Саамай к?нд? бэлэх

ХАННЫК ДЬИЭНИ ТО?СУЙАбЫН?

Былыргы дьыл мындаатыгар кый ыраах кыраайга Холмат диэн ааттаах биир эдэр ки?и олорбута ???. Саллар саа?ыгар, ?ллэр ?йэтигэр кишлагыттан харыс сири халбарыйбатах. Арай биирдэ сири-дойдуну, дьону-сэргэни к?р??н ба?арбыт. Мата?атыгар лэппиэскэ уктан, атын ы?ыырданан, тэрэпиискэ курданан, атын ?рд?гэр хардааччы мохсо?ол курдук хап гына т??эр да, тиэргэниттэн тэлэ?ийэн ыраах айа??а туруммут.

Холмат баран испит, баран испит, барыны бары сэргии к?р?р, ??рэр-к?т?р: к??х от к???р? чэлгийэрин, к?н сандаара тыгарын, хаарыс солко халлаа??а к??рэгэй к?р?л?? ыллыырын, к?лгэри ат ата?ын анныттан куотарын, албын са?ыллар кып-кыра о?олорун дьарыйан ?рэн ньа?ыйалларын, кобра ыар?а анныгар кубулунан сытарын.

Унньуктаах у?ун суол у?уга к?ст?бэт. К?н киирэн барбыт. Хонуу куйаар к???р?мт?йэ унаарбыт. Сотору хара?арбыт. Ыраах б?р?л?р улуйбуттар, ырдьыгынаспыттар. Холмат иччитэх куйаарга со?ото?ун айанныырыттан куттаммыт. Ол истэ?инэ, эмискэ аул курдук уот к?ст?б?т.

Холмат атын ол уот диэки салайбыт. Чуга?аата?ын аайы, уот сырдаан, ча?ылыйан испит. Холмат тиийэн кэлбитэ, хонуу ортотугар оттуллубут уокка улахан олгуй оргуйа турар эбит.

– Олорунан кэбис, тукаам, – диэбит кырдьа барбыт дьахтар, о?онньоро, кыы?а аттыгар олороллор ???.

– У-бо-ой! – диэбит о?онньор. – Ки?иэхэ атыттан т??эр бокуойда биэр!

– Ба?ардар, атыныын да олордун! – диэн кыыс к?лб?т.

Эдэр ки?и мичээрдээт атыттан т?сп?т. Остуол тула олорон, олгуйга бу?а турар астан ылан а?аабыттар. А?аан б?тээт, утуйаары олорон, муус ма?ан бытыктаах о?онньортон эдэр ки?и ыйыппыт:

– Э?иги миигин олус эйэ?эстик к?р?ст?г?т, то?о саатар ааппын ыйыппатыгыт?

– Дьо??о-сэргэ?э эйэ?эстик туттунуу сокуона оннук, – диэбит о?онньор.

– О?онньоор, арай мин ку?а?ан ки?и буолуум?

– Ку?а?ан ки?и дьада?ы ыалга тохтообот. Сыт, то?ойуом, нус бааччы утуй.

Халлаан сырдыыта Холматы атаарбыттар, мата?атыгар ас уган аара сииригэр ?й??лээбиттэр. Эдэр ки?и аккаастаныан санаан баран, ?т?? санаалаах дьону хомотуон ба?арбатах.

К?н эмиэ киирбит, хара?а т??н эмиэ саба б?р??кээн кэлбит. Б?р?л?р улуйбуттар, ырдьыгынаспыттар. Хонуу куйаарга т??н со?ото?ун айанныырыттан Холмат куттаммыт. Ол и?эн эмиэ иннигэр уот кылахачыйарын к?рб?т. ??рэ т?сп?т, атын ол диэки салайа баттаабыт.

Чуга?аан кэлэн к?рб?тэ: олбуор баар, аана олуурдаах. Уол ааны то?суйбут, дьиэлээхтэр тахсан ааны а?а охсубатахтар. То?суйтаран-то?суйтаран баран, дьэ тахсан: «Ким?иний, хантан и?э?ин, то?о ыраах айа??а турунну??» – диэн ыйыталаспыттар.

– ?т?? дьон, киллэрэн хоннору?! – диэн Холмат к?рд?сп?т-ааттаспыт. – Буутайбын тэллэниэм, ы?ыырбын сыттаныам, мата?абар ?й??лээхпин.

Дьиэлээхтэр олбуордарын аанын а?ан, тэлгэ?э?э киллэрбиттэр. Плов минньигэс сыта дыргыйар эбит. Дьиэлээхтэр Холматы остуолга ы?ырбатахтар. Сарсыарда эрдэ, халлаан са?а су?уктуйа сырдыыта, туруоран уолу утаарбыттар, лэппиэскэ тоорохойун да ?й??лээбэтэхтэр.

Хонуу куйаарга к?н к?ндэлэстиир, от к???р? чэлгийэр. ???э халлаа??а к??рэгэйдэр ыллыыллар. Курупааскы мэник о?олорун ы?ырар, кобра ыар?а анныгар сэппэрээк салаата буолан кубулунан сытар. Элбэх дьиктини к?р?н, Холмат хомолтотун умнан кэбиспит.

К?н эмиэ киирбит, улам боруоран, устунан хара?арбыт. Хонуу куйаарга эмиэ б?р?л?р улуйбуттар.

