Лісце каштанаў

"Kа-f-f-е-е".

Пазней лацінскія літары збілі, тым болей што і кавы ў горадзе днём з агнём было не знайсці. І цяпер шыльда гаварыла па-ўкраінску "Хліб", а два шакаладныя квадраты віселі дарэмна, так сабе.

Дужа хацелася хлеба. Урэшце і яго ў горадзе было не на шмат болей за каву.

За горад я не дужа хадзіў. Там было яшчэ шмат мін. Амаль кожны дзень можна было чуць: "У Галасіеўскім лесе, у Бучы, у Пушчы-Вадзіцы, на Цялічцы падарваліся адзін... два... пяць... сем чалавек".

Хапала і горада. Я адчуваў сябе шчаслівым. І толькі зрэдку - хаця я і не асабліва пакутаваў гэтым - рабілася сумна, што няма ў мяне таварыства. Але равеснікаў не было. Падлеткаў увогуле было дужа, дужа мала ў толькі што вызваленым горадзе.

Наш двор быў вялізны - цяпер на яго месцы два шматпавярховыя будынкі з садкамі вакол іх, - досыць шчыльна абкружаны чатырох- пяці- і двухпавярховымі дамамі, каменнымі і драўлянымі флігелямі. Але гэта толькі здавалася, што вакол - муры. Садкамі, памыйкамі, сям-там цераз платы можна было выйсці на кожную з навакольных вуліц.

Адна палова двара - уздоўж - была значна вышэйшая за другую. Узгорак, што яднаў адну з другой - то стромы, то спадзісты, - зарос дзікай вішняй, рэдкай абламанай акацыяй, нейкімі іншымі хмызамі, і травамі, і паслёнам, які на Паволжы і ў Арэнбургу, з якога я прыехаў, вельмі недасціпна называюць бзнікай.

І вось, калі аднойчы я ішоў пад адхонам, аднекуль зверху, з-за стромы, вылецела страла і, слабая пры канцы лёту, упала ў пыл ля маіх ног. Я падняў яе. Страла была хоць куды: пярэстая, крыж-накрыж апераная, перацягнутая ў гэтым месцы жылкай... Амаль адразу наверсе зашапацеў бур'ян.

– Гэй, аддай стралу.

Я ўзняў галаву. Над урвішчам на кукішках сядзелі тры - аж цэлых тры!
– хлопцы майго ўзросту. Гаварыў адзін, моцны, досыць высокі, з правільна круглай галавой. Усмешка ў яго была - дзіва якая белазубая і прыгожая, вочы - пераспелыя чорныя вішні. Калі яны мокрыя, у іх іскрачкамі адбіваюцца то акно, то лямпа, то проста прамень.

– На, - кінуў я яму стралу.
– Толькі ж вочы трэба мець, хлопцы. Куды пуляеце?

Другі, танклявы і цыбаты, дужа ладны тонкім інтэлігентным абліччам, з сінімі доўгімі вачамі і тонкім, са згорбінкай, носам, сказаў круглагаловаму:

– Я ж казаў, Ролік, каб глядзелі. А раптам даросламу ў галаву? Міліцыянеру?

Трэці, цельпукаваты і каржакаваты, з тых, каго нават у дзяцінстве завуць "мужыкамі", "дзядзькамі" і "старымі" - ён-та і трымаў у руках доўгі, з яго велічынею, лук, - паглядзеў на мяне невялікімі дрымучымі вочкамі. Сказаў басам:

– Міліцыянеру?
– і паціснуў плячамі.
– У галаву?

– Калі, скажам, дзіцёнку, - сказаў я, - дык, значыць, можна ў галаву, галовы яловыя?

– Ну, занадта разумны, - прабасіў "мужычок".
– Лезь сюды.

Я палез на строму, з каранямі выдзіраючы бур'ян.

Калі ўрэшце, увесь абсыпаны пылам і калючкамі, я ўскараскаўся наверх, сеў і, зняўшы тапачкі, пачаў высыпаць з іх зямлю, круглагаловы Ролік спытаў:

– Адкуль такі? Нешта мы цябе не бачылі.

