Quo Vadis

— Нідзе так з імі не абходзяцца, як у Аўлаў, — дадаў Вініць.

— Дык бачыш. Пампонія згадвала мне аб нейкім Богу, што ёсць адзіны, усёмагутны й міласэрны. Дзе падзела ўсіх іншых, гэта ейная справа; даволі таго, што гэты ейны Логас не быў бы хіба надта ўсёмагутным, інакш кажучы, мусіў быць надта сціплым Богам, каб меў толькі дзве паклонніцы, Пампонію і Лігію, з прыдаткам іхняга Урсуса. Павінна быць іх больш, тых паклоннікаў, і тыя далі помач Лігіі.

— Гэная вера навучае прабачаць, — сказаў Вініць. — Спаткаў я ў Актэ Пампонію, якая сказала мне: «Хай табе Бог даруе крыўду, якую ты зрабіў Лігіі й нам».

— Відаць, іхні Бог — гэта нейкі куратар вельмі спагадлівы. Адыж хай табе даруе ды на знак прабачэння хай верне табе дзяўчыну.

— Ахвяраваў бы яму заўтра гекатомбу. Не хачу есці, ні купелі, ні сну.

Вазьму цёмную адзежыну ды пайду бадзяцца па горадзе. Можа, гэтак знайду яе хутчэй. Я хворы.

Пятроні паглядзеў на яго спагадліва. Праўда, вочы ў Вініція былі падсінелыя, біла з іх гарачка, твар зарослы, неабголены, знябыты, валасы скалмочаныя, выглядаў, як хворы. Ірас і залатавалосая Эўніка глядзелі на яго таксама спачувальна, але ён як бы й не бачыў іх, дый абодва з Пятроніем не звярталі ўвагі на прысутнасць нявольніц, як і на сутарлівых сабак.

— Гарачка цябе разбірае, — адазваўся Пятроні.

— Але.

— Дык паслухай мяне… Не ведаю, што параіў бы табе лекар, але ведаю, як на тваім мейсцы паступіў бы я. От, пакуль знойдзецца тая, пашукаў бы ў іншае таго, чаго табе разам з тамтою не хапае. Я бачыў у тваёй вілле стройных маладзіц. Не пярэч мне. Ведаю каханне, разумею нехаць да іншых, калі пажадаецца адной. Але ў прыгожай нявольніцы можна знайсці хоць хвілінную патолю… — Не хочу! — адрэзаў Вініць.

Але Пятроні, які сапраўды любіў яго ды хацеў асаладзіць ягонае гора, пачаў думаць-гадаць, як бы гэта зрабіць.

— Можа, твае не маюць для цябе чару свежасці, — сказаў, пачакаўшы, — дык прыгледзься вось гэтай харытцы (тут пачаў кідаць вачыма то на Ірас, то на Эўніку, гладзячы стройны стан залатавалосае грэчанкі). Некалькі дзён таму малады Фантэй Капітон даваў мне за яе трое цудных хлапчанят з Клазамен, прыгажэйшага бо цела хіба й Скопас не стварыў. Сам не ведаю, чаму дасюль абыякавы да яе, не ўстрымаў жа мяне ўспамін аб Хрызатэміс! Вось жа дару табе яе, вазьмі!

Залатавалосая Эўніка, пачуўшы гэта, збялела ў адзін момант, як палатно, і, гледзячы палахлівымі вачыма на Вініція, як бы замёршая, чакала адказу ягонага.

Але ён сарваўся на ногі ды, схапіўшыся за голаў, пачаў хутка гаварыць, як чалавек у гарачцы, не хочучы слухаць аб нічым: — Не! Не!.. Што мне з яе! Што мне яна!.. Дзякую табе, але не хочу! Іду шукаць тамтое па горадзе. Дай гальскую люцэрну з каптуром. Пайду за Тыбар… Мо хоць Урсуса спаткаю!..

І выйшаў, спяшаючыся. А Пятроні, бачачы, што сапраўды не можа ўседзець, не спрабаваў яго сутрымоўваць. Уважаючы, аднак, адмову Вініція за часовую нехаць да кожнай жанчыны, што не была Лігіяй, ды не хочучы марнаваць сваёй спрыяльнасці, звярнуўся да нявольніцы й кажа: — Эўніка, выкупаешся ды прыбярэшся, а пасля пойдзеш да Вініція.

