К?рэтиллибит таптал

– Топпооскуну билэр инигин? – Бэбэ?э о?ону сиэтэр курдук Обуну илиититтэн сиэтэн олорор дьон иннилэригэр а?алар.

– Билэбин, – Обун, тугу эрэ сибикилээн билэн саллыбыт ки?и курдук туттан, аллара к?р?н туран са?арар.

– Бу Манчаары Ба?ылай диэн ки?и. Истибити? дуо?

Обун мааны ки?ини к?р?н а?арда. Иннигэр чугас ба?айы киэ? харахтаах, биллэ-биллибэт эбирдээх сирэйдээх ки?и олорор. Уол эмиэ т?б?т?н санньытан баран аргыый са?арар:

– Истибитим.

– Эн кинилэри кытта барса?ын. Тыыллыма?а диэри сирдээн биэриэ?, – Бэбэ?э хамначчыт уолугар сорудах биэрэр ки?и курдук этэр.

– Мин онно барар суолу билбэппин, – Обун т?б?т?н илгистэр.

– Сымыйалаама! С???? ??рсэн Тыыллыма?а барса сылдьыбыты? буолбат дуо?!

– Биирдэ эрэ сылдьыбытым. Суолу ?ч?гэйдик билбэппин.

Эмискэ Манчаары ойон туран ынан кэлэн Обуну кэннинэн чугурутар.

– Барбат буоллаххына мин эйигин атыннык тыыннарыам! – Манчаары сирэйэ-хара?а уларыйбыт. Суо?ар к?р??нэммит.

– Ыл, ?ч?гэй а?айдык сахсыйа т??эн биэр. Оччо?о д?б??н?к сы?ыйыа, – Топпооску эбэн биэрэр.

– Ээ, до?оор, куттаныма. Эн суолларын эрэ ыйан биэриэ?, – Бэбэ?э эрэ дэмнээхтик са?арар.

Обун мух-мах баран с?б?лэспит курдук буолла. Манчаары Бэбэ?эни тэйиччи илдьэн тугу эрэ сибигинэстилэр. Ити икки ардыгар Бэбэ?э дьахтара улахан тууйаска с??гэй тутан а?алла. Ону барааччылар истилэр. Бэбэ?э и?испэтэ.

Аттар холуннарын чи?этэн баран мииннилэр. Обуну сур акка олортулар. Бэбэ?э хаалла.

* * *

Обун Арамаан бастаан и?эр. Манчаары саалаах, батыйалаах. Топпооску то?о эрэ хотуурун туо?унан суулаан баран ы?ырда сылдьар. Оттон Обу??а кыыннаах бы?а?а эрэ баар.

Манчаары баран и?эн Обунтан Тыыллыма баайа Даркы Дьаакып ханна олорорун ыйыппытыгар ки?итэ «билбэппин» диэтэ. Са?ата суох айаннаан истилэр.

Кус элбээбит. Э?ин бэйэлээх ??н??х-дь???ннээх кустар к??лтэн к??лгэ к?т?лл?р. Кус эрэ буолуо дуо, бараах, ч?кч??? ??рэ элбэх. Кы?ыл т??стээх талах чыычаахтара ??рдэрин баты?а биирдиилээн к?т?лл?р.

Былыта суох ыраас халлаа??а ???э ойбут к?н итии сыламынан сыдьаайар. Ар?ааттан ?рэр быстах сиккиэр с?р??н салгына сайар. Хонууга халыйбыт к??лгэ т?сп?т кустар долгун сырдык эрэ?этигэр ордук чуолкайдык харааран к?ст?лл?р. Аттар туйахтарыттан сир куо?а?ар халыйбыт уу бырда?алыыр. Алаас и?э к?рэ?сийэ к?кээрбит ???н уларыта илик. Арай ?рдэл сиргэ хайы-?йэ ньургу?ун тахсан б??рдээн эрэр. Аны а?ыйах хонугунан к?н уотугар арыллан тахсыа буолла?а.

Бу бэйэлээх ?ч?гэйгэ, к?р?л??р к?н?с, дьону халыы-талыы баран и?эллэрэ саныырга алыс с??рг?, ку?а?ан. Ойох ылыам этэ диэн к?н?-ыйы аа?а сылдьар бэйэтэ аны т??к?ттэр сирдьиттэрэ буолан хаалла. Ки?и ха?ан да ??йбэтэх-ахтыбатах суолугар т?бэ?эр эбит.

К?н с?рдээ?ин у?аабыт. Киэ?элик Тыыллыма?а чуга?аатылар. Улахан алаас са?атыгар кэлэн, сыар?алаах о?у?у мииммит ки?и туора суолунан баран эрэрин к?рд?лэр.

– Ол ки?иттэн баран Даркы Дьаакып ханна олорорун ыйыт. Бэйэ?ин биллэримэ, – диэн Манчаары Обу??а сорудах биэрэр.

Обун атын тиэтэтэн о?устаах ки?иэхэ чуга?ыыр. Кырдьа?ас о?онньор аттаах ки?и кэлбитигэр о?у?ун тардан тохтотор.

– О?онньор, кэпсиэ.

– Суох. Эн, кэпсиэ.

– Даркы Дьаакып диэн ки?и ханна олороруй?

– Ити чараас тыаны аастаххына суолу? икки а?ыы арахсыа. У?а суолу тутустаххына тиийэ?ин, – о?онньор билбэт ки?итин сонур?аабыттыы к?р?р.

– Т??? ыраа?ый?

