Званы Нямігі

А яна змагалася. Жменька савецкіх воінаў з вінтоўкамі – супраць дзесяцікроць большай і першакласна ўзброенай, перамогамі вышкаленай нямецкай арміі. Вораг разлічваў захапіць крэпасць з ходу, аднак здолеў акружыць яе толькі а 9-й гадзіне раніцы.

Сканала ноч. Канае дзень.

Адзін, другі... Дзесяты…

А крэпасць стаіць. Малюпасенечкая кропка на больш як трохтысячакіламетровым фронце ўздоўж заходняй мяжы СССР. Адважныя абаронцы ў поўным няведанні і акружэнні вядуць сваю апошнюю бітву за жыццё, за Радзіму, за нас…

Маёр Пётр Гаўрылаў. Капітан Уладзімір Шаблоўскі. Палкавы камісар Яфім Фамін. Радавы Аляксандр Філь. Капітан Іван Зубачоў. Лейтэнант Андрэй Кіжаватаў. Намеснік палітрука Самвел Матэвасян. Лейтэнант Аляксей Наганаў…

24 чэрвеня: захоплены Вільнюс.

28 чэрвеня: акупаваны Мінск.

А Брэсцкая крэпасць усё яшчэ супраціўляецца напору танкаў, нахабству звышмагутных гарматных установак.

10 ліпеня: пачалося наступленне на Ленінград.

16 ліпеня: немцы ўвайшлі ў Смаленск.

26 ліпеня: пасля працяглай абароны акупаваны Магілёў.

А крэпасць усё яшчэ жыве. Амаль да канца ліпеня не змаўкалі яе падвалы і казематы. Не задушыла абаронцаў злою ведзьмаю смага, не спапяліў пражорлівы шал агнямётаў – толькі расплаўленай цэглай сплывалі на дол падвальныя скляпенні.

На абвугленай уласнай крывёю цэгле, той, за якую цар плаціў золатам, абаронцы несмяротнага гарнізона выводзілі: “Паміраем не зганьбіўшы”, “Нас было трое, нам было цяжка, але мы не палі духам і паміраем як героі. 26 чэрвеня 1941 г.”, “ Я паміраю, але не здаюся. Бывай, Радзіма. 20/УІІ-41 г.”

А праз пакутныя чатыры гады тыя, хто “літасціва” заклікаў абаронцаў крэпасці здавацца, самі мусілі падпісаць поўную капітуляцыю. Тут яна пачыналася для фашысцкай Германіі – у аплаўленых казематах крэпасці-героя.

Нават Гітлер і Мусаліні не стрымалі цікаўнасці. У жніўні 1941 года яны прыехалі ў Брэст, каб на свае вочы ўбачыць месца, дзе быў парушаны міф аб маланкавых перамогах нямецкай арміі.

Яшчэ і да гэтай пары няўмольны лекар час не здолеў загаіць крапасныя раны. І сёння крывавяць сваёй чырвонасцю аплаўленыя сцены, васпаватыя ад густых асколкаў і куль.

Звечарэлая цішыня – ажно вушы закладвае – сцеражэ сонныя руіны мемарыяльнага комплексу Брэсцкая крэпасць-герой. Нястомны пярун жагнае іх бляскамі маланак. Асвяжальныя дажджы не даюць упылець металічным літарам некропаля, якія складваюцца ў 224 прозвішчы і 626 пякельна балючых слоў: “Невядомы”.

Травою памяці пазарастала трывога ў былых казармах і крапасных равах. Асмялелыя сінічкі дзюбаюць ваду з бетоннай каскі скульптурнай кампазіцыі “Смага”. Рахманыя зайцы (не баяцца нават 100-метровага штыка-абеліска) марознай ноччу грэюцца ля Вечнага агню перад манументам “Мужнасць”.

Шматзорны Млечны Шлях вачамі загінуўшых пазірае на месца пакут і геройства. Душы герояў-пакутнікаў бесцялеснымі анёламі злятаюцца на памінальны малебен у адноўленую гарнізонную Мікалаеўскую царкву.

Знявечаныя вайной целы салдат штогод прарастаюць крывава-чырвонымі ружамі на крапасных выжарынах…

Летам поле на маёй і тваёй Беларусі звініць умалотнымі каласамі; восенню тонкімі пасмамі курыцца над Мухаўцом туман; зімой дрыготкая поўня, як вядро над студняй, вісіць над заінелымі руінамі; вясной зялёнай талакой абступаюць крэпасць маладалістыя дрэвы, а я н ы заўсёды застаюцца ўтраіх —

ПАМЯЦЬ

МУЖНАСЦЬ

ВЕЧНАСЦЬ…