Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка ў сусьветную вайну

He пазбаўленае прыемнасьці апавяданьне было перапынена моцным крахтаньнем на лаўцы, дзе спаў обэр-фэльдкурат Лаціна.

Патэр прачынаўся ва ўсёй прыгожасьці і прыстойнасьці. Калі ён прачынаўся, адбываліся такія самыя зьявы, як і тагды, калі прачынаўся малады вялікан Гарганцюа, якога апісаў стары вясёлы Рабле.

Обэр-фэльдкурат адрыгваў і пазяхаў на ўвесь вагон. Нарэшце ён сеў і зьдзіўлена запытаўся:

— Што за чорт, дзе гэта я?

Капрал лісьліва адказаў начальству, якое прадзірала вочы.

— Асьмелюся далажыць, пан обэр-фэльдкурат, вы робіце ласку быць у арыштанскім вагоне.

На твары патэра прамільгнула зьдзіўленьне. З хвіліну ён сядзеў моўчкі і старанна думаў, але дарэмна. Ад падзей мінулай ночы і да таго, калі ён прачнуўся ў вагоне з кратамі на вокнах, было цэлае мора забыцьця. Нарэшце ён запытаўся ў капрала, які ўсё яшчэ стаяў перад ім у лісьлівай позе:

— А хто загадаў мяне, як якога-небудзь…

— Асьмелюся далажыць, бяз усякага загаду, пан обэр-фэльдкурат.

Патэр устаў і пачаў хадзіць паміж лавак, мармычучы, што ён нічога не разумее. Потым ён зноў сеў і запытаўся:

— А куды гэта мы едзем?

— Асьмелюся далажыць, у Брук.

— А чаго мы туды едзем?

— Асьмелюся далажыць, туды пераведзены ўвесь наш 91-ы полк.

Патэр пачаў зноў моцна думаць пра тое, што з ім здарылася, як ён трапіў у вагон і чаго ён, уласна, едзе ў Брук якраз з 91-м палком і пад канвоем. Нарэшце ён так адчухаўся, што заўважыў прысутнасьць вольнапісанага. Ён зьвярнуўся да яго:

— Вы чалавек інтэлігентны; можа, вы можаце растлумачыць мне, ня тоячы нічога, якім чынам я трапіў да вас?

— З прыемнасьцю, — па-прыяцельску сказаў вольнапісаны. — Проста вы прымазаліся да нас раніцою пры пасадцы ў цягнік, бо былі пад мухай.

Капрал строга глянуў на вольнапісанага.

— Вы ўлезьлі да нас у вагон, — гаварыў далей вольнапісаны, — гэта факт. Вы ляглі на лаўцы, а Швэйк падлажыў вам пад голаву свой шынель. На папярэдняй станцыі інспэкцыя, якая абходзіла цягнік, запісала вас у сьпіс афіцэрскіх чыноў, якія знаходзяцца ў цягніку. Вы былі, так сказаць, офіцыйна выяўлены, і праз гэта наш капрал павінен будзе зьявіцца да палкоўніка.

— Так, так, — уздыхнуў патэр. — Значыць мне на бліжэйшай станцыі трэба перасесьці ў штабны вагон. А што, разносілі ўжо абед?

— Абед будзе ў Вене, пак обэр-фэльдкурат, — уставіў капрал.

— Дык гэта вы падлажылі мне пад голаву шынэль? — зьзярнуўся патэр да Швэйка. — Вельмі вам дзякую.

— He заслугоўваю падзякі. — адказаў Швэйк, — я зрабіў так, як павінен зрабіць кожны салдат, калі бачыць, што ў начальства няма нічога пад галавою і што яно… тае. Кожны салдат павінен паважаць сваё начальства, нават калі яно трохі не ў сабе. У мяне з фэльдкуратамі вялікая практыка, бо я быў дзяншчыком у фэльдкурата Отто Каца. Народ яны вясёлы і добры.

На обэр-фэльдкурата з пахмельля найшоў прыпадак дэмократызму. Ён выняў папяроску і падаў яе Швэйку:

— Куры! Ты, кажуць, праз мяне павінен зьявіцца да палкоўніка? — зьвярнуўся ён да капрала. — Нічога, брат, ня оойся. Я за цябе заступлюся. Нічога табе ня будзе. А цябе, сказаў ён Швэйку, — я вазьму з сабой; будзеш у мяне жыць, як у хрыста за пазухай.

На яго найшоў новы прыпадак вялікадушша, і ён наабяцаў шмат-чаго ўсім: вольнапісанаму абяцаў купіць шоколаду, канвойным — рому, капрала абяцаў перавесьці ў фотографічнае аддзяленьне пры штабе 7-й кавалярыйскай дызізіі і запэўняў усіх, што ён іх вызваліць і ніколі не пакіне. І тут-жа стаў частаваць папяросамі з свайго партабака ня толькі Швэйка, але і іншых, сказаўшы, што дазваляе ўсім арыштантам курыць, і абяцаў паклапаціцца аб тым, каб яны былі вызвалены ад пакараньня і вярнуліся ў строй.

