Дыялогі з Богам: суплёт інтэлігібельных рэфлексій

Неяк пасля “гарачай вясны” дзевяноста шостага года я міжволі прыслухаўся да размовы двух хлопцаў, бо яны сумоўнічалі па-беларуску.

– - Дык кажаш на якім прыпынку цябе хапанулі?—запытаўся адзін.

– - На Чырвонаармейскім,-- адказаў другі і ў сваю чаргу пацікавіўся:

– - А цябе?

– - Аж на Варвашэні.

Да слова, гэтая размова адбывалася таксама на прыпынку каля станцыі метро “Усход” і я, пакуль падыходзіў тралейбус, паспеў падумаць:”Для многіх людзей майго пакалення той ці іншы прыпынак назаўжды застаўся ў памяці як месца першай сустрэчы з каханай дзяўчынай, а гэтыя хлопцы ўжо ніколі не забудуць ні прыпынак Чырвонаармейскі, ні – Варвашэні, бо тут іх, відаць упершыню, зняволілі за любоў да Бацькаўшчыны”.

Алергія

Некалі ў мяне быў сябар, карачаевец Махці. Сталін выселіў яго народ у Казахстан, дзе Махці нарадзіўся і асталеў сярод стэпавых прастораў. Калі карачаеўцам было дазволена вярнуцца на радзіму, хлопец не змог там застацца з суайчыннікамі, бо сярод гораў і далінаў пакутаваў на алергію.

У мяне алергія на Бацькаўшчыну, -- неяк з сорамам прызнаўся Махці

Я кожны раз згадваю свайго даўняга сябра, калі бачу, як блага робіцца якому чалавеку ад пачутага беларускага слова, ад пабачанага бел-чырвона-белага сцяга ці герба “Пагоня”. Я гляджу, як ён смыкае вуснамі, шчэрыць зубы, курчыцца целам і з жалем думаю: гэты чалавек хворы. У яго алергія на Бацькаўшчыну, як у Махці. Бо хаця гэты чалавек, пэўна, і не пакідаў роднага котлішча, але некалькі яго народ прымусова выселілі ў Расейскую імперыю, дзе ён нарадзіўся і вырас. А калі яму было дазволена вярнуцца на гістарычную радзіму, дык тут ён адчуў сябе блага. Без дай прычыны яго пачало няможыць, курчыць, ліхаманіць, і аднойчы ён зразумеў, што гэтая немач ад сустрэчы з Бацькаўшчынай – і ўзнелюбіў усё роднае.

Хворы на алергію варты жалю не менш, чым які іншы хворы. І было б залішне жорстка ганіць чалавека за нянавісць да беларушчыны, калі яна чыніць яму адныя пакуты. Таму я зусім не маю намеру кагосьці ўпікаць, а тым болей – абражаць. Мяне ў гісторыі гэтай адмысловай немачы хвалюе іншае…

Калі Махці казаў пра сваю хваробу, то ягоныя вочы вільгацелі сорамам… А чаму тады ў нашых людзей, якія маюць алергію на бацькаўшчыну, яны палаюць ненавісцю?

Самота

Наўрад ці ў якой яшчэ мове слова “ самота” мае столькі ж, як і ў нас, сінонімаў альбо проста падобных па сэнсу словаў: сум, нуда, жаль, роспач, маркота, скруха, паныласць, смутак, жальба, нэндза, шкадоба, ростань, туга… І гэта толькі тое, што згадалася адразу, а колькі засталося. Вось яшчэ адно: вусціш – той гранічны стан бязмежнай самоты, калі сэрца чалавека раптам працінае жах смерці і небыцця.

Магчыма я і перабольшваю, але часам мне здаецца, што і ўсе астатнія нашыя словы – самотныя…

Долю мы выбіраем самі – лёс нам наканаваны мовай. Мы не можам быць іншымі ад таго, чым ёсць наша мова. І як бы калі шчасна не склалася для Беларусі гульня гістарычных падзеяў і на які б заможны лад аднойчы не ўпарадкаваўся наш дабрабыт, мы, бадай, назаўжды застанемся самотным народам.

Дарэчы, калі хтосьці старонні пытае, чаму гэта беларусы цураюцца роднае мовы, з чаго яны на злом галавы кідаюцца ад яе у хоць якую іншую, то я зазвычай удакладняю: яны не ад мовы ўцякаюць, а ад таго лёсу, што наканаваны ім мовай.

Але не варта зайздросціць тым, хто эміграваў ад нас у больш бадзёрыя мовы. Уцекачы хутчэй вартыя шкадобы. Бо якая гэта пакута жыць з сэрцам, набрынялым спадчыннай самотай і не знаходзіць, колькі ў той мове не шукай, патрэбных словаў, каб гэтую самоту вымавіць хаця б самому сабе…

Скарга

Беларусы шмат да чаго здатныя. Але што мы сапраўды добра ўмеем рабіць, дык гэта наракаць і скардзіцца. Між іншым, нас гэтаму ўмельству само жыццё навучыла. Калі не хочаш, каб да цябе розныя прыхадні лішне чапляліся, наракай перад імі на сваю гаротную долю. Мы і наракалі дзень пры дні, бо прыхадняў у нас ад веку не менела. І так з гэтага да гаротнай мовы прызвычаіліся, што цяпер ужо нават спаміж сабой не гаворым, а толькі крыўдуем: на галечу, недарод, спёку, начальства ды іншую халеру…

Натуральна, што мы і свайго першага прэзідэнта абіралі не па якіх там адмысловых здольнасцях, а каб лепей за іншых умеў наракаць ды скардзіцца. І не памыліліся ў сваім выбары. На каго ён толькі не крыўдаваў за пару прэзідэнства: на апазіцыю, Пазняка, карупцыю, прафсаюзы, засуху, Расею, НАТА, сусветны імперыялізм – усяго да ранку не перабярэш.

