Бастан кешкен, кµз кµрген

десе сол жануарларды айтан сзіе тсінетін де етіп, цирк те,

шекарадаы кзетте пайдаланушылар бар. Осыан керісінше, кейбір

адамдарды, кешірііз, айтаныа, сиетіе кндіре алмайтын да

кезі болады – ау. Сондайда «Малдан да кейінсі» деген сз еріксіз

ауыздан шыып кетеді – ау. Байайышы, оушым, осыан бармайы

та. Есі ауысан бір сара, есі тзу бола трып, «зі білмейді, білгенні

тілін алмайды» да, арысты е жаманына шырайтындар кездесіп

– а жр. Адамда сана – сезім, аыл – ес бар дедік ой. Сонымен

атар ,онда намыс, ар – ят та бар. Солай бола тра, санасыздарды

ылыына кшушілерді кім деп атаймыз? Ол жынды емес, ендеше

кім? Кешірііз таы да, мен оларды адам трізді – пошымды хайуан,

оны да жаман трі дер едім. Хайуанны жасысы з нсіліне

шаппайды, тиіспейді, орайды, аморына алады.

Осыан длел ретінда мынаан араызшы. Бл болан уаиа.

Ертеректе аздаан жылы стадым. з биелерімді бір жолдасымны

йіріне осанмын. Соны ішінде дамны да 2 – 3 биесі бар – ды.

Бір кні соларды сыртынан тгендеп келейік деп шысам, дамны

бір биесі ішінде жо. Іздеп те тауып аллдым. Алыс емес, Бір ырды

астында лындап алан екен. асымда сол йірді иесі бар еді.

Биені жылылара осайы десек, жааы бие жанына жолатпайды.

Ылажсыз кбін айдап, сол биеге келдік.Айыры жас лынды

гейсінеді екен. Брін осып, дыа суаруа келдік. Жааы

лыпдаан бие басаларын жолатпай трып, алдымен зі су ішіп

алды. Енді зінен скендерге ішкізіп, басаларды жолатпай трды.

Біз оан та алды. Былай шыан со, олар шашырап жайыла

бастады. Айыр келіп, жас лынды бтенсініп, рекет жасааны м

екен, асында тран баса бір бие, лынмен жатырлас, айырды

тепкіні астына алып, уып жіберді.

Біз тасадан арап трмыз. Айыр лына арай жаындады

дегенше, жааы бие ортаа тседі.Хайуандар да бауырмашылдары

болады екен – ау дестік. Мені бір жазан гімен бар. Ол –

«Асаалдылардан айрыланбыз ба?» деп аталады. Сондаы

168

адамдарды мен мына жануарлардан кейін бе дер едім. Хайуан

рлы болмаанымыз ят –ау, ят!

Бір кездерде азаты ке байта даласы трт тлік мала толы

еді. Оны асыра сілтеумен совет кіметін орнатамыз деп жойып

алды. Таы да бірлесіп, жептеуір – а алге келіп едік. Таы да ап

талапайа тсірдік. Есімізді соы он жылда жыя бастаандаймыз

дейміз, мнсыз кні ара.

Адам баласыны кн крісіндегі азытануды е бай трі –

балы. Сол балыты да жаппай жою тріне кірістік. Ол суды

ластануынан. Айтуын ааз жзінде айтамыз да, теізді, клді,

зенні суын трлі улы затпен улаймыз, алдытарды суа аызамыз.

Келешекте ішетін таза ауыз суа да зру болмаса болар еді. Алла

таала мал дрігерісіз – а, зоотехниксіз – а сірген хауандары

баршылы еді. Олар жабайы хайуандар. Бларды да кндіз – тні

демей таусуа айналды. «Ашыаннан ныан жамана» салынып

барамыз. сіресе осыны жоюшылар клігі барлар, шаы барлар –

лауазым иелері.

Осыларды брін жойып тындырса, бір кездері алымдарды

жазанын оыаным бар – ды: хайуандар шп жеу арылы бізді

етпен, стпен амтамасыз етеді. Сол етті шпті концентрациялау

арылы, сол етті беретін калориясын, оректік асиетін жасауа

болады деген – ді. Сол алымымыз бар болса, дниеден те ойса,

жазып кеткені бар шыар, сол жолмен оректенеміз де. Оан дейін

малды сіріп те алармыз. Осыларды ешайсысы да болмаан

жадайда, кршіміз, рі бір кездердегі да – жекжатымыз

ытайлардан йренеміз де. Солар дниедегі тірі заттарды брін де

орек орнына жмсайды екен ой.

Оушым, “Нысап сайын береке” депті ой. Нысапсыздыа

салынбайы та. Табиаттаыны тгел жоюа асыпайы та. Біз асыл

жаратылан адамбыз ой. Табиатты аялайы та, аморшысы

болайы.

III. сімдіктер.

Жер бетіне тамырлап шыан кк ністі брін сімдіктер атарына

жатызамыз. Сонымен атар, суда да сімдіктер бар. Соны біз

гіме етейін деп отыранымыз бтатан шыатын жапыра жаятын

трі, яни ааштар деп аталатын трі. Мны зі жеміс – жидектер,

жеміс салатындар жне жабайы ааштар, жеміс бермейтін тріне

бленеді. Оны рылыс материялына жмсалатын трлері де бар.

Осы сімдіктерді брі де адам баласына пайдасы зор: жемісі бір

болса, жапыратары біз демалатын ауаны жаартып трады,

клекесіне саялаймыз, рылыс материалдары болады. Тіпті

болмаанда, отына пайдаланамыз. Блар да тірі, лісі болады. Тірісі

уаытысында кктейді, йыа кетеді. Ал лісі рап алады, аыры

отына жаылады. Бан да ктім керек. Табиат сімдігімен нды,

крікті, мір сруге ыайлы. сімдіксіз адам, жан – жануар, рт –

169

мырса мір сре алмас еді. Ол сімдіктер олара азы,тіршілік

кзі болып саналады.Блар да зара талас – тартыста тіршілік етеді.

Кнні жарыына, жерден алатын коректік азыына таласады.

Бірінен бірі орады да. Жеміс беретіндері зара тым жаынан бір

– біріне жаын, бір – бірімен байланыса алады, бдандасады, яни

трлері жаартылады. Сол жаынан олар сйек днділер, семішке

днділер болып блінеді. Солай бола трып, р сорттары зара

бірыай блек трандарын натады. Яни глдеу, рытану кезінде

тозадары тозадануы біріай болуы керек. Осыны брін

реттестіретін, игеретін таы да адамзат. Блар да ауруа

шалдыады, артаяды, тозады. Жасы тжірибесі бар бабандарды

орасына ірсе, шыысыз рааттанасы. Трлі нші стар сол

ааштарды ішінде жреді. Бларды да жауы болады: рт –

мырса, кбелек, бтаын сындыратын, жапыраын жейтін

хайуандар, аырында, жемісін аламын деп сындыратын адам

баласы. Ктімі жасы болса, жемісі де мол болады. Осындай

пайдасын біле тра, оан зиянды рекет жасайтынны е бастысы

таы да адам. Бір мезгілдік пайдасын ана ойлап, керек десеіз,