Саха сирин дьулаан т?бэлтэлэрэ

Дьон-сэргэ былыргы аппа та?ынан ааспат буолбуттара. Т??? кырдьыга эбитэ буолла, ки?и кэнниттэн ким эрэ хаамар курдук, туох эрэ к?л?ктэр к?ст?н аа?аллар дэ?эллэрэ.

Быйыл саас тиэргэммит и?игэр ??мм?т былыр ?йэ?э хам хатан хаалбыт улахан ма?ы охторбутум. Аарыма улахан хам хаппыт мас тэлгэ?э ортотугар ??нэн турара ки?и кутун-с?р?н баттыыра. Испэр аны былыргы ойууннар мастара буолаарай дии саныырым эрээри, туох да куттала суох ини диэн бэйэбин уоскутунарым. Ки?и с????н курдук, ол ма?ы суулларбытым кэннэ, хайдах эрэ барыта оруноннугар т??эн хаалбыта: ким да хаамара, тыынара и?иллибэт, ким эрэ баар бы?ыылаах дии саныырбыт с?пп?тэ. Уубутун аймаабыт, олохпутун долгуппут, кэтэнэ-манана сылдьыбыт куттал санаабыт ити хам хаппыт мастан буолуо дуо?! Санаабар эбитэ дуу, к?нн?р? с?п т?бэ?ии эрэ эбитэ дуу, чахчы туох эрэ к?ст?бэт к??стэр бааллара дуу?!

(с) К.В.

Иэдээннээх иэстэбил

Аллараа Бэстээхтэн са?алаан, «Халыма» с?р?н айан суолун кыйа хортуоска буолалара хойуутук к?ст?лл?р. Дэриэбинэ олохтоо?о буола хорута сылдьыбыт. Урукку буолатын кэ?этэр санаалаах турунан туран ?лэлээбит. Арай сир хорутар тэрилэ туохтан эрэ и?нэн, тыраахтырын тохтотон, т??эн к?р?н баран, со?уйан тиэрэ кэлэн т??э сыспыт. Ки?и дьардьамата хостонон тахсыбыт, т?б?т?н у?уо?а эчэйбэтэх. Отой былыргы к?м?? бы?ыылаа?а: кыыл тириититтэн тигиллибит та?а?а, дьардьаманы буортан ороору гыммытыгар илдьирийэн тырыта барбыта, онтон ки?итин у?уо?ун сэрэнэн хостоон, ч?к? сиргэ уурбута, ?лэтин б?тэрэн баран, т?тт?р? к?м?р санаалаа?а. Киэ?элик тус ар?аа диэкиттэн хойуу былыт тахсан, ардыырдыы о?остубута. Тырахтарыыс дьиэтигэр ыксаан, ки?итин кырамтатын дьа?айа барбата?а, сарсын да оннун булларыам дии санаабыта.

Сонунун кэпсээн, дьонун куттарын ыыталыы сыспыта, ардах у?ун т??н? бы?а аа-дьуо тохтообокко т??э турбута. Н???? сарсыардатыгар буола?а кэлэн, ки?итин к?рд?? сатаабыта да, булбата?ыттан хайдах эрэ ытырыктата санаан, к?л???нэ сарт т?сп?тэ. ?лэлээн б?тэн баран, ?сс? к?рд?? сатаабыта да, туох да суо?а.

???с к?н?гэр ки?илэрэ ?лэлии барбыт уонна дьиэтигэр кэлбэтэх. Дьоно к??тэ сатаан баран, буола?а кэлбиттэрэ, а?аларын тыраахтыра кураанах турар эбит. Буола хорутар тэрилин салба?а хайыы ?йэ хаппыт хааннаа?ын к?р?нн?р дэлби уолуйбуттар. Ити миэстэттэн тэйиччи со?ус са?а хорутуллубут буорга а?аларын сэймэ?э сытарын булбуттар, буола хорутар тэрил к?р??хтэн эрэ ынырыктык илдьириппитэ олус дьулаан к?ст?? этэ… Туох хара дьайдаах ки?итэ дуу, дьоно дуу бу айылаах туох и?ин маннык кэбилээбиттэрэ буолуой диэн, буруйдаахтары к?рд?? сатаабыттара да, туох да сибики биллибэтэ?э. Арай бу эргин олорор айыл?аттан айдарыылаах ки?и эппитинэн, былыр буола са?а кэ?этиллэн, хорутуллубут миэстэтигэр уда?ан дьахтар олоро сылдьыбыт эбит.

