К?рэтиллибит таптал

Мааппа бэйэтэ мантан сэттэ биэрэстэлээх сиргэ баар К?д??? диэн кыракый алааска ??скээбитэ. А?атын ?йд??б?т. ?стээ?эр ?лб?тэ ???. Ийэтэ кыыс уон иккилээ?эр эмискэ ыалдьан ?лб?тэ. Онтон ыла э?этигэр иитиллибитэ. Э?этэ Аамай о?онньор икки ына?ы бэйэтэ ыыра. Ол ынахтарын кы?ын дьиэ ха?ас ?тт?гэр баайаллара. Э?этэ балыктаан, куобахха айалаан, куртуйахха ту?ахтаан, иккиэйэх бэйэлэрэ айахтарын ииттинэн, ыал курдук сананан олорбуттара.

Мааппа уон алтатын ааспытын кэннэ, Та?ымаан Дьаакып кэлэн, э?этэ о?онньору кытта кэпсэтэн, уолугар Байбалга холбообута. Туох да энньэтэ-таймата суох о?онньордоох кыы?ы к???р?н ылбыттара. Ты?а?ас ?л?р?н, чугастаа?ы ыаллары ы?ыран уруу туомун тэрийбиттэрэ.

Аамай о?онньор сайын аайы «алааспын а?ынным» диэн, дойдутугар тиийэн ый курдук олорон туулаан, балык хатаран а?алара. Кэлин ?л?р?н чуга?ыгар эрэ барбат буолбута.

Кы?ын Дьаакыптаахтан чугас эргин ыал суох буолааччы. Арыый чугас ыаллара Быргый Дь?г??рдээх мантан со?уруу ?с биэрэстэлээх сиргэ олороллор. Кинилэр сайын сайылыктарыгар Б?р?нэйгэ к???н кэллэхтэринэ чуга?ыыллар. Б?р?нэй бу ?р?йэ т?рд?гэр баар сайылык алаас. Ити алааска сайын аайы хас да ыал к???н кэлэн сайылыыр. О?олор са?алара, дьахталлар с????лэрин ?айдыыллара, ынах ма?ырыыра э?ин мантан и?иллэ турааччы. Б??т?ччээн о?о эрдэ?иттэн, санаата?ын аайы баран, о?олору кытта оонньуур, с?т??л??р сирэ. Сорох сайын ол алааска к???н тиийэн ыалга дьукаах сайылыыллара. Кэлин бала?аннарыгар сайылыыр буоллулар.

Мантан ар?аа ?л??нэ ?р?скэ диэри онон-манан к??ллэрдээх, хас эмэ к?ст??х халы? сис тыа. Хоту уонна со?уруу ?тт?лэригэр, чуга?ынан, ыаллаах алаас суох. Илин ?тт?лэригэр ки?и-с???? олохсуйбут ?т??кэн алаастара бааллар. Дьаакыптаах нэ?илиэк кытыы сиригэр т??кэтэх дойдуга олорор буолан, ыалдьыт-хоно?о сылдьыбат ыала. Ол эрээри нэ?илиэккэ, улууска туох уларыйыы, сурах-садьык баарын хойутаан да буоллар истэ-билэ олороллор.

* * *

С??рбэ биэс-алта сыллаа?ыта куораттан кэриим а?абыыта тахсан, нэ?илиэк дьонун барытын с?рэхтээн, са?а нуучча миэрэтин ылыммыттара. У?ун су?уохтаах эр дьону баттахтарын кырыйталаан, ?рд?лэригэр уу кутуталаан, нууччалыы ааты биэрэн, быалаах кинигэ?э суруйбуттара. Са?а ааттарын ма?най умнан кэби?эн мо?уогураллара. Билигин ??рэннилэр.

