Вёска

— Ты вып’еш? — спытаў Васкевіч.

— Не, што ты. І табе не раю.

Антон дастаў з-пад «кафедры» паўбуханкі сухога хлеба, кавалачак кусанага сала, адчыніў пляшку. Выпіў трошкі. Не радасна, а сумна раптам стала. Лена ўжо не яго, Наташа з’ехала, а мо ўжо прыехала і больш не заяўляецца, бо пакрыўдзілася, ці даведалася пра Ірэн... Ірэн — вось каго б сюды зараз!..

— «Жыве Беларусь»! — прачытаў Рамановіч назву выстаўкі, потым прысеў за сталы, дзе Наташа звычайна сядзела. — Слухай, Васкевіч, ты, як заўсёды, прыбядняешся. Я ж ведаю, што ты быў і будзеш «нацюга» [7] пабольш за нас усіх... І не думай, што цябе не ўспаміналі. Часцей, чым табе здаецца. «Да, і не пісалі нічога!»

7

Нацыяналіст (жарганізм).

— Выпі, — папрасіў Антон. — І мне весялей будзе. А то мы ў розных вагавых катэгорыях, — пажартаваў ён. — П’яны з цвярозым — што сыты з галодным.

— Не, сказаў жа! — і Рамановіч, незадаволены нечым, падняўся і зноў пайшоў шнырыць рукамі і вачыма па паліцах.

Васкевіч з гонарам за сваё багацце і з некаторай рэўнасцю назіраў за ім. Той дайшоў да канца стэлажоў, выцягнуў нейкую сінюю кніжку, здзівіўся:

— Ого, Борхес! Чытаў?

— Не.

— Дарма... Кожны сказ — як раман. Можа, у гэтай вось кніжачцы зашыфравана ўся твая бібліятэка... Дарэчы, інтэлектуальнае чытанне супакойвае.

— З чаго ты ўзяў, што я неспакойны? — Васкевічу ізноў не спадабаўся гэты павучальны тон.

Рамановіч змоўчаў, знайшоў у кнізе нейкае месца, заклаў пальцам, стаў чакаць, пакуль Васкевіч наліваў і выпіваў.

— Вось, паслухай — «Историй всего четыре»...

— Ды кінь ты! — закурваючы, бесцырымонна перабіў Васкевіч. — «Всего четыре»! Ды гісторый усяго — трыльёны, мірыяды, колькі людзей, столькі гісторый! У кожнага свая, і ўсе непаўторныя! — Ён устаў, падышоў, узяў з рук у сябра кніжку, зачытаў: — «Много лет я не уставал повторять, что вырос в районе Буэнос-Айреса под названием Талермо»... Ну, скажы ты мне дзеля Госпада Бога — што мне да гэтага Талерма?! Як гэта можа мяне супакоіць?! Хочаш, я адкрыю табе карты, што я шукаю ў кожнай кнізе? Сябе я шукаю! І таго, што навокал мяне. У Чэхава чытаю «сонца ўстала» — вунь, глянь за акно — і там сонца! А Талерма ніякага я не бачыў, не бачу і думаю, што і не ўбачу ніколі!

Алесь памаўчаў, і Васкевічу падалося, што ён пераконвае яго.

— Дык вось, я бяру ў рукі кожную кнігу, з надзеяй знайсці ў ёй тое, што мяне цяпер хвалюе. А хвалюе мяне цяпер тое, што вунь за акном сонца, толькі дзень пачаўся — а я п”яны… Хвалюе, што я зайздрошчу табе, вось гэтым тваім штанам, кашулі, прычосцы… А я такі ж, як і год назад! Што ты паедзеш і будзеш катацца ў метро, увечары зойдзеш з дзеўкай у кавярню, і будзеце, папіваючы каву, адставіўшы пальчыкі, базарыць пра “нацыянальныя ідэі”… А я тут застануся. Вось гэта я хачу знайсці ў кнізе, адгортваю…

— … адгортваю і чытаю пра нейкае чортавае Талерма, праваліцца б яму разам з гэтай бібліятэкай! Ды няма ніякага Талерма! І Борхеса няма ніякага. Усё прасцей. Вунь карова прайшла, наляпала каля веснічак — гэта ёсць; хлеб вунь той чарствы на стале, гарэлка… А ад Борхеса — вось гэты пачак сшытай паперы — і больш нічога! Ні-чо-га!

— Я думаў, а адзін такі максімаліст, а ты, аказваецца, яшчэ горшы. Паслухай…

— Ты кажаш, не знайду ні ў воднай кнізе? — аніяк не хацеў слухаць п”яны Васкевіч. — А гэта як? — Ён кінуўся да другой паліцы, выкалупнуў тоўсты том. — Глядзі — адгортваю наўзгад, не спецыяльна… “Вчера, слышу, идет по деревне и поет блядским голоском: “Как андел небеснай прикрасна, как деман каварна и зла”… Вось што ёсць, вось сапраўднае, ад якога скуру дзярэ!