– Не з Чкалава? Не з яўбаза?
– спытаў гожы,

– Што такое?

– Яўбаз. Яўрэйскі базар... Ясна, не адтуль, - сказаў "мужычок".

– Не з Падвальнай?
– пытаў Круглая Галава.
– Не з Фундуклееўскай?

Я гэтыя конікі ведаў, але што зробіш:

– Што такое Фундуклееўская?

– Ну, цяпер вуліца Леніна.

Ведаў я гэтыя конікі: спецыяльна называць вуліцы іхнімі старымі назвамі, каб зведаць, карэнны ты, вышэйшай ты пароды чалавек або так, збоку прыпёку - з дзесятага ветру. Сам колькі разоў так рабіў.

А яны, відаць, хацелі выпытаць яшчэ, ці не з другога я канца горада, ці быў тут, калі...

– Не з Банкаўскай? А што, на Адольфгітлерштрассе таблічкі паўсюль ужо збілі?

– Кіньце, хлопцы, - сказаў Ролік, - ясна, нетутэйшы. Адкуль?

– Я з гэтага двара.

Хлопцы пераглянуліся. Гэта ўжо была як бы іншая справа. Я нібыта рабіўся прыналежным да іхняга двара, сваім, дваровым.

– А-а, новенькі, - сказаў "інтэлігент". Гэта не таго палкоўніка, які тыдзень таму назад прыехаў?

– Угм. Пляменнік.

– А ён куды адразу з'ехаў? Ён хто?

– На фронт. Ён начштаба аднаго з франтоў.

У вачах новых знаёмых нарадзіўся цень павагі,

– Фф-ю-у. Якога?
– спытаў Ролік.

– Зашмат ведаць хочаш. Гэтага казаць нельга.

– Ваенная тайна? Задавака, - сказаў прыгожы.

– А я вось табе дам, - устаў я.

– Кінь яго, Жэнька, - сказаў "гожаму інтэлігенту" Ролік.
– Кінь яго, Багдане. Не хоча - не трэба.

І тут, цалкам раптоўна для мяне, затаранцеў, засакатаў з бур'яноў паўдзённай гаворачкай галасок дзяўчаняці:

– А я вось і ведаю. Я ката іхнім суседзям прыносіла. "Мышы, кажуць, заелі". То гэты кот, якраз, стаў у апракінутую табурэтку і лапкамі - на перакладзінкі. Яны мілуюцца: "ах-ах", а ён узяў і наваліў туды...

– Дык ты адно гэта і ведаеш?
– з пагардай спытаў "мужычок" Багдан.
– Як кот...

– Не, - азваўся галасок з бур'яну, - я, як прыносіла, чула. Веставы ягонага дзядзькі - татарын, ці бурат, ці алтаец... Патракоў прозвішча...

– Не таранці, - сказаў Ролік.
– Дзела кажы.

– Казаў... Першага Беларускага фронту. Хлопцы зарагаталі.

– Ну вось, - адсмяяўшыся, сказаў Ролік, - ...ваенная тайна. Адкуль?

– Беларус.

– Браты ёсць?

– Былі. Многа. І родных, і траюрадных, і ўсякіх. Па чутках, мала хто застаўся.

– Немцаў ненавідзіш?

– Пытаеш яшчэ.

– На фронт уцякаў?

– Два разы. Адзін раз, у сорак другім яшчэ, вярнулі аж з-пад самага Мажайска.

– Я таксама, - уздыхнуў Ролік, - тожа мне яшчэ, выабражалы, лішнія рукі ім непатрэбныя. Як быццам горшыя. Ідуць - хвігай носа не дастанеш. А ў нас толькі ўсяго і няшчасця, што гадоў не дабралі.

Ён у час выказаў свае пачуцці і выліў горкую сваю крыўду. Таму што мне пачалі ўжо абрыдаць гэтыя пытанні і адказы. Як на допыце ў міліцыі. А я гэтых допытаў за гады беспрытульных бадзянняў бачыў болей, чым ён галавамыек ад бацькоў.