?лб?т ??стэниэ?и?

Козлов бу бирикээ?игэр маннык оруо ма?ы ортотунан этиилэрэ «кы?ыл террорга» – «кы?ыл бандьыыттаа?ы??а» олук буолбуттара. Бу бирикээс, хомойуох и?ин, ?с ыйтан ордук кэм?э, к????н с?тэрбэккэ туттулла сылдьыбыта.

Кы?ыллар ?рд?к? командованиелара куттала суох сиргэ – ыраах тыылга олорон маннык бирикээстэри та?аарара. Кы?ыллар, итинник кыырыгырыыларын аайы, са?аттан са?а бастаанньа этэрээттэрэ тэриллэн испиттэрэ.

Лебедев – Агеев – Козлов «триумвираттара» тыылга олорон хойгур дьа?алларыттан ?р?? бастаанньыстар хабыр илиилэригэр т?бэспит чэкиистэри, ревкомовецтары, хомуньуустары, хомсомуоллары, кы?ыл армеецтары ?л?рт??н барбыттара. Атыннык эттэххэ, «триумвират» бэйэтин эппиэтэ суох дьа?алымсыйыытынан элбэх к?нн?р? сэбиэскэй дьону ?л?р ?л??гэ умса анньан биэрбитэ.

1922 с. тохсунньу ортотугар кы?ыл командование Феодосий Митрофанович Сыроватскай диэн хамандыырдаах, 21 байыастаах, биир илии пулеметтаах дьо?ус этэрээти Амма ту?аайыытынан ыыппыта.⁶¹ Бу этэрээт Амматтан утары кэлиэхтээх этэрээти кытта холбо?он, Майа-Амма аартыгын «ыраастыыр уонна эрэспиэскэлиир» сорудахтаа?а. Маннык сыал-сорук хайдах да туолар кыа?а суо?а. Этэрээт дьоно да ону ?йд??ллэрэ.

Этэрээт Майа?а кэлэн хас да хоммута. Хамандыыр уонна байыастар бары бииргэ суула?ан сылдьаллара. Олохтоохтор кинилэргэ а?а?астык тугу да кэпсээбэтэхтэрэ. Ол т?м?гэр этэрээт дьоно ?р??нэри ыраах баалларын курдук ?йд??б?ттэрэ. Дьи?эр, ?р??нэр олох чугас сылдьан, кинилэр хас хардыыларын аа?а, кэтии сылдьыбыттара.

Кы?ыл этэрээтэ сарсыарда туран, бииргэ сууласпытынан, илин диэки аттаммыттара. Майа?а ким да хаалбата?а. Инники 5 байыа?ы чу?нуур курдук ыыппыттара. Бары ы?ыыр аттаах этилэр. С?р?н этэрээт лаппа хаалан испитэ.

Инники испит 5 байыас Хаты? ?рэх диэн сиргэ то?уурга т?бэспиттэрэ. ?с ки?илэрэ ?р??нэр к?рг??м?нэн ытыыларыттан аттыын, бэйэлиин ?л?н т?сп?ттэрэ. Со?отох Михаил Грузных эрэ дьонугар тыыннаах т?нн?н кэлэн то?ууру эппитэ.

Биир байыас то?ууру аа?аат, ата буулдьа?а табыллан, охтон т?сп?тэ. Сатыы хаалбыт ки?и суолунан ар?аа т?нн?р кыа?ын былдьатан, иннин хоту – илин диэки с??рэ турбута. Кэнниттэн ?с бастаанньыс эккирэппиттэрэ. Эккирэтээччилэр кинини кэнниттэн ытыалаатахтарын аайы хардары ыта-ыта с??рэн испитэ. Сотору ботуруона б?пп?тэ. Эккирэтээччилэр Бэрдьигэс К?р?? диэн сиргэ кэлиитэ ситэн ылбыттара. Чуга?аан баран ытаары кэккэлээн истэхтэринэ, кы?ыл байыас ыксаан: «Маама!» – диэн са?а аллайбыта. ?й?гэр кылгас оло?ун урут уонна соторутаа?ыта ааспыт бэлиэ т?гэннэрэ т?м?ллэн, хара?ар бу баардыы элэ?нэспиттэрэ. Кини хомсомуол этэ. ?с хонуктаа?ыта Дьокуускайтан манна кэлэллэригэр бары с?рдээх бэ?иэлэй, омуннаах да этилэр. Арай, таптыыр кыы?а Муся эрэ, с?рэ?э тугу эрэ таайбыт курдук, хара?а ууланан, сайы?а хаалаахтаабыта.