Аата мээнэ ааттаммат улуу ки?и уутун уйгуурдан, саатар кырамтатын тута ийэ буоругар харайа охсубакка хаалларан барбыт ки?итин итинник иэстэстэ?э буолуо, дьиктитэ диэн, уда?ан у?уо?ун булбатахтар, кимиэхэ да к?ст?бэтэх ???…

(с) К.В.

К?ст?бэт к??стэр уйалара

Сахабыт сирин биир улуу?ун кытыы уулуссатыгар ааспыт ?йэ сэттэ уонус сылларыгар тутуллубут икки кыбартыыралаах дьиэ баар. Сэбиэскэй са?ана маннык дьиэлэри тэбис-тэ? былааннаахтык туппут буоланнар, бары биир халыып курдуктара. Дьиэни та?ыттан к?рд?хх?, атыттартан туох да уратыта суо?а, ол эрэн бу дьиэ ту?унан соччото суох, о?ону-дьахтары ча?ытар сурахтар и?иллэллэрэ. Мин кыра эрдэхпинэ, ол дьиэ ?р ба?айы кураанах турбута, ким да олорбот этэ. Ол дьиэ?э олоро сылдьыбыт дьон кистээн кэпсииллэринэн, дьиэлэрин и?игэр туох эрэ тыа?ыыр, соро?ор ?сс? ол-бу маллара турар миэстэлэриттэн сы?арыйан хаалбыт буолар ???, олохтоох дьон куруук т?б?л?р? ыалдьар эбит.

Биир сайын элбэх буолан мустан, ол дьиэттэн чугас оонньуу сылдьыбыппытыгар кыра кыыспыт мантан барыахха да барыахха дии сатаабытын истибэтэхпит. ?сс? дьиэ аттыгар чуга?аан, т?нн?ктэрин ???йт?л?? сатаабыппыт да, туох да к?ст?бэт этэ, ?ст??к?лэ тас ?тт?ттэн ыраа?а, оттон и?иттэн барыта быылынан б?р?лл?б?т курдуга. Дьиэлиэххэ диэммит с??рэн хаалбыппыт, арай арыый да а?а саастаах Бааскабыт кэннин хайы?ан к?рб?т?гэр т?нн?ккэ дьахтар турар курдук к?ст?б?т. Би?иги ону отой да итэ?эйбэтэхпит, Баасканы сымыйалыыр, куттуу сатыыр диэбиппит, онтон т?нн? сылдьыахха диэн хаайбытыгар с?б?лэ?эммит эмиэ кэлбиппит. Хата, к?н киирэ илик этэ, улахан дьон этэринэн, туох баар абаа?ылар к?ннээххэ к?ст?бэттэр диэн. Ол т?нн?н к?рб?пп?т?гэр т?нн?ккэ ис ?тт?ттэн илии суола баар курдуга, Бааска эппитин, дьэ, итэ?эйэн, дьиэбит диэки с??рб?пп?т.

Ол сайын би?иги дэриэбинэбитигэр эдэр ыал ?лэ?э ананан к???н кэлбит. Эр ки?и Киргиэлэй, инженер дуу, электрик дуу бы?ыылаа?а, кэргэнэ кыра о?отун к?р?н олорор дииллэрэ. Олохтоох дьон: «Бу дьиэттэн атын сыантырга ?сс? биир кураанах дьиэ баар, онно олору?, бу дьиэ?э дьон олорбото?о олус ыраатта», – э?ин диэн таайтаран этэ сатаабыттарын эдэр ки?и истибэтэх. «Ээ, манна чуумпуга ойуур са?атыгар ?ч?гэй, ?лэбиттэн да чугас, бэрт!» – диэбит. Онтон к????р? сайын истибиппит, Киргиэлэй кэргэнэ о?отун илдьэ дойдутугар барбыт. Сурах и?иллибитинэн, к?н? бы?а дьиэ?э о?отун к?р?н олорон, дьон са?атын истэр эбит, ?сс? хаста да?аны к?л?к курдуктары к?р?н олус куттаммыт. Ку?а?ан тыын баарын этэ сатаабытын кэргэнэ отой итэ?эйбэтэх уонна ол дьиэ?э со?ото?ун олорон хаалбыт.

