Трывожнае шчасце

— Там дрэнна напісана пра цябе.

Яна ўспыхнула ўся, сарамліва апусціла вочы:

— Я ведаю.

— Ты чытала?

— Не. Я ведаю, што ты не мог напісаць пра мяне добра. Ты ўсё яшчэ ненавідзіш мяне?

Я не адказаў. Нянавісці ў сваім сэрцы я не адчуваў больш, але не мог прызнацца ў гэтым ёй i нават баяўся прызнацца сам сабе. Мне здавалася, што прыязнае стаўленне да яе — абраза для Сашы. I ў той жа час абставіны, бязлітасныя абставіны вымушалі мне даверыць ёй самае запаветнае, што давяраюць толькі добраму другу.

Дні праз два, калі я адчуў сябе лепш, мяне выклікаў камандзір дывізіёна — капітан Купанаў, былы камандзір нашай вучэбнай батарэі. Мяне ўсцешыла, што далі рэмень. I я ішоў на КП адзін, без канваіра, вольны i пры поўнай форме. Але ўсё роўна недалёкая дарога гэтая была для мяне нялёгкай. Чым бліжэй падыходзіў да КГІ, тым больш цяжэлі ногі, i, урэшце, мая хада стала нагадваць той кашмарны сон, калі хочаш ісці, энергічна падымаеш ногі, робіш крокі i заўважаеш, што не можаш скрануцца з месца. Апанаваў страх. Што скажа мне гэты маленькі чалавек, якога мы празвалі Напалеонам? Што я адкажу яму? У галаве ніводнай думкі. Здавалася, лягчэй было б стаць перад дзесяццю самымі суровым! суддзямі, чым перад адным капітанам. Я паважаў яго i баяўся. Просты, гаваркі Сеўчанка ніколі не выклікаў у мяне такіх пачуццяў: я паважаў яго не менш, але не баяўся нават тады, калі ён злаваўся i моцна «прапясочваў» за што-небудзь. Да яго я пайшоў бы з радасцю, гатовы выслухаць самы суровы прысуд.

Купанаў, усё такі ж стройны, перацягнуты партупеяй, хутка падняўся, калі я, атрымаўшы дазвол, зайшоў i пачаў дакладваць. Ён выслухаў, што з'явіўся па яго загаду, і… маўчаў. Стаяў насупраць за планшэтным сталом, пільна ўглядаўся ў мой твар, быццам хацеў пазнаць ці, наадварот, убачыў упершыню i хацеў назаўсёды запомніць. Натуральна, што я не вытрымаў яго позірку, апусціў вочы i адчуў, што мне душна, на лбе, на шыі, на спіне выступае пот, ды такі едкі, што засвярбела ўсё цела. Але я не мог паварушыцца. Скоўвала думка — адзіная, якая свідравала мозг: калі ён паглядзіць гэтак моўчкі яшчэ хвіліну, я не вытрымаю, мне стане млосна.

Але ўрэшце капітан сказаў:

— Я вас слухаю, сяржант Шапятовіч.

I тады я ўстрапянуўся, «прарваўся», як кажуць: ступіў крок бліжэй, загаварыў так шпарка, быццам баяўся, што не здолею выказаць усяго за той час, які мне адпушчаны лесам i камандзірам:

— Таварыш капітан! Я быў упэўнены i цяпер упэўнены, што ён… ён, Кідала… знарок кінуў Сеню… Пясоцкага. Я ведаю гэтага чалавека, я вучыўся з ім… У тэхнікуме i тут, у арміі. Ён ненавідзеў Пясоцкага. Завошта — я не ведаю… Помніце, у пачатку вайны?.. Кідала выдумаў тады, што Пясоцкі паражэнец. А потым гэтая гісторыя з гадзіннікам… Калі мы затрымалі нямецкага лётчыка, ён хацеў забраць у яго гадзіннік. А Сеня сказаў, што гэта марадзёрства! I вось ён адпомсціў яму. Як адпомсціў! Забойца!

— Гаварыце спакойна! — кінуў Купанаў.

Але мне сапраўды ўжо было ўсё роўна, што зробяць са мной.

— А я не магу гаварыць спакойна! Вы можаце паслаць мяне ў штрафную, куды хочаце. Але калі я зноў сустрэну гэтага тыпа, няхай ён хоць генералам стане, я не толькі расквашу яму морду, я…

— Даволі! — перапыніў капітан, ляпнуўшы далоняй па стале.

Я змоўк — яму нельга было не падпарадкавацца. Зноў з'явілася трывога: што ён вырашыць, чаму так доўга думае? I раптам ён сказаў, як заўсёды, коратка, афіцыйна, па-вайсковаму:

— Пойдзеце ў батальён ВНОС [9] ! Сёння ж адбыць! Дакументы вазьміце ў памначштаба лейтэнанта Мураўёва. Можаце ісці!

Замест таго каб адказаць, што патрэбна па статуту, я зноў «сарваўся»:

— А ён… ён не панясе ніякай кары? Кідала?..

Я ўбачыў, як уздрыгнулі, узляцелі на лоб белыя бровы камандзіра дывізіёна. Здзівіўся ён, расчараваўся ці ўгневаўся? Я асекся.

