У дняпроўскіх хвалях, бы ў калысцы, Разгайдалася хмурынак бель, І спявае пад тугім вятрыскам Лугавы вясёлы жаўтазель. Ўсе шляхі прыводзяць не да Рыма, А да родных вербаў і бяроз. Любая, ў барах сівых радзіма, Сын твой нарадзіўся тут і ўзрос.
Дзед Цыпрук, вартаўнік калгаснага стаўка
Рыжая ватоўка на плячах, Ахінёна хусткай цёплай шыя... Пад вадою ў глеістых вірах Праплываюць карпы люстраныя. Дзеду семдзесят. З худой рукі Фузія старэнькая звісае. Вочы кепска бачаць. Хлапчукі Часам рыбу аж з-пад ног цягаюць. Дзе з "манахаў" б'е уніз вада, Дзед Цыпрук сваю паставіў базу: Адмыслова сплёў з галін будан, Што у спёку добра пахне лазняй. Дзед глядзіць з яго, як з норкі рак, На дзіцячыя забавы-гулі. Шкода, што самому нельга так, Маладосць у горы прамінула. Добра помніць
дзед, як тут раней Ледзь цурчаў струмок праз глею глыбы, І не хочацца ганяць дзяцей, Што купаюцца і пудзяць рыбу. Зяблыя, палягуць на пясок І пясок сабе пад ногі мосцяць. Спёка! Спёка! Вяне палынок. Ныюць, ныюць к непагадзі косці.
"На паўстанках, засыпаных лісцем бярозавым..."
А. І. Бялецкаму
На паўстанках, засыпаных лісцем бярозавым, Дзе з пагардай цягнік двойчы ў дзень праляціць, Ў простай хаце, пускаючы горкія слёзы, У калысцы будучы Колас ляжыць. Там, дзе хрыпла рыкаюць днём спякотным каровы, Там, дзе ў прысаку хлопчыкі бульбу пякуць, - Дваццаць першага веку галапузы Бетховен Бацькаў кубак шпурляе, каб звон пачуць. А ў вёсцы глухой, на траўцы зялёнай, На задворках сядзібы, ля самай ракі, Адсцябаны Шаляпін басам шалёным Лямантуе з-пад матчынай жорсткай рукі. О, як трэба шукаць на шляхах чалавека, Як любіць, берагчы, не крыўдзіць яго, Каб пабачыць славу наступнага века Ў сэрцы сціплага сына суседа свайго!
Рута ў халоднай расе
Гармонік іграе за клубам. Водар мурожнай травы. Чамусьці няма маёй любай, Чаму, ці не скажаце вы? У полі, за дальняй брыгадай, Агеньчыкі зніклі ўсе, Адзеліся ценем прысады, Рута ў халоднай расе. Чакаю адзін да світання. Нешта яна не ідзе. Нават лілеі да рання Заснулі ў цёплай вадзе. У садах антонаўкай пахне, І раптам, як гром з нябёс, Вартаўнік з дубальтоўкі трахнуў, Напэўна, соллю ў кагось. Як цяжка мне тут чакаці. Туман за ракою ўстае. Стрэльні ты лепей, браце, У дуб над акенцам яе, Каб птушкі спрасонак крычалі, Каб людзі пачулі ўсе, Каб любая раптам згадала, Што рута ў халоднай расе.
Эмігранты
Двух зуброў ад нетраў Белавежы На Каўказ завезлі, аддалі. Там лугі зялёныя, бязмежныя, Там багата сонца і зямлі... Хмары над лясамі залатымі, Соль, вада, травіцы смачнай жмут, Лёгка дыхаць, так як на радзіме, Але ў кожнага ёсць родны кут. Дзеці гэтага не разумеюць, Нарадзіўшыся ў чужым бары, І на тое, як яны дурэюць, Непахвальна дзівяцца зубры. На празрыстых, светла-сініх водах Сняцца ім айчыны берагі, Папараць, імшаныя калоды, Сінія пад месяцам лугі, Сінія пралескі на сугрэве, Мухамор чырвоны ля азёр І калоны манументаў-дрэваў, Што вярхамі дастаюць да зор.