Киргиэлэй дьоно барбыттарын кэннэ, хас да к?н арыгылаабыт, бииргэ ?лэлиир дьонугар: «Мин олорор дьиэбэр ?л? итирик эрэ ки?и холкутук утуйан турар дьиэтэ», – диэбит. Дьиэ?э дьон са?ата, соро?ор ха?ыы и?иллэр, миэбэли сы?арытар тыас эмиэ баар эбит.

Киргиэлэй кэргэнэ кэлэн илдьэ бара сатаабытын эр ки?и буолумматах. К???н?гэр хас да к?н ?лэтигэр тахсыбата?ын дьиктиргээннэр бара сылдьыбыттара, арай ки?илэрэ ?й?н с?тэрэн, илиитигэр бы?ах тутуурдаах нэ?иилэ бырдыргыы сытар эбит. Дьиэ мала-сала барыта к??рэ-ла?кы т?сп?т, и?ит-хомуос б??? алдьаммыт ?лт?ркэйдэрэ муоста?а ы?ыллыбыт. Бу кэнниттэн Киргиэлэй со?ото?ун туох да и?ин хаалбат буолбут, ыйы-ыйынан са?арбакка сылдьыбыт дииллэрэ. Т?б?т?гэр о?устаран сыл а?аарын кэри?э эмтэммит.

Ити алдьархай кэнниттэн хас да сыл ааспыта. Киргиэлэйдээх диэн ыал ха?ан да кэлэ сылдьыбатахтарын курдук, ки?и куйахатын к??рдэр кэпсээннэр умнуллан барбыттара.

Биир кэм?э сулумах ки?и олохсуйа кэлэн, ол дьиэ адьас чуга?ыгар дьо?ус дьиэни тутта охсубут. Дэриэбинэ саастаах ?тт? ити чугас турар дьиэ соччото суо?ун сэрэтэ сатаабытын истибэккэ, чопчу ол дьиэ та?ыгар туттубут эбит. Арай к????р? били ки?илэрэ хас киэ?э ахсын тутуутун та?ыгар кэлэн олорор, кими эрэ кытта кэпсэтэр курдугун сибикилээбиттэр.

Тымныы да т?сп?т?н кэннэ, син биир кэлэн олорор буолар эбит. Алтынньы б?т??тэ били ки?и са?а тутуллубут дьиэтин к??д?й?гэр бэйэтигэр тиийиммитин буланнар, дьон с?рэ?ин хайыталаабыт… Ол миэстэттэн са?а т?сп?т хаарга дьахтар уонна кыра о?о атахтарын суоллара бааллара ???. Ити дьулаан бы?ылаан буолуон а?ыйах хонук иннинэ, бокуонньук дойдутугар бара сылдьан: «Бэрт сотору кэргэннэнээри сылдьабын, ол дьахтарым уол о?олоох, мин туттубут дьиэбиттэн ыаллыы дьиэ?э олорор», – диэн кэпсиирэ ???.

Иэдээн т?рд? буолбут дьиэ билигин да?аны турар, ким да олорбот, чуга?ыгар дьиэ туттубаттар, аттынан да мээнэ сылдьыбаттар. Ки?и чопчу туох диэн бы?аарыан уустуга, дьиэни к?ст?бэт к??стэр уйалара эрэ дии саныыллара.

Сахаяна Лопатина

Сэлиилии сиэлэн

Икки сыл анараа ?тт?гэр сайы??ы сынньала?мар т?бэспит бы?ылааным ?йб?ттэн-санаабыттан тахсыбакка эрэйдиир…

Самаан сайын сатыылаан турда?ына, от-мас силигилии ситэн, сыт-сымар минньийэр, сир а?а бу?ар Б?т?р??п кэнниттэн, нэлэмэн киэ? сахабыт алаастарын, хотуулаах ходу?аларын нуолур солко отторо хойдон, бар дьон окко киирэр кэмнэрэ тиийэн кэлэр. Дьэ, бу кэм?э буолла?а дии, тыа ыала у?ун кыстыкка бэлэмнэнэн, сайы??ы куйаас, ылаа?ы к?ннэри батта?а, ?лэтин-хамна?ын ?гэнэ! Охсуллубут от сыта, субуллар субуулар, лэкэспит лэкээлэр, от кээ?ии, отуу чэйэ, омур?а??а тахсан сылааны та?ааран сынньанан олоруу, бэл, ки?и сонньуйуох, кумаартан куотуу, о?оойулардыын охсу?уу – ?т?? да буолла?а.