Холмат хабыс-хара?а?а улахан дьиэ та?ыгар тиийэн кэлбит. К?рб?тэ: дьиэтэ туох да киирбэт б?тэй олбуордаах, халы? аана к?л??с хатаа?ыннаах. ?р да ?р то?суйбут да, дьиэлээхтэр кы?амматахтар. Онтон кэмниэ кэнэ?эс:

– Туох абаа?ыта кэлэн дарбыйды?? – диэн ыйыппыттар.

– Дьиэлээхтэр, хонноро киллэри? эрэ!

– Суолга да хонуо?!

– Куттанабын, б?р?л?р улуйаллар!

– Б?р?тт?н куттанар буоллаххына, дьиэ?эр олоруо? этэ.

– Мин буутайбын тэллэниэм, ы?ыырбын сыттаныам…

– Олбуор да та?ыгар оннук утуйда?ы? дии! – диэтилэр олбуор и?иттэн.

Эмискэ Холмат эр санаата киирбит: «Баайдарга хонуохтаа?ар хонуу куйаарга хоммут ордук», – дии санаабыт.

Уол ыллыы-ыллыы атын туос б?т?р???нэн т??эрэ турбут. Онтон ыраах тырымныы умайар уоту к?рб?т…

Былыргы дьыл быдан мындаатыгар унньуктаах у?ун айа??а сылдьан Холмат диэн эр бэрдэ т?бэ?э сылдьыбыт т?бэлтэтэ итинник.

?ЛБ?Т МЭ?Э УУТА

Былыыр-былыр икки муостаах Искандер ыраахтаа?ы аан дойдуну б?т?нн??т?н сэриилээн ылбыта ???. Биир походка сылдьан баа?ыран ?л?р? чуга?аабытын билбит. Искандер саамай басты? эмчиттэрин ы?ыртаран ылан эппит:

– ?л?р к?н?м кэллэ, оттон ?л??хп?н ба?арбаппын. Сэриилээн ылбыт дойдуларбар мэлдьи ыраахтаа?ылаан, ?лб?кк? олоруохпун ба?арабын. ?йэбин у?атар эмтэ булу?!

Саамай муударай ?йд??хт?р?, биллиилээх эмчиттэр ?р толкуйдаан баран, ыраах сир у?угар баар, сир анныттан тыган тахсар ?лб?т мэ?э уутун булларан и?эригэр с?бэлээбиттэр. «Сир анныттан тахсар ууну испит ки?и ?лб?т ???», – дэспиттэр.

Искандер ити с?бэни ылынан, на?ыылка?а тиэйтэрэн саамай бы?ый саллааттарынан ?лб?т мэ?э уута тахсар сиригэр илтэрбит.

?лб?т мэ?э уута тахсар сирэ к?л?ктээх тымныы ойуур и?инэн с??рдэр эбит. Хойуу лабаалаах мастар к?н уота тыгарыттан хаххалыыллар, хатыылаах, хойуу сэппэрээктэр к??стээх кураан тыала супту ?рэриттэн харыстыыллар эбит.

Саллааттар ыраахтаа?ыларын ?лб?т мэ?э уута с??рдэр сирин та?ыгар а?алан хаалларан баран, бэйэлэрэ барбыттар.

Искандер ?йд?н?н кэлбит, кы?ыл к?м?с хомуо?унан ?лб?т мэ?э уутун баспыт, уо?угар тиэрдиэн икки ардыгар иннигэр у?уох-тирии н?кс?г?р о?онньор баар буола т?сп?т.

– То?ойуом, – диир о?онньор оргууй а?ай, – ?ск? эн ити ?лб?т мэ?э уутун и?иэ? да, ?лб?т ??стэниэ?.

– Оттон мин ?лб?т буолуохпун ба?арабын эбээт! – диэн Искандер с???н ха?ыытаабыт.

– Ыксаама, то?ойуом, – диэбит о?онньор. – Аан бастаан мин тугу этэрбин и?ит… ?с ты?ыынча сыл анараа ?тт?гэр сир ?рд?н б?т?нн?? сэриилээн ылбытым. Аан дойду олоччу мин ата?ым анныгар сытара, ким да?аны уу хара?ынан утары к?рб?т этэ. Оччо?о мин ?лб?кк? бы?аарыммытым, бары норуоттары уонна судаарыстыбалары ба?ылыыр ба?алаа?ым. Бу мантан ?лб?т мэ?э уутун испитим… Онтон ылата с??с эрэ сыл ааста, мии- гин умса кыраатылар. Билигин мин дьо??о чуга?аан ааппын эттэхпинэ, кинилэр мин сирэйбэр силлииллэр, харахпар хаахтыыллар, «халабырдьыт, ?л?р??хс?т» диэн ааттыыллар… Билигин ити эн курдук, мин сир ?рд?гэр ????н?, ???-саа?ы ыспыппын.

Ити курдук этээт, о?онньор мэлис гыммыт. Искандер буолла?ына, санааргыы-санааргыы, ?лб?т мэ?э уутун хабахха куттан ылар, хоонньугар уктар уонна: «Дьиэбэр илдьи?», – диэн саллааттарыгар соруйар. Баран и?эн суолга ?л??р? ыксыыр. Саллааттар ыраахтаа?ыларын ?с кырдьа?ас мас к?л?гэр тохтотоллор. Искандер хоонньуттан хабахтаах ?лб?т мэ?э уутун та?аарбыт да, испэккэ эрэ сиргэ то?о ы?ан кэбиспит.

С????нэн сыллар с??рэн ааспыттар, ?с кырдьа?ас мас хонуу куйаарга к?н б?г???э диэри силигилии ??нэн тураллар ???, онно аа?ан и?эр айанньыттар тохтоон с?р??кээн, сынньанан аа?аллар эбит.