?л??-тиллии икки ардынан

– Хайа, до?ор, бачча долгу??а ханна бараары кытылга киирди?? – диэн са?ара-са?ара катердаах уол аргыый а?ай киниэхэ чуга?ыыр.

– Ээ, катер мана?абын.

– То?о?

– «Леваневскайга» бырахтараары. Лээхэбинэн аа?ар хараабылга киллэриэхтээхтэр этэ.

– Кэл, быра?ан биэриэм.

– Со?отох буолбатахпын, та?а?ас да баар. Аны ыттардаахпыт.

– Тугуй? Лээхэптэн сылдьа?ыт дуо?

– Ээ, са?а киирэ сатыыбыт. Урут сылдьыбатах дойдубут. Бултуохпут этэ.

– Оттон дьоннору??

– Дьоннорум диэн – бэйэм кэргэттэрим. ???э бааллар. Биир-икки чаа?а суох хомуна охсубаппыт буолуо. Уонна биир сырыыга баппат дьоммут.

– Ол ха?ыа?ытый?

– Кэргэним ?с о?отунаан…

– Ыалынан киирэр буоллаххыт. Онно б????лэк баар дуо?

– Суох. Биир бала?ан баар буолуохтаах.

– Бай! О?олор ??рэхтэрэ…

– Саастара кыра, улаханым алтатыгар сылдьар.

– Дьэ, до?ор. Дьиктини кэпсиир ки?и буоллу?.

– Итиннэ туох дьиктитэ баарый?

– Оттон билбэт-к?рб?т сиргэ ?с кыра о?ону илдьэ барыы – дьикти буолбатах дуо? То? ха?аа бала?а??а, ма?а-ото суох дойдуга…

– Хоту дойду суруллубатах сокуоннаах дэ?эллэр. А?ыйах хонукка оттор мас баар ини.

– Онтон?

– Бачча ки?и ма?ы ба?ас булуллуо. К?рб?кк?н дуо, кытыл барыта мас дии?

– Буолтун и?ин, саха санамматын санаммыккыт.

– Онон дьэ туох диэн буолла? Иккитэ-хаста кырыныаххын с?п дуо?

– Мууспут хайыыра буолла?

– Чэ, ???э тахсыах, саара?ныы турдахха сарсын буолан хаалыа. Муора хараабыла би?игини к???тэн турбата чахчы. Баттаспатахпытына, ыырбыт ыраатар.

– Бэйэ? тахсары? дуу. Мин катербыттан тэйэрим сатаммат. Манаатахпына табыллар. Уонна бастаан уолаттарбын илдьэттиэм. «Леваневскай» диэти? дии. Олору кытта кэпсэтэн, катердарын ыыттарыам.

Инньэ гынан ол к?н? бы?а т?тт?р?-таары мэскэйдэнэн, син ледоколларын этэ??э булаллар. Катердаах уол, эмиийдээх о?ону к?т??? сылдьалларын к?р?н, т?б?т?н бы?а илгистэр. С?хп?т?н омунугар:

– Хайа, до?ор, ол тиийиэхтээх бала?а??ыт булуустаах дуо? – диэн ыйытар.

– Дьэ билбэтим. Ону то?о ыйытты??

– Ээ, бэйэм. Кыстыы баран и?эр дьон диэтэххэ, аскыт-??лг?т татыма бэрт эбит. Баалаан, «Хоту дойду суруллубатах сокуонунан», булууска эт, балык б??? симиллэ сытара буолуо дии санаабытым.

– К?л?мэ. Саа баар!

– Кы?ын полярнай т??н саба б?р??к??р диэбэттэр дуо?

– К?р эрэ ол, хоту са?а?ы.

– Ол су?умнуур – дь?кээбил уота дуо? Били??иттэн умайар эбит дуу?

– Арыт дьыл эрдэлээччи, ыйда?а диэн эмиэ баар!

– Ол эрээри санаа?ыт модьута бэрт эбит.

– Бээрэ, мин эйигин Тиксиигэ к?рб?т?х курдукпун ээ. Дойдуттан киирэ сылдьа?ыт дуо?

– Дьокуускайдарбыт. Суудунабыт ол турар. Пароходство флагмана. «Первая пятилетка» диэн ньиргиэрдээх ааттаах.

– Кыра эрдэхпиттэн к?рб?т курдукпун. Дьэ, атас, абырааты?. Билсэн кэби?иэх, – Иван Кривошапкин диэн ки?ибин.

– Пана Потаповпын. Табаарыспар Проня?а эр бэрдин, эрдьигэн элигин к?р?ст?м диэн кэпсиэ?им. Саха?а да модун санаалаах уол о?о баар эбит. С???н кэбистим. Онту? ураа?хай уккуйбат дойдута буолуо суо?а дуо?

– Сыыстара?ын, быраат! Саха ?ктэммэтэх сирэ бу эргин суох. Ити би?иги онон-манан тиийэ сатыыр арыыларбытыгар урут мантан ытынан айанныыллара ???. Нуучча кэлиэн быдан инниттэн тиэстибиппит, ону санаа! Хоту, ?сс? ыраах сытар арыыларга би?иги нууччалары сирдээбиппит. Мин ол арыыларга барыларыгар тиийэр санаалаахпын.