Але, што праўда, мы таксама гэтым часам у шапку не спалі. Як толькі на свайго абранніка не наракалі, да якіх толькі міжнародных супольнасцяў не звярталіся са скаргамі на яго.

Дарэчы, іншаземцы ўсур’ёз даюць веры нашым і нашага прэзідэнта скаргам. Абураюцца, спачуваюць, раяць, як нам наш нягеглы лёс на кані аб’ехаць…Зрэшты, а скуль ім ведаць, што як толькі мы спынімся наракаць і скардзіцца, дык нам адразу мову адыме. Бо на іншыя словы мы ўжо невядома калі забыліся. Засталося адно на ўсе выпадкі – скарга.

Радасць

Кожны чалавек нечаму цешыцца, усялякая супольнасць мае нейкія свае святы, але народ становіцца нацыяй толькі тады, калі яго аб’ядноўвае нейкая, адна на ўсіх, вялікая радасць…

Не сталася для нас такой радасцю Кастрычніцкая рэвалюцыя, як пра тое потым семдзесят год казалі камуністы, але не была ёю і стварэнне Беларускай Народнай Рэспублікі, як сёння спрабуюць пра гэта казаць нацыянальна заангажаваныя. Бадай, з усяго дваццатага стагоддзя можна вылучыць толькі ўз’яднанне Усходняй і Заходняй Беларусі ў 1939 годзе. Рассечаная лязом “Брэсцкага міру”, Беларусь і з таго і з другога боку натуральна імкнулася задзіночыцца ў адно цэлае. Не станем тут кранаць праблему злачыннага пакта “Молатава – Рыбентропа”, дзякуючы якому мы нарэшце з’ядналіся… Але ў беларусаў гэтая падзея выклікала сапраўды агульнанацыянальную радасць, якая з тае пары больш ніколі не паўтаралася. Бо хаця радасць ад заканчэння Другой сусветнай вайны была значна вастрэйшай, аднак гэта была проста ўсеахопная радасць, якая не тычылася беларусаў як нацыі (прынамсі наўпрост). А ва ўсім астатнім ХХ стагоддзі мы былі змушаныя святкаваць не свае святы і радавацца не сваім радасцям. Божухна, чаго мы толькі не святкавалі: Кастрычніцкую рэвалюцыю, дзень Савецкая Арміі, 8 сакавіка, дзень касманаўтыкі, першамай, дзень нараджэння Леніна, юбілей Пушкіна… І нават сёння, пасля столькіх год незалежнасці, мы ўсё яшчэ не маем сапраўдных уласных святаў, як падставаў для выяўлення агульнай для ўсіх радасці.

Па сутнасці, беларусы ўсё яшчэ застаюццуа Народам Чужых Раждасцяў. І гэткая сітуацыя не зменіцца, пакуль мы не навучымся ганарыцца за сябе і за свае справы.

Радасці без гонару не бывае.

Няма

Парменід сцвярджаў, што ёсць адно тое, што ёсць і ніякага няма – няма, але чалавек на свае вочы бачыць, як усё былое пакрысе некуды знікае. Вось чаму ў кожнай мове значыцца слова «няма», але, бадай, ніводнае з іх не параўнаецца з нашым… І не спяшайцеся мяне ўпікаць за местачковы патрыятызм. Залішне шмат беларускае «няма» увабрала ў сябе таго, што не здарылася, не адбылося, не знайшлося. Залішне шмат у ім таго, што добра распачыналася, але спакваля знікла дазвання ў невараці.

Пакуль іншыя народы прырасталі здабыткамі, мы мацаваліся стратамі. І цяпер мы багатыя на «няма» як ніхто. У нас няма гісторыі, няма мовы, няма свабоды, няма ладу і, магчыма, зноў не будзе сваёй дзяржавы. Ды і пра саміх беларусаў хто ўпэўнена скажа: ці то яны ёсць, ці то іх няма?..

Аднак хто ведае, можа слова «няма» ўвабрала ў сябе не толькі нашу долю, але і наш лёс? Можа самім лёсам нам наканавана адбыцца праз Няма, якое мы выношваем у сярэдзіне саміх сябе ўжо цэлае тысячагоддзе. Колькі за гэты час вусцішнае Нішто праглынула імперыяў, народаў, культураў, якія ганарліва раскашавалі сярод сваіх здабыткаў і перамогаў? Ад іх ужо даўно і знаку не засталося, а мы, збіральнікі стратаў і паразаў, затуленыя сваёй адсутнасцю, перакрочваем у трэцяе тысячагоддзе, магчыма, якраз дзеля таго, каб засведчыць нашае Вялікае Няма, як самы надзейны шлях праз час і быццё.