Эр ки?и уонна дьахтар

Бэргэн йэтигэр туох да куааны оорбокко, бэл биирдэ да итириэр диэри арыгылаабакка, мэлдьи илэ йнэн, этэллэригэр дылы, «туох да куаан тахсыбат киитэ» аатыран, кбс-кнтк, сыыа-халты хамсаммакка сылдьыбыта. Оттон Дина кртн-нартан маппатын, клэйтэн да туора туран хаалбатын тмгэ буолан, Эллээйчик скээн хааллаа, кииэхэ албыннаттаа диэн нааа аыналлара, ол бэйэтэ «Лан крузер» массыынатын мииммитин курдук, хайдахха дылы саа ммт олох ахсым атыгар «лап» гына олорсон, сааырбыт да буоллар, лаппа кыахтаах кииэхэ эргэ тахсан, байыы-тайыы суолунан иннин диэки ыраах барбытын крн сн. Бииргэ рэммиттэрэ да икки ардылара сир уонна халлаан курдук тэйэн, баай-дьадаы буола охсубуттар, кинилэрдиин тэнээр аны кыаллыбат, суол ортотугар хааллахтара… Санаа-оноо йэ-хаайа тутар, суох, маннык сатаан олоруо суох, таырдьа тахсан хаамыталыы тэн кэллэинэ сатаныыы…

Бэргэн сонун брнэ быраынна да, таырдьа баар буолла. Хайыы-йэ харааран эрэр. Кинилэр дьиэлэрэ дэриэбинэ кытыытыгар баар, онон тута хонууга тахсан, кн сиринэн сирэйин хоту салланаата, иннигэр туох да кстбэтин рднэн, дьр сэппэрээк да ммэтэх киллэм хонуунан хааман иэрин билэрэ, халлаан ичигэигэр соторутааа диэри бадараанынан баылла сыппыт суол кэллэ, хата, томут, онон лгрэс буорга ктэнэн эрэйдэммэккэ туораата. Балачча хаамта, кэннин хайыстаына, дэриэбинэ чаыл уоттара ср сытыытык тырымнааллар. Тэйиччи массыына тыаыыр, то хонууга кини атаын тыаа бтэитик лгрр, ол курдук дэриэбинэттэн балачча ыраах тэйдэ. Ити курдук кудуххай хаамыынан баран иэн, Бэргэн туох эрэ крэ анньылынна, сс тимир. Ээй, бу диэки ааас хонуу ортотугар дьоннор ууохтара блхсэн кстллр, онно тиийэн хаалбыт.

Хаптаын ыскамыайка баарын булан олордо, аата, кэлбит да сирэ баар дии, туох эрэ куааны биттэммиккэ дылы. Эмиэ да ити баай дьоо ыалдьыттааын кэнниттэн манна кэлии туох эрэ ситимнээххэ дылы. Биирдэ санаан крдхх, хайдахтаах да бэйэлээх кии тлх да кннээбитин-кнэхтээбитин, киэбирбитин-киэптээбитин иннигэр, олоун суола манна кэлэн тмктэнэр. Кннээи сиир килиэби атыылаар харчыта да эрэйинэн кстр кыала дьуоатыгар тахсыбаттыы батыллыбыт, ас-таас чааынан эстибит да кии буоллун эбэтэр халлаан хабараларынан хаалбытыныы, муора тобуктарынан дьаратыйыбытыныы саныыр хаыытыыр харчыны халынык харбаабыттарынан ннр баай-талым олохтоох да буоллун – манна кэлэр иэдээн тмктэн син биир куоппаттар. Тиэх чэрчи – биир, ити кэнниттэн сытыах бэйэтэ буоллаа кии барахсан, бэйиэт эппитинии – «тоо, сытыйа, оо, ычча!..» Оттон кннэтэ ол хаан да кэлиэ суоунуу олороохтуубут, дьиэр дьоннор бу дойдуга букатын кэлбэтэхтэрин мэлдьи саныыллара буоллар, чиэс-суобас диэни умнубакка, арыый атыннык, эйэ дэмнээхтик сылдьыахтара эбитэ дуу…

Ол эрээри туох да диэбит иннигэр, Дина уонна кини эргимтэтэ ырааппыттар, ааардас ити коттеджтарыгар да т п ороскуоттаммыта буолуой? Судургутук ааан крдхх, дэриэбинээ биир улахан ооу тутарга тыыынчаа тиийэ кирпииччэ ороскуоттанар дииллэрэ, оттон ити икки мэндиэмэннээх дьиээ хас да снэн тыыынча кирпииччэ киирдээ. Ырыынакка биир кирпииччэни уон солкуобайтан итээс атыылаабаттар, оччоо ааардас кирпииччэтигэр хас да млйн тлбт буолан тахсар. Ол – дьиэ кдй эрэ, ис-тас тэриэбэлэрэ, таынааы дьиэлэр, олору барытын малынан-салынан толоруу, оо, аата-ахса биллибэт харчы ороскуоттаммыт…

Бэргэн бу олорон ким эрэ кэнниттэн хааман сурдуратан иэрин кр тстэ. Тыый, бачча харааа ким бу уун ууларын утуйбут дьоннор дойдуларыгар кэлэн истээй? Хайыа, Ксенья эбит, эс, кини тоо манна кэллэ?!

Ити икки ардыгар кэргэнэ саата-иэтэ суох кини аттыгар турунан кэбистэ.

– Эн тоо манна кэлли? – диэн Бэргэн соуйбучча толоос соустук ыйытта.