Нуучча та?аратын ??рэ?ин бы?ыытынан, айыыта-буруйа суох ки?и ?лл???нэ дуу?ата ырайга к?т?р ???. Оттон буруйу о?орор ки?и айыыта-харата элбээн, аад айа?ар т??эн сымала?а бу?ар. Ол и?ин к?н сиригэр олорор ки?и, туох да айыыны-буруйу о?оруо суохтаах. «Ку?а?аны о?ордоххо сир-дойду иччитэ хоргутуо, хомойуо, айыы буолуо» диир саха, бэйэтин итэ?элэ нуучча та?аратын ??рэ?эр с?п т?бэ?эр, дь??рэлэ?эр буолан, са?а миэрэни с?б?лээбитэ. Дьон ?ксэ д?б??н?к ылыммыта.

Куорат суута саха былыргы итэ?элин боппута. Кэриим а?абыыта ыалга киирэн ол-бу эмэгэти к?рд???нэ ылан уокка быра?ара. Бэйэтин тылынан ыллыы-ыллыы хадьыылатын биэрэ?нэтэн буруонан ы?аарара.

С?рэхтэммит эр ки?иэхэ баттаххын ??ннэримэ, дьахтарга сирэйгин а?на?ынан сабыма диэбиттэрэ. Муостаах бэргэ?эни кэтэри боппуттара. Ынах ??т?н уо?а?ын и?имэ?, к?тэри, тии?и сиэмэ? дииллэрэ. Ойууннууру эмиэ боппуттара. Ол эрээри улахан хому?уннаах ойууннар са?а миэрэни ылымматахтара, баттахтарын кырыттарбатахтара. Ма?най дьон эмиэ аты?ыраабыттара. Ол эрээри кэлин са?а миэрэ?э, са?а ааттарыгар син ??рэннилэр.

Улууска та?ара дьиэтэ суох буолан баай, кыахтаах дьон куоракка киирэн, Торуойускай собуорга сылдьан, та?ара?а тиксэллэрэ. Ол курдук уонча сыл олорбуттарын кэннэ, Алтан нэ?илиэгин улуу баайа Т??н?к? К?ст?к??н ?с нэ?илиэк баайдарын, тойотторун ы?ырталаабыт мунньа?ар, сиэртибэ хомуйан та?ара дьиэтин туттарыа?ы? диэн тыл эппит.

– Та?ара дьиэтэ, а?абыыт суох буолан ?л?р дьон собуора, буоругар ырыата суох хаалаллар. Ол и?ин ырай сырдыгыттан маталлар. Т?р??б?т о?олор с?рэхтэммэттэр. Дьон та?ара?а тиксибэт, кини сылаас тыынын билбэт буоланнар, айыыны-хараны о?ороллор диэбит. Бар дьоммун быы?ыыр инниттэн, та?ара дьиэтин туттарарга сиэртибэ хомуйабын уонна бэйэм ?пп?н холбуубун, – диэн т?м?ктээбит.

Ити эппит тылларын мустубут дьон с?б?лээн, са?а аллайа, ытыстарын та?ына олорбуттара ???. Тойоттор ??рэн, Т??н?к? К?ст?к????э махталларын биллэрбиттэр. Та?ара дьиэтигэр сиэртибэлээбит, тутуспут ки?и ?лл???нэ, бука, ырайга тахсара буолуо диэн кэпсэппиттэр.

Онтон сотору Т??н?к? куоракка киирэн, собуор та?аратын дьиэтиттэн а?абыыты та?ааран, ?с нэ?илиэк дьонун барытын ы?ыран, улахан мунньах о?орбут. А?абыыт мэлиибэн ыллаан, сибэтиэй уунан ы?ыахтаан, та?араны санаппыт. Т??н?к? сиэртибэ биэрбит ки?и бу дойдуга у?уннук, дьоллоохтук олоруохтаах, ?лл???нэ дуу?ата ырайга тахсыахтаах диэн тыл эппит. Дьон ?р? к?т???ллэн к?хт??хт?к суруйтарбыттар.

Аан ма?най Моорук нэ?илиэгин улуу баайа Ыстапаан Искирээбин с??рбэ биэс биэни, с??рбэ биэс буут арыыны, биэс м????х харчыны сиэртибэлээбит. Кини кэнниттэн баайдар к????э-к????э биэстии сылгыны суруйтарбыттар. Дьада?ы дьон биирдии ына?ы сиэртибэлээбиттэр. Т??н?к? атын нэ?илиэктэргэ, улуустарга итэ?эллээх дьону ыытан эмиэ сиэртибэ хомуйтарбыт. Т?м?гэр, элбэх ?п киирэн, Т??н?к? баайа олус ха?аабыт.

