран, ыстааны киэр элиппитэ.

– Куаан ыстаанын кыайан харайбакка кии сирэйигэр бырахтарда. Кээтэн биэриэм! – диэн буолла.

– Уол тугун буруйай, – Сергей намыраппыта.

– Оттон оронугар, тэллэин анныгар укта сытыах этэ, – диир уараабыт Тимофей. Уол эрэйдээх кэлээйигэр куттала эбиллэн, биир да тылы сатаан саарбат буола сытара. Салалас этэ. Били ааас эппит туалаабатаа. Тыас-уус, айдаан кыс устата биигини салгытан, олус куттаммат буолбуппут. Тн хойут хараарар буолан, сырдык этэ. Оннук сыттахпытына эмискэ уолбут тапчаана дьиэ ортотун диэки сыарыс гынна. Уол бииги диэки кэлтэччи сыппыта буолуо. Сыгынньаын, били сыттанан баран ыксары тута сыппыт ыстаанын кытта муостаа ткнйдэ. Крххэ срдээх, кии клх да хомойуох да ксттэ. Бииги клэн тоо бардыбыт. Сыгынньах уол таас рдгэр балбаах курдук сытарыттан, туран нхт сатыырыттан клбппт буолуохтаах. Бахчаар торбуйах ыстаанын туппутунан оронон тахсан, ыарахан уа ороо бииги атахпытыгар кэлэн сытта.

Сарсыарда атаым тааын суол ааныттан хомуйан нэиилэ булан таныбытым. Сааскы уун рблгэ тараспыппыт. Саас буолан кн уаан, тн сырдаан барбыта. рблтэн кэлбиппит – бииэхэ уларыйыылар буолбуттар. Били кэлээй уол кыайан тулуйан олорбокко кн хаалбыт. Ханна олорон рэнэрин ыйыталаспатахпыт. Оскуолаа биирдэ крн ааспытым, саа хара билиис ыстааннаммыт этэ. Ол саас буолан, халлаан итийбитинэн да быаарыллар буолуохтаах. Ол оннугар с кии дьукаахтанан кннээбиппит. Аны санаатахха, эмээхсиннээх кыыс ыыран киллэрбит буолуохтаахтар. Егор Васильевич Пахомов диэн орто саастаах, кэргэниттэн арахпыт, биир иккис кылааска рэнэр уолу батыыннара сылдьар саас ортолоох кии этэ. р тгрк сирэйдээх, сар курдук тгрк хараынан, туман быыынан кррд, кыыл кылдьыылааынан крднэ кии сык гынар киитэ. Ону-маны кэпсии сатаабыт, нууччалыы ону-маны балкыйан саарар, пляскалаан барар, таара дьиэтигэр лчктээбитим диир, клэ-рэ сылдьар, кырдьык-сымыйа икки ардынан тыллаах кии. Маннык кии дьукаахтаспытыттан рбппт. Кини ийэтэ эмээхсин хаас диэкилэргэ холбоспута. Уола Гоша аатын атаар утуйар, эмиэ элбэх саалаах оо. Сергей биикки быыы батыа, Тимофей биллэриккэ, Дьгрдээх уа ороо аны уларыйбакка сытар буолбуппут.

Тээс Дьгр киириэиттэн биигини муокастыыр абааы туунан олус сыныйан ыйыталаспыта. Абааы мэлииппэттэн куттанар, куотар диэн кытаанах йд. Бииги с буолан абааы кэллэр эрэ Дьгр мэлииппэтинэн рллэрэ буолуо дии саныырбыт. Аны улахан кии кэллэинэ, ол абааы кэлбэккэ, бииги сымыйанан кэпсиир аатырыахпыт диэн куттанарбыт, тргэн соустук бэйэтин биллэрэригэр баарарбыт.

И. Трофимов

Кириэстээх блэгэ

Дьааык киээ

Бу тбэлтэни бэрт рдтэ Хара Хаппытыан диэн сн ааспыт, тэйэн т-та тыллаар буолбут оонньор кэпсээбитэ. Оонньор сорох ардыгар й-санаата дьэкэрэн кэлэн, ханнык да эдэр киитэээр тобуллаас, ону ааан муударай буолан ылыталыыра. Онон кэпсээнэ сс бырыыан сымыйа диэн сапсыйан кэбиэр кыах суох, кыларыйан турар кырдьык да буоллаына кл.

Хаппытыан аыс саастааар (рблссйэ иннинэ) дьонноро хас да ыал буолан дьукаахтаан Саар рэин трдгэр баар Балааннаах диэн сиргэ олорбуттар. Биирдэ икки-с биэрэстэлээх сиргэ ыаллаа сытар Хаха диэн алааска ханнык эрэ оонньор лбтгэр анарааы оолору (оччотооуга биирдии балааа иккилии-ст ыал дьукаах олороро) Балааннаахха аалтаабыттар. Инньэ гынан биир кыракый балаан иигэр уонтан быдан тахса оо мустубут. Улахан дьон бары кэриэтэ тааралаабыт оонньору «атаара» Хахаа барбыттар. Итиччэ элбэх оо мустан баран, кр клттэн ылбыттар. «Чыычый, кэбии, бгн дьааык киээ» диэн сэрэтэ сатыыр эдьиийдэрин ким да истибэтэх.