– Ааа кхсгн эрэ крн хаалбытым, салгын сиэри таыстаа диэн, бииргэ хаамса тээри кэннигиттэн эккирэтэн бараммын таырдьа стэрэн кэбистим, ханна да баары биллибэт, тохтоон атаы тыаын ииллээтим – то буорга лргрн истэн, онон сирдэтэн бу батыан кэллим. Аата, кылабыыаа буолан, чэ, кэбис, тннххэ…

– Оттон тоо саата суох батыан иэин, ыырыаххын?

– Дьон истиэ дии, хаыытыы-ыыытыы сырыттахпыный.

Бэргэн тугу да утары саарбакка, дьиэтин диэки барда, Ксеньята кинини хонноун анныттан тутуан, оргууй аай хаамыстылар.

– Динабыт дьэ тиэрэ байбыт дии, – диэтэ Бэргэн кэмниэ-кэнээс.

– Ханныгын да иин, бииги олохпутугар чиэинэйдик байар кии баара буолуо диэн мин саарбахтыыбын, – диэтэ Ксенья.

– Тоо? Холобура, Дина эрэ Карп эргинэн кммт ээ, оттон ол чиэинэй байыы буолбатах дуо?

– Мин саныахпар, ханнык эрэ научнай арыйыы оорон эбэтэр ити артыыстар курдук улахан гонорардарга ыллаан-туойан байыахха сп, оттон бииэхэ сирэйэ-хараа суох норуот бас билэрин былдьааын буолла, ол курдук «приватизация» дуу, «прихватизация» дуу диэн тылынан саптан, судаарыстыба баайын-дуолун – элбэх дьиэни-уоту, техниканы буор-босхо чааынайга олордон ыллылар, аны эргинэбит диэн онтон-мантан тиэйэн аалбыт табаардарын сыанатын хас эмэ бк ыаратан атыылаан байаллар… Мин ону чиэинэй байыы диэхпин кэрэйэбин…

– Чэ, аны ол ылбыттарын сааттан рблссйэ да оордоххуна тннрр саарбах, билигин ити дьону эргиэнтэн ураты харчы лрр салааларынан – тутуунан да дьарыктана, суолу да ооро сырыттахтара.

– Ити эйгэлэргэ «откат» диэн йдбл олус кскэ киирбит дииллэр.

– Ону бииги сурах эрэ хоту истэбит, ким да «откаттаан» ылбытын крбппт суох, ханныгын да иин, туспа уаайбалаах дьиэлэрэ чгэйэ бэрт дии, хаарыаны, бииэхэ итинник баара буоллар… – Бэргэн ымсыырбытын кистээбэтэ.

– Атын кииэхэ ымсыырымыахха, этэргэ дылы, хас биирдии кии дьылата э быалаах кинигээ суруллан турдаа эбээт. Оттон уаайбалаах дьиэ чааынан… Кр эрэ, ити туунан улуу гуманист-суруйааччы Чехов чгэй баайытык эппит эбит ээ, мин сибилигин дьиэбэр тиийэн баран эйиэхэ крдрм, бииэхэ кинигэтэ баар, саардыы аахпытым.

Сулбу-халбы хаамсан дьиэлэригэр кэллилэр, подъезд иигэр лаампа уотугар кураанах бытыылкалар ыылла сыталлар, бппрскэ трдгэстэрэ рлммттэр, кыын кэлэн эрэр тыына биллэн, ыччаттар хахха сир диэн, бэл маннык кыараас подъезка киирэн, тн пиибэлииллэр. Тугу да харыстаабаттар, ыаллар-тооллор, оттон бу чааынай дьиэлэрэ эбитэ буоллар, итинник дьаабыланыа суох этилэр.

Ааннарын аан квартираларыгар киирэллэрин кытта, Ксенья саппыкытын туурута тэбиэлээт, сонун устан ыйаата уонна тута саалаа ааан, долбуурга кырылаабыт кинигэлэри: «Манна баара…» – диэн ботугуруу-ботугуруу кыастаста, Бэргэн кэнниттэн киирэн дьыбааа олордо. Ксенья кмс суруктаах, от кэ хахтаах кинигэни хостоон таааран арыйталаата уонна Бэргээ хайыста:

– Бу кэллэ, дьэ иит эрэ улуу гуманист Чехов куорат таыгар дьиэлээх-уоттаах дьон туунан тугу диирин – «Принято говорить, что человеку нужно три аршина земли. Но ведь три аршина нужны трупу, а не человеку. И говорят также теперь, что если наша интеллигенция имеет тяготение к земле и стремится в усадьбы, то это хорошо. Но ведь эти усадьбы те же три аршина земли. Уходить из города, от борьбы, от житейского шума, уходить и прятаться у себя в усадьбе – это не жизнь, это эгоизм, лень, это своего рода монашество, но монашество без подвига. Человеку нужно не три аршина земли, не усадьба, а весь земной шар, вся природа, где на просторе он мог бы проявить все свойства и особенности своего свободного духа».

Ксенья кинигэтин сапта уонна кэргэниттэн ыйытта:

– Хайа хайдаый?

– Ким билэр, Чехов саана атын йэ буоллаа уонна аан дойду барыта наада диэбит дии, оттон бииги бэ-харчыта суох буоллахпытына, былааы тутан олорооччулар кэккэлэригэр тахсыбаппыт, оччоо хантан аан дойдуну баылыыбыт?

– Сарсын тураат да, Эллээйчикпин аала барыам, хайыы-йэ ахтыбыт курдукпун, – диэтэ Ксенья, – кини ттнэн ити лгэрдээх баай дьоо ыырылыннахпыт буолуо диэн сэрэйэбин.

– Ити эрээри оотун туунан Дина биирдэ да ыйытан крбт дии, – Бэргэн бэркиээбит быыынан баын быа илгииннэ. – Оттон Эллээйчик трппт ийэтэ манна аттыгар сылдьарын срээ сэрэйэрэ буолуо дуо?