Гісторыя з першым каханнем
Шчасце былое ўяўляю Дзяўчынкаю па вясне. Загарэлая, кемная, злая, Дражніла яна мяне. Памятаю, год у шаснаццаць, Дурны ад кахання і мук, Цераз плот я глядзеў на шчасце, Рамантычны, цыбаты хлапчук. А шчасце гуляла ў садзе, Апранутае ў паркаль, Сабе і птушкам на радасць, А мне на смутак і жаль. Разявіўшы рот, як варона, Гляджу я ў дзівосным сне На шчасце, што садам зялёным Ідзе бліжэй да мяне. Уважна за мною сочыць, І соладка, як салавей, Просіць заплюшчыць вочы, І гладзіць па галаве. Раскошы цэлыя рэкі Ў сэрца маё плывуць, Моцна сціскаю павекі, Чакаю... Нельга ўздыхнуць... А дзяўчына з вачыма блакітнымі Суседу, дурному, як бот, Адуванчык тыцнула спрытна Ў шырокі, як ступа, рот.
У тую ноч
Кветка ў нетрах лясных распускалася, Залатая, агністая, сіняя, На купаллі, на росным купаллі, Ў бураломнай лясной лагчыне. У глушы, дзе туманы белыя, Дзе жывуць лесуны і трасца, Як заўсёды, шукалі смелыя Кветку-папараць, кветку шчасця. Як жадалі мець гэту кветку Цёмных пушчаў глухія шаты, Каласы на бедных палетках, Людзі ў цёмных, закураных хатах! Ўсё было ў тую ноч звычайным: Над агнямі лёталі цені, Пяткі "Янку" прывычна чаканілі, Пахла мёдам мурожнае сена. За вячэру скупую сядалі Дзеці бедныя пры лучыне; Загубіўшы вянок, рыдала Панам збэшчаная дзяўчына. У клапоўніку лаяўся п'яны, За карчмою кагосьці білі, Хтось на пузе ляжаў адшмаганы, І кабета над ім галасіла. З каліты салёнай, парожняй Залатоўку узяўшы ў рукі, Дзед шпурляў яе ў "божае вогнішча", Каб сухоты пусцілі ўнука. Ўся краіна над працай гарбела, Ела бульбу, не бачыла сала, Ўсе маліліся, ўсе цярпелі, І ўсе, як нямыя, маўчалі. І не ведалі вёскі ў дубровах, Людзі хмурыя і палеткі, Што ўсяму ўжо знайшлося Слова, Што яно прагрыміць над светам, Што язык залаты атрымалі Ў гэту ноч пушчы цёмнай шаты, Рэчак поўных лянівыя хвалі, Занядбаныя, чорныя хаты. Хоць нясцерпным ставала гора - Наваколле пакуль што маўчала. Ноч плыла агнямі і зорамі... Нарадзіўся Янка Купала.
Бабіна
лета
Над густа-сінім возерам чарот З прыходам восені шуміць тужліва. Здаволена гумно на поўны рот Глытае дар багатай, спелай нівы. Як шэрань на траве, палотнаў рад, Ля хат вясёлыя гамоняць людзі, Кабеты ў садзе кормяць немаўлят, Сад засаромеўся і стаў аж рудым. Чароды на зялёных берагах Апошняю гадуюцца травою, І слівы сыта луснулі ў баках, Аб'еўшыся і сонцам, і зямлёю. Жанчына ля іржэўніка сядзіць (Мо сівізна ў касе, мо павуцінне) І думае і ў далячынь глядзіць, Дзе жоравы лятуць імклівым клінам. Юнацтва шкода, сэрца хоча жыць, А думкі нейкай цеплынёй сагрэты. Далёка да зімы! Як добра адпачыць! Якое доўгае бывае лета!
Начлег
Мой край, ад крушыны горкі, На беразе цёплы дымок, Табун выпівае зоркі З паверхні лясных межыток. Конь цягне неба зялёнае Ў гулкі пусты жывот, Пакуль цеплыня ад сонейка Туманам не знікне з балот. Дзе вы, дзяцінства гукі? Дзе ты, водар зямлі? Здзіўлёна гляджу на рукі, З якіх сышлі мазалі. Не мне выхваляцца і ззаду Скакаць на спіну каню, Не мне, як да ціхай радасці, Да начлежнага ехаць агню. А мне ўсё здаецца, што бачу Сябе і сваіх сяброў У ліку тых, што на клячах Імчаць з начлегаў дамоў. Замест сядла - сярмяга, Галовы ў пышных вянках, З чырвоных і чорных ягад Каралі на нашых грудзях. Дзяцінства імчыць вясёлае На мокрых конскіх гарбах, Засмаглае, напаўголае, З шыпшынаю ў белых чубах.
"У векавечнай Бацькаўшчыне клёны..."