Ол киирэн, аа?ан и?эр карава??а кыайан тиийбэккэ, т?нн?н тахсыбыттара. Инньэ гынан, арыый эрдэ кыстыыр сири булан, дьиэни-уоту с?рг?т??х, кыыл табаны бултаныах, оттук ма?ы ха?ааныах буолбуттара табыллыбата?а. Дьэ ол содулугар ма?найгы ыарахаттарыгар ыы муннуларынан кэтиллэ т?сп?ттэрэ.

Самолет сырыыта ха?ан олохтоноро остуоруйа, оноо??о диэри олорорго дьиэ-уот кэпсэтиллиэхтээх, ыт а?ылыга ха?ааныллыахтаах э?ин. Аны дьонун хайыырый? Хаалларда?ына – ханна олороллор, тугу а?ыыллар? «Холбоско» сы?аланыахтарын – ылыахтаахтарын ылбыт курдуктар. «То?о барбатыгыт?» – диэн куоластарын соното к?рс?б?ттэрэ. Аккаастана кэлбит курдук к?рб?ттэрэ. Уйбаан оннук ки?и буолбатах. Хайаан да Лээхэп арыытыгар тиийэн тэйиэхтээх. Дьонун онуоха-маныаха диэри хаалларар санаалаа?ын Шурата истиэн да ба?арбат: онноо?ор сэрии аас-туор сылларын этэ??э н????лээбиппит, били??и ?йэ?э бачча дьон ?л?н-охтон биэриэхпит суо?а диэн тыллаах.

Ол эрээри «ку?а?ан ?ч?гэйдээх» диэбиккэ дылы, ити ылбат-биэрбэт иэрэ?-саара? кэмнэрин мээнэ быар куустан а?арбатахтара. Шура дьо??о да, бэйэтигэр да иистэнэн эбии та?ас-сап булуммуттара, оттон Уйбаан, ыт а?ылыгар диэн ааттаан, к?н аайы туундараны сыыйтаран кыыл табаны эккирэтиспитэ – ыт айылгытын билэригэр олус к?м?л?сп?тэ. Урут ха?ан да?аны ыты к?л?ммэтэх, кыылы эккирэппэтэх ки?ини барахсаттар элбэххэ ??рэппиттэрэ. Кинитээ?эр булка ордук дьо?урдаахтарын кэлин удума?алаабыта. Кини санаатыгар, ыттара букатын туора бара сатыыр курдуктара. Дьи?эр, бастакы таба иннин к??йэ с??рэллэр эбит. Оттон кыыл, иннин биэрбэт м?кк??рдээх буолан, биир сиргэ тула холоруктуур.

Са?а ??мм?т 1963 сылы Тиксиигэ к?рс?лл?р. Тохсунньу 7 к?н?гэр Ли-2 самолетунан Улахан Лээхэп арыытыгар баар полярнай станция?а тиийэллэр. Ки?илээх тумустан Аччыгый Лээхэпкэ т??эрэн биэриэхтэрэ диэн эрэх-турах санаалаах кэлбиттэрэ баара… олохтоохтор кинилэри муостарыгар т??эрэ к?рс?б?ттэрэ. Ыалынан олорор булчут Н.В. Тароторин:

– Ким бэлэмигэр сананан, бачча хойутаан, тугу бултуохпут диэн кэллигит?! Аччыгый Лээхэпкэ ки?и ?ктэммэтэ?э ха?ыс да сыла, онно сананан кэлбит буоллаххытына, эрдэ-сылла т?нн??! – диэн мас-таас курдук этэр ки?и буолла.

Манна ПВО этэрээтэ баарын Уйбаан билэрэ. Онно эрэммитэ эмиэ табыллыбата?а: вездеходтарын кы?ын с??рд?бэттэр эбит. Оттон полярнай станция дьоно радиограмма охсуохтаа?ар, онноо?ор о?олору дьиэлэриттэн холдьо?ор адьынаттаахтар: то?о сыбыыта?а?ыт! ?сс? киинэ к?р? дэспит буола-буола?ыт – киэр бары?!

Арай булчут Николай Васильевич кэргэнэ Альбина, ону да?аны о?онньоро суо?ар, о?олору олус а?ыммыта буолар. Уйбаан кэргэнигэр:

– Э?иги манна а?ыйах хонукка хаалан эри?, – диэн эппитин ылынар аат суох.

– Абаа?ы к?рд?р?-к?рд?р? манна биир да к?н хаалбаппын!

Полярнай станция начальнига, Уйбааннаах Аччыгый Лээхэпкэ бука бары барардыы тэриммиттэрин к?р?н:

– Урут сылдьыбыт сири? дуо? – диэн ыйытар.

– Суох, карта?а ханан баарын к?рб?т?м.

– Оттон бу айылаах хара?а?а хайдах булуом дии саныыгын?

– Компастаахпын, хоту бардахха булаа инибин.

– Бала?аны мантан хотулуу-илин 15° кыраады?ы халба?наабакка тутустаххына эрэ булар кыахтааххын. Сыыстарды? да – муна?ын. Дьо??ун хааллартаан бар, таах ?л?рт??м?.