Ол сайын бастаан ?р?с арыытын охсубуппут, онтон сэлиэнньэттэн уонча килэмиэтирдээх сиргэ сытар алааска киирбиппит. Кииринньэ? а?ам эргэ «УАЗ» массыынатынан к??рэ-ла?кы сахсыллан т?тт?р?-таары айанныырбыт, ол эрэн о?о эрдэхпиттэн тэбэр бэлисипиэппин тиэйэн илдьэ баран, т?нн?рб?р бэйэм к?л?б?нэн кэлэр буолбутум. Биир киэ?э ба?аам бугулу о?орбуппут, киэ?элик к?н ар?аалыырын са?ана, а?ам хомунан барбыта. Хаалан, бастаан к??лгэ дуо?уйа с?т??лээбитим, к?н?ск? к??стээх ?лэ кэнниттэн сылаас ууга с?т??л??р ?ч?гэй да буолла?а! Тимир к?л?б?р олороот, б????лэк диэки айаннаабытым. Тиэтэйбэккэ тэбэн истэххэ, са?ахха са?ан эрэр к?н кытара са?арбыта кэрэ к?ст?? буолан дуу?абын кынаттыыр курдуга, элэ?нэ?эн аа?ар бэс, хаты? мастар «сарсын эмиэ от б???н? охсоор» диир курдуктара. Онтон салгыы т??рт килэмиэтир курдугу барбытым кэннэ, аны олохтоохтор отторун угар к?р??лэрэ кэлитэлээбиттэрэ, ?сс? да кур оттор тураллара к?ст?р?. Суол тосту эргиллиитэ кэлбитэ, бу миэстэ кутталлаа?а диэн, утары туох и?эрин к?рб?кк? хаалыахха с?б?. Бу айаннаан и?эммин, суолга куоластыы турар кыыс, тайахтаах эмээхсин айан массыыналарын сырсалларын ту?унан ки?и иэнэ кэдэ?элиир дьон кэпсээнин санаан кэлбитим. Ити курдук ону-маны саныы и?эн ?йд??н к?рб?т?м, суол ???лл??т?ттэн тура?ас аттаах ки?и сэлиилии сиэллэрэн и?эр эбит. Эмискэ к?р? биэрэн олус со?уйбутум! Чуга?аан баран, ат туйа?ын тыа?а отой да и?иллибэтин дьиктиргээбитим. Айанньыт сындал?аннаах айантан сылайбыт к?р??нээ?э, тулатын к?р?ммэккэ, к?б?с-к?н?т?к туттан олороро, хара?а та?астаа?а, лаппа чуга?аабытым, ата?а уп-у?ун эбит, мэктиэтигэр сири таарыйар курдуга. Ат бэйэтэ сиэри та?ынан у?ун, ?с-т??рт сылгыны кэккэлэ?иннэрбит курдуга, айыы сирин сылгыта, Дь???г?й?н о?ото ама итинник буолла?ай диэх курдук санаа киирэн ааспыта. Начаас икки ардыгар аттаах ки?им бу тиийэн кэлбитин утары к?р?н бараммын, бэлисипиэппиттэн сууллан, охтон т?сп?т?м. Муннубар амырыын сыт саба биэрэр курдуга да, ?йб?н с?тэрэн кэбиспит этим. ?йд?н?н турбутум, аттыбар ким да суо?а, у?а тобугум уотунан а?ыйара, тириитэ саралаабыт этэ. Ойон тураммын, туох баар к??сп?нэн бэлисипиэппин тэбэн, уон биэс м?н??тэ курдугунан дэриэбинэ?э кэлбитим. Уолуйбут, уйу?уйбут куттал санаабын о?олор к?йг??рдэрэ, ыал тиэргэниттэн и?иллэр муусука, тэйиччи хайа эрэ ки?и у?анар эрбиитин холбоспут тыа?а уоскуппута. Дьиэ?э киирээт да, туохха т?бэспиппин дьоммор кэпсээбитим. «Бэйэтин дьыалаларын ситэрэ-о?оро сылдьар, туспа ыырдаах айанньыт буолуо», – диэн санааларын т?м?ктээбиттэрэ.