Онтон аны та?ара дьиэтин ханна туттарары бы?аараары мунньахтаабыттар. Биир да нэ?илиэк сир биэриэн ба?арбат. ?т?? сирдэрэ барыта ?ллэ?иллэн, биирдиилээн баайдар бас билэр сирдэрэ буолбута ырааппыт. Ол дьон сирбитигэр та?ара дьиэтэ тутулунна?ына, ол та?ыгар кэлии дьон олохсуйуохтара, кэлин бэйэбит ?т?р?лл??хп?т дии саныыллар.

Т??н?к? эмиэ куоракка киирэр. Онно сэрэбиэй быра?ы? диэн с?бэлииллэр. ?с сири талан баран сэрэбиэй бырахпыттара, Б?тэйдээх диэн алааска т?бэспит. Онно а?абыыт бу сири та?ара бэйэтэ талла диэн мэлиибэн ыллаабыт.

Т??н?к? тутуу ма?ын дьо??о наймыла?ан киллэттэрбит. Та?ара дьиэтигэр с?пт??х суон, к?н? бэрэбинэни, онтон-мантан ыраахтан булан, тиэйэн киллэрбит ки?и биэс уон харчыны ылар. Б?тэйдээххэ тутуу ма?а тиэллэн киирбитин кэннэ, к???н, Тааттаттан аатырбыт маастар ы?ырыллан кэлбит. Ол кэнниттэн тутуу са?аламмыт. Басты? ?лэ?ит хамна?а к???э с??рбэлии харчы. С??с к?н ?лэлээбит ки?и с??рбэ солкуобайы ылар. Ол – икки ынах сыаната.

Эркинин ортолуу та?ааран эрдэхтэринэ, Ба?ыр?ас диэн уус ки?и м?чч? ?ктээн, сууллан, тобугун у?уо?ун ?нт?р?пп?т. Ол ки?и кыстаан баран, сайыныгар, «ырайга тахсыам» диэн эрэнэ сытан ?лб?т.

?с сыл ?лэлээн, тас ?тт?н б?тэрбиттэр. Ис киэргэлин о?отторорго куораттан ?с нуучча ки?итин кэпсэтэн та?аарбыттар. Ол дьон эмиэ ?р ?лэлээн, араас та?ара мэтириэтин о?орбуттар. Эркинин, муостатын кырааскалаабыттар. К?м?с солотуунан киэргэппиттэр. ???ээ куупалыгар улахан халанчаны та?аарбыттар.

Барыта б?пп?т?н кэннэ, куораттан аккыырай тахсан са?а дьиэни сибэтии гыммыт. Кэлэн к?рб?т дьон с????-махтайыы б??? буолбуттар. Б?тэйдээххэ ырай а?ыллыбыт диэбиттэр. Т??? да ки?и туппутун и?ин, та?ара бэйэтэ к?м?л???н, маннык о?о?улунна?а дэспиттэр.

Са?а тутуллубут та?ара дьиэтэ диэн, бала?а??а ??скээбит ынах этэрбэстээх ки?и ?ктэниэн да кыбыстар, ыраас, сырдык, киэ?, ?рд?к, кырдьык да?аны, ырай дойдутун курдук килбиэннээх уора?ай буолла?а.

* * *

Саа?ыары, кулун тутар ый ортотун диэки, к?н лаппа у?аан, сырдаан, тымныы арыый у?арыйан, ки?и сэргэхсийэр кэмэ кэллэ. Арай ас татыарыйбыта саппа?ырдар. Дьаакыптаах т??? да у?ата сатаан сиэбиттэрин и?ин, идэ?элэрин этэ б?пп?тэ. Сайын ха?ааммыт сымалара эмиэ б?тэн эрэр. Арай бэс субата дэлэй да, тардара дуона суох хаалла. А?аардас бэс ас буолбат. Биир сыппатар ынах баара уолбута.