Бу и?эр ?с ?р??нэр кинини а?ыныах сирэйдээх-харахтаах дьон буолбатахтара тутталларыттан-хапталларыттан да к?ст?р. ?й?гэр, аны былырыын кы?ын олунньуга чэкиистэр «арыйбыт» «Олунньутаа?ы саагыбардарын» дьонун ытыалаан ?л?р??гэ кытыннарбыттара к?ст?н кэллэ. Оо, оччолорго кинилэр тугу да ?йд??ыры?алыы сатаабат, улаха??а уурбат да эбиттэр!

Ытар дьоннорун, онно, ытыалыахтарын иннинэ, трибунал комендана уонна бэйэлэрин хамандыырдара: «Бу контрреволюционердар, саагыбарсыктар сир ?рд?ттэн сиппийиллиэх тустаахтар! Кинилэри а?ынар наадата суох! Бирикээ?и халба?наа?ына суох толоруохтааххыт!» – диэн ы?арыйа былаан эппиттэрэ. Ытыллааччылар сирэйдэрэ-харахтара к?л?г?рб?т??н! С?рдэрэ-куттара тостубутуон! Арай Николай Желобцов диэн ?рд?к ??рэхтээх саха олус кытаанах ки?и бы?ыылаа?а, ытыллаары туран: «Да здравствует Белая Армия!» – диэн ха?ыытаабыта.

Кинилэр, эдэр о?о дьон, ити дьону ыталларын улаха??а уурбатахтара: «?р?б?л??сс?йэ, сэбиэскэй былаас уонна бассабыык партиятын ту?угар тугу ба?арар о?орор с?п!» – дии саныыллара.

?л?р ?л?? бэйэ?э тирээн кэлэрэ ку?а?ан да буолар эбит! Эдэр саа?а, ийэтэ-а?ата, таптыыр кыы?а, до?отторо-табаарыстара бары кини кэннигэр хааллахтара! Аата, абатын, дьыл?ата икки?ин олох олорору к???лл??рэ буоллар, маннык кини бэйэ-бэйэни симэлитэр ?л?рс?? суолун талыа суо?а этэ! Аата, абатын!..

Эккирэтээччилэр олох чугас кэллилэр. Муннуларынан-айахтарынан тыыналлара бургучуйара, ????ннээхтик к?рб?т харахтара субу к???ннэ. ????н тутан и?эр бэрдээннэрин ытардыы ыллылар.

– Не стреляйте! Сдаюсь! – трехлинейкатын хаарга бырахта. ?с саа тыа?а утуу-субуу, атарах-сатарах ньиргийдилэр. Разведчик, аргыый, хаарга сууллан т?стэ. И?ийэн турбут кы?ы??ы тыа и?иэттэн ылбыт курдук буолла…

* * *

Бу кэм?э куораттан араас ту?аайыыларынан чэкиис хамандыырдардаах а?ыйахтыы байыастардаах кыра этэрээттэр ?р??нэри чу?нуур, олохтоох нэ?илиэнньэни хонтуруоллуур сыаллаах-соруктаах эрэспиэскэ?э диэн ааттаан барыталыыллара уонна к?н?нэн т?нн?лл?р?.

Мэ?э улуу?ун Дьабыыл нэ?илиэгиттэн т?р?ттээх Николай Васильевич Петров⁶² уонча ки?илээх кыра этэрээтинэн Нам ту?аайыытынан хаста да сылдьан кэллэ. Ол тухары тугу да дуоннаа?ы билбэккэ т?н?нн?лэр. ?р??нэри туо?уластахха, нэ?илиэнньэ «билбэттэн» атыннык хоруйдаабата, дьэ, дьикти!