– Чугас. Икки эрэ биэрэстэ буолуо. Хантан и?э?ин?

– Ыраах нэ?илиэктэн, – Обун атын хаамтаран а?ара барар.

Тыа?а киирэн, атын тохтотон, дьонун к??ттэ. Талах, хахыйах былаастаах симилэх ойуур к?ст?р. Ким эрэ суол кытыытыгар турар тиит лабаатыгар эргэ томторугу ыйаабыт. «Сибилигин итинэн к?рээн хаалбыт ки?и» дии санаата. Ол эрээри кэбис. Манчаары кыы?ыран ????нн??. Итинэн кини кэлбитин кэмсинэр санаатын у?арытта.

Ыйдарбыт сирдэригэр дьэ чуга?аатылар. Аттарын тыа и?игэр тэйиччи баайдылар. Сонос тала?ы бы?ан, икки мохсуо ма?ы о?ордулар. Биири Топпооску ылла, икки?ин Обу??а туттардылар. Онтон хаты? туо?ун хастаан сирэй сабыыта о?о?уннулар. Икки харах уонна мурун ту?унан туо?у ойо быстылар. Б??рэ тардар буолан туос ки?и сирэйигэр и?нэр. Т?спэтин диэн кулгаахтарыттан эмиэ и?нэр гына о?ордулар. Манчаары бэйэтэ сирэй сабыыта о?остубата.

Тыа са?атыгар кэлэн чу?наан к?рд?лэр. Улахан бала?ан, ампаар, хоспох э?ин к?ст?р. К?н тыа ба?ыгар т?стэ.

Обун кэлэн и?эн «Манчаары ыалы халыырын к?р??м» диэн хантан эрэ т?гэхтэн к??рэйбит к?лдь?н санаалаа?а. Дьулаан, суо?ар бы?ыы сибилигин буолуохтаа?ыттан саллыбыт ки?иэхэ, ол к?лдь?н санаата эмиэ т?гэххэ т??эн кирийбит, симэлийбит.

– Кэбис, миигин илдьимэ?. Мин манна хаалыам, – Обун сирэйин сабыытын устан сиргэ уурар.

– К?р эрэ, бачча кэлсэн баран, аны барсымаары гынар дуу?! Хата, батыйа хапта?айынан ?ч?гэй а?айдык самыыгын лабыр?атыам ээ, – Манчаары, Обун к?рд???нэ, моонньун тымыра к??рб?т.

– Оо, дьэ, кутта?ас да ки?игин до?оор. Эн та?ырдьа туруо?. Куттаныма, – Топпооску т??? да ньымааттаан са?ардар эмиэ кы?арыйар.

– Чэ, ыл, туоскун сирэйгэр кэтэт! – Манчаары са?ата кытаанах.

Биир бэрэмэдэйи тутан а?албыттара. Манчаары Обу??а «тугу та?ырдьа бырахпыппытын бэрэмэдэйгэ хаалаар» диэн эттэ.

Бору?уй буолуута туран, дьиэ диэки хаамтылар. ??т к?р?? и?игэр киирбиттэрин кэннэ, эмискэ ыт ?рэн баргыйда. Манчаары батыйатынан далбаатаан ыты ??рэн, дьиэ ааныгар с??рэн тиийдэ да, аан хал?анын тэлэ тардан и?ирдьэ киирэр. Топпооску ки?итин кэнниттэн киирсэр. Обун эппиттэрин курдук та?ырдьа туран хаалла.

– Илиигитин-атаххытын хамнатыма?! Ыар ыалдьыт, дьо?ун хоно?о кэллим, – Манчаары баргыытаан са?арбыта дьиэ та?ыгар и?иллэр.

Сотору олоппос дуу, туох дуу т??нэри тэбиллибит тыа?а, к?рг?йд??р са?а, дьахтар ньаа?ыныыра, ким эрэ аатта?ара и?иллэр. Ортоку т?нн?к и?ирдьэттэн анньыллан, та?ырдьа т??эн, дьиэ и?э а?ас гынар. А?а?ас т?нн?г?нэн нуучча та?а?ынан тигиллибит ырбаахы, суккун сон, солко кур, хас да ылта?ын тэриэлкэ та?ырдьа быра?ыллар. Обун олору ыла-ыла бэрэмэдэйгэ угаттыыр. Дьиэ и?игэр Манчаары ампаар к?л????н к?рд??н к?рг?йд??рэ и?иллэр. Ампаардарын хатыыр эбиттэр.

Чочумча буолан баран, Манчаары тахсан ампаар к?л????н а?ар. Топпооску дьиэ?э хаалар. Ампаар и?иттэн а?а?ас аанынан бэдэр са?ынньах та?ырдьа быра?ыллар. Онтон бэдэр тириитэ, имиллибит сарыы, сиэрэй суккун сон, хас да кы?ы??ы бэргэ?э та?ырдьа тамнааттанар. Обун ыла-ыла б?к-тах тутан бэрэмэдэйгэ хаалыыр. Манчаары и?ирдьэ тугу эрэ хасы?ан баран к?м?с куру быра?ар. Тахсарыгар саппыйаны кытта тимир сааны тутан тахсар.

Дьиэ ааныгар тиийэн ???й?н туран ки?итин ы?ырар. Топпооску дьиэттэн тахсан ??т уму?а?ар киирэн, ха?ас илиитигэр с??гэйдээх ыа?а?ы тутан, у?атыгар чабычахтаах арыыны кыбынан тахсар.