У векавечнай бацькаўшчыне клёны Нячутна пачынаюць аблятаць На рыжую траву, на мох зялёны, На весніцы, На ціхі стаў, на гаць. Зямля глядзіць азёрамі-вачыма На ясны свет, што стыне у красе. Як чыста, бы святло абшары вымыла, Як ціха - быццам зніклі людзі ўсе. Адвечная мая! Ў сцюдзёных росах, Як летась, як мільёны год таму... Ляцяць на ветры косы рыжай восені, І кліча лісцяў жоўты сум зіму. На вуснах стыне горкі смак рабіны, Цалую іх, халодныя як лёд. О вы, што будзеце ісці з дзяўчынай Пад тымі ж клёнамі праз сотню год, Ці зразумееце, што мы кахалі, Што зніклі так, як знікнеце і вы, Што векавечны толькі край, і далеч, І жоўты ліст на зелені травы, Што ў векавечнай бацькаўшчыне клёны Тысячагоддзі будуць аблятаць На рыжую траву, на мох зялёны, На весніцы, на ціхі стаў, на гаць, Што нездарма яна з асінак рудых, Калі ідзеш увосень па зямлі, Раняе золата пад ногі людзям, Каб мы яе любілі й бераглі.
Зімняя элегія
Чамусьці сёння цішыня такая, Што сесці хочацца і патужыць. Самотна зорка над зямлёй згарае, І ў гурбах ліпа з холаду дрыжыць. І я усё - усё чамусьці забываю, Што знік той дзень, загублены ў цішы, Што час ляціць, што ты ужо не тая І што даўно я знік з тваёй душы. Часопіс на стале з тваім партрэтам - Глядзіш з усмешкай ветлай на мяе, І ўспамінаю я Дняпро, і лета, І цень каштана на старой сцяне. Як дзіўна, я зусім не памятаю Той дзень, калі цябе пабачыў я Упершыню. Мо восень залатая, Мо весні дзень у дальніх тых краях. Але затое так яскрава бачу: Пакой, Чайкоўскі хмуры на сцяне, Раяль пра нешта дарагое плача І прывіды каштанаў у акне. Ты памятаеш: восенню туманнай, Калі уборы дрэў зляцяць далоў, Ліст жоўты застаецца на каштанах Стажочкамі ля цёплых ліхтароў. Ліхтар - і жоўты шарык на каштане, А ўсіх братоў яго мятла змяла. Вось так і я цягнуўся да каханай І толькі й жыў, што ля яе святла. Былі ў яе нябачаныя вочы, Падобныя на просінь у нябёс, І сарамлівасць мілая, дзявочая, І светлая была, як светлы лёс. Ёсць дробязі, што поўныя значэння: Каханне першае растопіць лёд І нават палавік у цёмных сенях Век памятны, як казкі першых год. Мо толькі для таго яно прыходзіць, Каб мы запамятавалі на вякі, Як пахнуць рыбаю начныя воды, Як у траве мігаюць светлякі; Каб век сумленна памятала сэрца Спакойны дым над цьмянай люстрай рэк, Каб кожны быў да старасці, да смерці Сапраўдны і сумленны чалавек. Я памятаю ўсё: тугая раска Заткала стаў. Мінуў наш першы май. Якой здаваўся нам чароўнай казкай Ў пустых бляшанках прыгарадны гай! Хай зразумее кожны на хвіліну, Як незлічоны светаў карагод, Як лёгка размінуцца з той, адзінай, Якой чакаеш, можа, сотні год! Дні прабягаюць, і гады сплываюць, Хвіліны шчасця часам прамігцяць, А боль жыве, і сэрцам адчуваю, Што жыць заўсёды будзе, да канца. І ўсё ж на досвітку, і ў час змяркання, І ў ясны дзень і ў час, як спяць палі, Я дзякую жыццю за цень кахання, За тое, што жывеш ты на зямлі. Сяджу ў пакоі каля цёплай грубы. Шыпіць пласцінка. Ў сэрцы многа дум. Кручу: "Над домам флюгер ёсць у любай". І Шуберт падзяляе ціхі сум. О "Зімні шлях"! Забытыя будынкі, Забыты водар ад каханых губ. І хрыпне на марозе спеў катрынкі, І мерзне ў гурбах прыдарожны слуп. Я дзякую табе. Няхай чужая, Няхай твой твар для іншага жыве, Ты ёсць, ты недзе ёсць, і ты жывая, Ты ходзіш веснім ранкам па траве! Твае ў загары рукі бэз ламаюць. Жыві і вечнай славай прамяней! Рукой закрыўшы вочы, усміхаюся... Ты ёсць на свеце. Досыць для мяне.