Б?г?н сарсыарда, халлаан сырдыан иннинэ, Петровтаах тохсуо буолан, Нам ту?аайыытынан бардылар. Бу сырыыга ыраатар санаалаахтар. Ы?ыыр аттаах буолан, айаннара да т?ргэн. Марханы, Тулагыны, Киллэми аа?ыыларыгар халлаан олох сырдаата. Киллэм дэриэбинэтин аа?ан, быраан тэллэ?эр чуга?аан истэхтэринэ, у?а ?тт?лэриттэн ойо?олуу, б?лк?й талахтар кэннилэриттэн, с??рбэччэ аттаах дьон сааларын илиилэригэр туппутунан тахсан кэллилэр! «?р??нэр!» – дии санаата Петров. Кини дьоно эмиэ сааларын илиилэригэр ыла о?устулар.

?р??нэргэ диэри баара-суо?а икки с??счэкэ хаамыы эрэ бы?ыылаах. ?р??нэр сааларын туппутунан Петровтаа?ы суолларын б??л?? кэннилэринэн ойуттулар. Кы?ыллар, чугуйар суолларын былдьатан, иннилэрин хоту суол устун ыстаннардылар. Т?ргэнник быраан хоонньугар киирэ охсоору, эниэни ?р? с??рдэн тахсыбыттара: оол курдук, иннилэригэр с??рбэччэ ки?илээх этэрээт турара к???ннэ. Иннилэригэр турар этэрээт дьоно, кинилэри к?р??т, сааларын илиилэригэр ыллылар уонна утары хаамтарбытынан бардылар.

– Нам конец! Что будем делать? – Петров у?а ?тт?гэр испит эдэр нуучча уола солбуйааччыта, ыксаабыт куола?ынан ыйытта.

– Товарищи! Умирать будем с музыкой! Приготовьте оружие к бою! – ???ээ уо?угар туора тэбэ сылдьар муу?урбут кугас бытыктаах саа?ырбыт ки?и, отделение хамандыыра, бинтиэпкэтин сомуогун тардыалаан ла?ыр?атта.

– Ребята! Спокойно! Без моего приказа не открывать огонь!.. Беспорядочной стрельбой спровоцируем их на перестрелку! Их слишком много! Нахрапом не возьмем! Попробуем, что выйдет, на переговоры с ними! Держите себя на руках, иначе, неминуемая гибель нам грозит!» – Петров дьонун уоскута сатаата.

Ону дьоно, истибэккэ, кы?аан бардылар. Кинилэртэн харахтарын араарбакка испит ?р??нэр, хап-сабар утары кы?ыы биэрдилэр. С??рбэччэ бэрдээннэр ч???р?сп?т айахтара, ?л?? уотунан у?уураары, кинилэри ту?улаатылар. Петров т?ргэн ?л?гэрдик кэннин хайы?ан к?рб?тэ – суол ???лл??т?гэр кэннилэрин быспыт ?р??нэр, кинилэри кы?аан тураллар эбит!

«Кириэстии к?рг??м?нэн ытыы?ылар! Кыра эрдэхтэриттэн саа?ыт сахалар сыы?ыахтара суо?а! Ыт ?л??т?н ?л?р дьон буоллубут!» – диэн санаат хамаанда биэрдэ:

– Ребята! Немедленно опускайте оружие!

Петров хамаандалаабытын дьоно истибэтилэр да бы?ыылаах – отделение хамандыырыттан уратылар бары сааларын уо?а сал?алас! «Итинник ытан кими табыахтарай, аны ал?ас хайалара эрэ чыыбы?ын т?л? тардан кэби?иэ?э!» – диэн санаа т?ргэн ба?айытык «кылам» гына о?уста:

– Я же сказал опустить оружие! – иначе всем нам грозит неминуемая гибель! – кыы?ыран куола?ын ?рдэппитигэр биирдэ, дьоно сааларын т??эрдилэр.

– Саа?ытын т??эри?! – ?р??нэр диэкиттэн с??, дор?оонноох куоластаах ки?и хамаандалыыр са?ата и?илиннэ.