— He хачу, каб вы мяне дрэнна ўспаміналі, — сказаў ён. Наогул вы робіце на мяне ўражакьне людзей паважных, угодных госпаду богу. Калі вы і саграшылі, то за свае грахі расплачваецеся, і, як я бачу, цярпліва і бяз скаргаў пераносіце сваю кару, пасланую вам ад бога.

— На падставе чаго вы падпалі пад спагнаньне? — зьвярнуўся ён да Шэйка.

— Бог мяне пакараў, — набожна адказаў Швэйк, — выбраўшы сваёй прыладай палкоўніка. пан обэр-фэльдкурат, з прычыны незалежнага ад мяне спазьненьня ў полк.

— Бог бясконца літасьцівы і справядлівы, — урачыста сказаў обэр-фэльдкурат. — Ён ведае, каго карае, бо выказвае нам гэтым самым сваё ўсеведаньне і ўсемагутнасьць. А вы-ж за што сядзіце, вольнапісаны?

— За гордасьць, — адказаў вольнапісаны. — Найлітасьцівейшаму стварыцелю ўгодна было паслаць мне раматус, і я заганарыўся. Калі адбуду пакараньне, мяне прыкамандыруюць да палкавой кухні.

— Што бог ня робіць, усё к лепшаму, — з патосам сказаў патэр, пачуўшы пра кухню. — Паважны чалавек і на кухні можа зрабіць сабе кар‘еру. Інтэлігентных людзей трэба назначаць якраз на кухню для большага багацьця комбінацый, бо абы як згатаваць — ня штука, а ўмельства ў тым, каб з любасьцю скласьці страву. Вазьмеце, напрыклад, падліўкі. Чалавек інтэлігентны, гатуючы падліўку з цыбуляю, перш за ўсё возьме гародніны ўсіх гатункаў па троху, добра ўсмажыць іх на масьле, потым дадасьць туды сушаных карэньняў, пасьля гэтага прыправіць усё гэта зьлёгку спэцыямі і імбірам. Звычайны-ж кухар-тупіца разварыць цыбуліну, а потым туды бухне мукі, падсмажанай на гавяджай тлустасьці, — і гатова. На маю думку для вас ляпей за афіцэрскую кухню нічога І быць ня можа. Чалавека някультурнага могуць пярпець у побыце ў якой-небудзь звычайнай працы, але ў кухарскім мастацтве гэта зразу дасьць сябе адчуць. Учора вечарам у Будэйовіцах, у афіцэрскім сабраньні, падалі нам, між іншым, ныркі ў мадэры. Той, хто мог іх так прыгатаваць (няхай даруе яму бог за гэта ўсе яго грахі!), быў інтэлігент у поўным сэнсе гэтага слова. Дарэчы, у тамашняй афіцэрскай кухні сапраўды служыць нейкі настаўнік з Скутча… А тыя-ж самыя ныркі на мадэры еў я раз у афіцэрскай сталоўцы 64-га запаснага палка. Навалілі туды кмену — ну, адным словам, так, як гатуюць ныркі з перцам у простым шынку. А хто гатаваў? Кім, каб запытаўся, быў іхні кухар да вайны? Жывёлу даглядаў у маёнтку!

Фэльдкурат памаўчаў трохі і пачаў разьбіраць кухарскую проблему ў Старым і Новым завеце, зазначыўшы, што ў тыя часы зьвярталі асаблівую ўвагу на прыгатаваньне смачных страў для падмацаваньня пасьля набажэнства і царкоўных сьвят. Потым ён прапанаваў што-небудзь сьпець і Швэйк ахвотна, але як заўсёды не дарэчы, запеў:

Ідзе Марына З Гаданіна, За ёю птахам З віном пад пахай Імчыцца поп — Чыгунны лоб.

Але фэльдкурат зусім не зазлаваў.

— Каб было пад рукою хоць трошкі рому, дык-бы і віна ня трэба было, — сказаў ён, ветла ўсьміхаючыся, — а што да Марыны, дык і без яе абыйдземся. З імі толькі грэх адзік.

Капрал палез у кішэнь шыняля і выцягнуў пляскатую пляшку з ромам.

— Асьмелюся прапанаваць, пан обэр-фэльдкурат, па голасе яго знаць было, якою цяжкою для яго была гэта ахвяра, ня гневайцеся.

— He загневаюся, саколік, — адказаў той і ў голасе яго прагучэлі радасныя ясныя ноткі. — П‘ю за наша счасьлівае падарожжа.

— Езус, Мар‘я! — уздыхнўў капрал, бачачы, як обэр-фэльдкурат зразу праглынуў палазіну таго, што было ў пляшцы.

— Ах вы, такі-сякі, — пагразіў яму обэр-фэльдкурат, усьміхаючыся і многазначна падміргваючы вольнапісанаму. Вы асьмельваецеся ўспамінаць імя пана бога дарэмна. За гэта ён вас павінен пакараць. — Патэр зноў глынуў з пляшкі і, перадаючы яе Швэйку, скамандаваў: — Скончыць!

— Нічога ня зробіш — дысцыпліна, — дабрадушна сказаў Швэйк капралу, аддаючы яму пустую пляшку. У вачох унтэра зьявіўся той асаблівы бляск, які можна наглядаць толькі ў вар‘ятаў.