Харааа сасыа оонньооун гэннээн турбут. Оччотооу оолор барахсаттар хайдах-туох оонньоон бутукаайдаммыттарын ким да билбэт (Хаппытыан оонньор ону сиилии кыайан кэпсиир кыаа суох). Ол гынан баран оонньуулара бэрт суаллык, кутталлаахтык тмктэммит курдук.

Бэллэй Мэхээс диэн уол саспыт оолору крд сылдьан, анныгар ким эмэ саспыта буолуо диэн, аан таыгар ыйанан турар уун суппун сону харбыалаан крбт. Сон кэннигэр ким да суоун билэн баран, тоо эрэ, ыйанан турар сон сиээр аллараттан илиитин уган крбт. Арай сиэх иигэр туох эрэ ууктаах сылдьар . Мэхээс бигээн крбтэ, быах эбит. Уол илиитин салгыы р анньан испитэ, аны, илии тиийэн кэлбит. Быата, быаы туппут илии сон сиээр саан турар («сытар» диир табыгаа суох) эбит. Уол куттанан сарылаабытынан сону арыйа баттаабыта, сон иигэр кии барыйан турар буолан хаалбыт. Иэрийэ-иэрийэ ытыыр, ууоа хамсыар диэри л куттаммыт уолу ким да улаханнык аахайбатах. «Кураанах сонтон куттанар куттас куобах, ырыган торбос…» диэн кл-элэк оостубуттар, ыстаалаыы-сырбаалаыы буолбут.

Хаппытыан крдр уочарата тиийэн кэлбит. Кып-кыараас дьадаы балааа кии саар сирэ бэрт кэмчи да буоллар, оччотооу оолор кии йбэтэх-ахтыбатах сирин бары булан сааллара. Хаппытыан крдн балааскайдана сылдьыбыт. Хас да оону булбут. Тннк анныгар турар трэккэй талах олоппоу арыйа баттаан биир саан олорор оону булан ылбыт. «Таыс. Булулунну» диэбитигэр, анарааыта «саарыма» диирдии тарбаын уоугар чугаатан рбт, клэн хараа чаылыныыр . Хаппытыан борууй муннукка саан олорор оо лаглаай буола иилистибит кугас сахсаар баттаын, саллаар тбтн, иннигэр лэскэйэн кстр уй курдук иин сыныйан крн баран соуйан, хаыытаан тоо ыстаммыт. Атын «оо» кэлэн саан олорор эбит. Оонньуу онон тмктэммит.

«Бэйэтин кэмигэр дьрэтэ суох дьыаланан дьарыктанар куаан» диэн бэрт дири ис хооонноох тмг оороот, Хаппытыан оонньор, дьинээх бэйэтин киэбин ылынан, тс-маас халлааны эрдэн киирэн бардаа.

Абааы Хаата

Сылгыыт Хабыыча

Сылгыыт Хабыыча нэилиэктэригэр бастакы холкуостар тэриллибиттэрэ бэис сылын рлээх ыыаыгар сиэхтээх байтаын биэлэрин крдбтэ хаыс да кнэ. Айыла барахсан ситэн, силигилээн ахан турара, хаты чаранарга сэбирдэхтэр суугунууллара, нуоай солко мутукча кх киистэтин анньынан нуоалдьыйа хамсыыра, мттээх сытынан дыргыйара, эркэнэ хара тыаларга кээлэр куоталаспыттыы этэн чоргуйаллара, араас нх сибэккилэринэн симэммит сыыыларга крэгэйдэр кх дьрс салгыа уйдаран дьурулата туойаллара. Айыла барахсан ити алыптаах кэрэтэ эдэр кии кутун-срн ктр, кгэр к эбэрэ, ктэр кыната эрэ суох курдук сананан ис-ииттэн рэн, сргэтэ ктллэн, муннун анныгар киинэйэн ыллыыра.

Ол иэн санаан кэллэ, аны аыйах хонугунан кыыны быа кэтэспит ыыахтара буолуоа, кэрэ бэйэлээх, нарын-намчы кыргыттар оуохай этэн наскылдьыыахтара, быыппастар быччынаахтар, быый атахтаахтар кн крсхтэрэ, крэс былдьаыахтара, тргэн атахтаах сылгылары срдхтэрэ. Хабыыча ыыахтарга оонньуон, крэс былдьаыан олус баарара. Ону санаатаына этэ-сиинэ кычыгыланара, чэпчээбиккэ дылы буолара. Былыргы кстээхтэр сылгыны оуурдаммакка тутар сурахтарын истэрэ. Ол иин ону боруобалаан кыра сылгылары сырсан иэн кллэриттэн ылан умса баттаан, бас быатын кэтэрдэр гэстэммитэ.