— Пачакай. паслухай: я выдатна разумею тваю настальгію па Чэхавых і Буніных, тым больш я сам праваслаўны, славянін. Можа, калі б я, як Міцура, пісаў нешта, дык пісаў бы так, як табе падабаецца, — традыцыйна, з прыродай і таму падобнае… Але зразумей, гэта ўчарашні дзень, гэта толькі тваё і маё. Чалавецтва ідзе да уніфікацыі, і прыйдзе, хацелася б нам таго, ці не. Ад нас залежыць толькі адно — каб не з лапцямі на плячах увайсці ў сусветную культуру, а…

— Вось калі тая уніфікацыя настане, тады засяду за Борхеса! А пакуль мне вось так хапае Чэхава з Буніным. Гэты твой Борхес, адкуль ён? З Буэнас-Айраса? Ну і хай ляжыць сабе пад пальмаю! Што ён мне можа сказаць, чалавек, які ўсё жыццё глядзеў на пальмы, мора, іншае неба? І продкі яго. А мой дзед Антон глядзеў вунь на тыя каровячыя сляды, на луг, якім мы праходзілі, і бацька мой глядзеў, а цяпер і я… Вядома, ў нас і псіхалогія свая, і…

Васкевіч махнуў рукою, пайшоў да кафедры і яшчэ выпіў. П’яная дурасць, п’яны запал падказалі яму раптам такое, што ён аж скалануўся — не ад гарэлкі, а ад нядобрага цынічнага захаплення перад тымі словамі, якія ён зараз скажа сябру.

— Ну ты малайчына, — Алесь увесь час слухаў яго з усмешкаю. — Ты хоць здагадваешся, што ледзь не слова ў слова паўтараеш гэтага самага Борхеса?

— Алесь, — сказаў Васкевіч. — Я вось тут, на гэтых крэслах, п’яны, з п’янай дзеўкаю.., і малую ціскаў ля гэтых стэлажоў... а вось гэта! — абвёў ён рукою вакол, — збор мудрасці чалавечай усіх вякоў і народаў, глядзела моўчкі — і неба не раскалолася! Дык вось тое, што на крэслах — было, а ўсяго іншага — няма!

ХХІІ

Як маці ні ўпрошвала Рамановіча астацца хоць пераначаваць, як ні прабачалася за свайго «дурня непуцёвага» (Васкевіча Алесь ледзь не пад рукі прывёў з Двароўкі, і той цэлы дзень праспаў), Рамановіч не хацеў і слухаць. Пад вечар трохі адаспалы, пануры, маўклівы Васкевіч праводзіў яго на станцыю. І толькі ўжо на пероне, перад самым цягніком, спытаў:

— Шкадуеш, што прыехаў?

— Усё нармалёва, — унікліва адказаў сябар, у адкрытую пазіраючы то на гадзіннік, то на семафор, які вось-вось павінен быў засвяціцца зялёным.

— Алесь, ты сам пабачыў — я не змагар... Але я за вас, ваш — вер! І вер, што самае большае, што магу тут, я раблю! Калі дзве мае знаёмыя дзеўкі хоць дзяцей сваіх не будуць адвучваць ад мовы — успамінаючы, што быў у іх некалі беларускі хлопец, — і то для мяне гэта будзе найлепшая ўзнагарода.

— Усё нармалёва...

Адзінокі Васкевіч стаяў і глядзеў услед цягніку, што імкліва аддаляў і аддаляў ад яго такога раней блізкага чалавека.

А на другі дзень, увечары, адбылася падзея, якая проста дабіла Антона.

Прыехаў з Мінска да маці, Надзі-паштальёнкі, былы Васкевічаў аднакласнік Валер. І не проста прыехаў, а на сваёй машыне і з маладой жонкаю.

— Вунь, я кажу, хлопчыкі і вучацца, і жэняцца, і не п’юць, і ніхто не выганяе, — бурчэла маці, злая на Антона яшчэ за ўчарашняе. — Ён жа тваіх гадоў, а ўжо і жонка, і машына... Талан людзям!

— Адкуль у яго машына?

— Цесць купіў! А ты пі, куры...

Мабыць, не толькі з Сасноўкі, а і з усіх навакольных вёсак толькі два чалавекі і вучыліся ў Мінску, Васкевіч і Валер: адзін — на філфаку, другі — у радыётэхнічным. Аднак у Мінску яны ні разу не сустрэліся, як гэта часта бывае паміж блізкіх землякоў, жылі кожны сваім, — ды проста не хацелі, відаць, сустракацца, бо там праехаць было адзін да аднаго некалькі прыпынкаў на метро.

Яшчэ менш хацелася гэтай сустрэчы Васкевічу цяпер. Успамінаўся свой прыезд — як Пульс на саначках вёз сумку, і вось Валераў — на «аўто», з дзяўчынаю... Была розніца. Але Валер, які, аказваецца, нават не ведаў, што Васкевіч даўно ўжо не студэнт, сам прыйшоў, прапанаваў прайсціся, пагаварыць. «Трэба ж яму сведка яго трыумфу», — думаў Васкевіч. Пайшлі да хаты Надзі-паштальёнкі.

— Матка рассказывала, ты здесь поддаёшь немного? — смеючыся, пытаў Валер. — Молодец — а что ещё делать?

Антону і ў галаву не прыходзіла гаварыць з Валерам так, як учора гаварыў з Рамановічам. Ён паддакваў Валеру, ледзь не ў рот глядзеў, сам стараўся падсмейвацца з сябе — як з няўдачніка, ведаючы, што для гэтага ён цяпер і спатрэбіўся.