— Можаце ісці! — паўтарыў ён ціха, але з такім націскам, з такой сілай, што мне адразу ўспомнілася ўсё, чаму ён некалі вучыў нас. Я выскачыў з душнай зямлянкі, прагна глытнуў марознае паветра. I тут асэнсаваў яго словы: «Пойдзеце ў батальён ВНОС». Чаму ў гэты батальён, не разумею i цяпер. Але тады я зразумеў, што ўратаваны ад нечага страшнага i ганебнага, што знайшліся людзі, якія зразумелі мой душэўны стан, калі я схапіў табурэтку. Упершыню за тыя чорныя дні я ўбачыў дзень, палярны, хмурны, але ён здаўся мне цудоўным. Я ўбачыў белы снег, без водбліскаў агню, сіні заліў, няскораны горад — i ўзрадаваўся жыццю. Толькі вылаяў сябе, што не падзякаваў Купанаву i нават не развітаўся па-людску. Свінтус!

9

ВНОС — служба паветранага назірання, паведамлення, сувязі.

Атрымаўшы належныя дакументы i свой ранец з небагатым салдацкім набыткам, я пайшоў у санчасць, каб забраць у Антаніны дзённік. Помню, ідучы, я пашкадаваў, што аддаў яго. Панікёр! Але няхай яна зразумее, што я ратаваў яе гонар.

Яна не выявіла асаблівых пачуццяў, даведаўшыся, што я ад'язджаю, — ні смутку, нічога іншага. I нічога асаблівага мы не сказалі адно аднаму, словы былі нязначныя. Па дзённік яна некуды хадзіла, прынесла яго, акуратна загорнуты ў марлю i цыратку. Выйшла з барака ў адным халаце, каб правесці мяне. I на двары сказала:

— Мне перадалі яго пісьмы. Тры пісьмы. Ён пісаў мне i насіў з сабой у кішэні…

— Сеня? Дай мне.

Яна пакруціла галавой.

— Не. Я нікому не дам ix. Я прачытала, i нешта быццам парвалася ў мяне тут, — яна паказала на грудзі.— Я хаджу сама не свая…

— Дай мне гэтыя пісьмы, — зноў папрасіў я. — Навошта яны табе? Ты не кахала яго…

— Не кахала, — сумна паўтарыла яна. — Але пісем я табе не дам… А можа… можа, я стану лепшай, калі яны будуць пры мне?..

Яна сказала гэта такім гол асам, што я пашкадаваў яе i адчуў: хвіліна развітання для мяне робіцца сумнай. Больш не было слоў, якія я мог сказаць. Папрасіў, каб яна перадала прывітанне «маім хлопцам».

— Асабліва Астахаву i Чарняку. A Сеўчанку i Лазебнаму скажы дзякуй. Ніколі не забуду ix.

Яна спытала:

— Ты напішаш мне?

— Не ведаю, — адказаў я шчыра, бо сапраўды не ведаў, ці будзе ў мяне жаданне пісаць ёй.

Развіталіся кароткім поціскам рук.

Люты

Я не стаўлю нават даты. Дні так падобныя адзін на адзін, што адрозніваюцца хіба толькі тым, што бываюць ясный, калі з-за далёкай грады лясістых сопак вылазіць ненатуральна жоўтае халоднае сонца — гадзіны на дзве-тры, a ўначы калышуцца ў небе дзіўныя палотнішчы палярнага ззяння, i бываюць дні завірушныя. Аношніх у гэтым месяцы больш. Снег пачынае падаць зверху, узнімаецца знізу, i ўвесь свет засцілае снежная каламуць. Сціраецца мяжа паміж днём i ноччу, паміж сапраўдным i ўяўным. Снег i снег. Павярнуўшыся, не ведаеш, куды ісці, дзе ўсход, дзе захад, дзе зямлянка, дзе абрыў у возера. Становячыся на варту, абвязваем сябе доўгай вяроўкай, другі канец якой моцна прывязаны за жалезную скабу, забітую ў сцяну нашай бярвенчатай будыніны. I вартавому ў такія ночы прыходзіцца час ад часу падымаць усіх, каб прачысціць тунелепадобны праход ад дзвярэй на пляцоўку i скінуць снег з даху, з коміна, бо прапусці гадзіну-другую — i мы будзем пахаваны жывымі, не здолеем ні адчыніць дзвярэй, ні выбрацца праз акно.

Хаціна, у якой мы жывём, пабудавана ў дзіўным месцы — у цясніне паміж скаламі. Цясніна, расшыраючыся, паката спускаецца да берага азёрнай бухты. Гэта адзіны выхад на шырокі прастор, «вароты ў свет». Праўда, цяпер, калі намяло гурбы снегу, з даху можна ўзабрацца па левай круцізне ўверх i адтуль лёгка спусціцца ў лясную даліну, што ляжыць на ўсходзе ад нас. На правы выступ скалы ўзысці лягчэй — прырода як бы збудавала штучныя ўсходцы, якія мы таксама акуратна чысцім, бо там, на вяршыні гэтай скалы, наш назіральны пункт. Там стаіць вартавы i сочыць за небам. З іншых трох бакоў скала строма абрываецца ў возера. Вузкае i даўгое, як амаль усе азёры Поўначы, яно цягнецца на паўночны захад так далека, што супрацьлеглы бераг яго вырысоўваецца толькі ў ясныя раніцы. Калі ўсходзіць сонца, возера слепіць сваёй белізной. Не, не белізной — блакітнай іскрыстасцю. Цяпер я ніколі не бачу снег белым, такім, як бачыў у роднай Беларусі. Цяпер ён заўсёды то ружовы, то блакітны, то сіні, то нават жоўты.