А яна ўпала перад ім на калені ды, згарнуўшы рукі, пачала яго маліць, каб не выпускаў яе з дому. Яна не пойдзе да Вініція. Лепей тут дровы насіць у гіпакаўстум, чым там быць першай слугою. Не хоча!.. Не можа!.. І моліць яго, каб злітаваўся над ёю. Хай загадае сячы яе розгамі штодзень, абы толькі не высылаў яе з дому.

І, трасучыся, як асіна, з баязні й расчулення, выцягала да яго рукі, а ён слухаў яе з недаўменнем. Нявольніца, якая смее адпрошвацца ад спаўнення загаду, якая гавора: «Не хочу і не магу» — была нечым так нечуваным у Рыме, што Пятроні адразу не хацеў верыць вушам. У канцы нахмурыў бровы. Занадта ён быў далікатным, каб аказаць зверскасць. Ягоныя нявольнікі, асабліва ў распусце, мелі большую волю, чым іншыя, пад умовай, што наўзорна спаўняцьмуць службу і волю гаспадара ставіцьмуць нароўні з божаю. Але, калі два гэтыя абавязкі не былі спаўняныя, умеў пакараць, як вымагаў агульны звычай. А да таго не цярпеў і ўсякіх супраціваў ды ўсяго, што муціла яму супакой, дык, паглядзеўшы на молячую, загадаў: — Пакліч мне Тэйрэзыя ды прыйдзеце сюды.

Эўніка ўстала дрыготна, са слязьмі, і пайшла. Незабаўна вяртаюцца з загадчыкам атрыюма крэтонцам Тэйрэзыем.

— Вазьмі Эўніку, — загадаў яму Пятроні, — і дасі ёй дваццаць пяць, так, аднак, каб не папсаваць скуры.

Гэтак сказаўшы, перайшоў у бібліятэку і, сеўшы пры мармуровым стале, пачаў працу над сваім «Банкетам Трымальхіёна».

Але ўцёкі Лігіі і хвароба малое аўгусты надта блыталі яму думкі, так што не мог доўга працаваць. Асабліва тая хвароба была важным здарэннем.

Пятронію думалася: калі цэзар уверыць, што Лігія ўракла малую аўгусту, дык адказнасць можа зваліцца й на яго, бо ён прасіў узяць дзяўчыну ў палац. Спадзяваўся, аднак, што пры першым спатканні ён патрапіць цэзару вытлумачыць усю недарэчнасць падобнае думкі, а крыху разлічваў і на пэўную слабасць Папеі да яго, хоць прыхаваную, але прыхаваную й не так ужо старанна, каб нельга было яе здагадацца. І пайшоў, раздумоўваючы аб усім гэтым, у трыклініюм, каб падсілкавацца, а пасля занесціся ў палац, на Марсавае Поле ды да Хрызатэміс.

Але, ідучы ў трыклініюм, пры ўваходзе на службовы калідор угледзеў неспадзявана пад сцяною сярод іншых нявольнікаў стрункую постаць Эўнікі і, забыўшыся, што Тэйрэзый не меў апрача розаг іншага загаду, насупіў зноў бровы ды пачаў шукаць яго.

Не прыкмеціўшы, аднак, яго між службаю, звярнуўся да Эўнікі: — Розгі атрымала?

А яна зноў упала яму да ног, прыціснула да вуснаў краёк ягонай адзежыны дый адзываецца: — О, так, спадару! Атрымала! О, так, спадару!

У ейным голасе была як бы радасць і ўдзячнасць — відаць, думала, што розгі меліся заступіць пасыланне яе з дому, і цяпер можа ўжо заставацца. Пятронія, які даўмяваўся гэтага, здзівіў гэны ўпор нявольніцы, але задобра ён ведаў людскую натуру, каб не адгадаць, што прычынай гэтага магло быць толькі адно каханне.

— Маеш каханка ў гэтым доме? — спытаў.

Яна зірнула на яго блакітнымі вачыма ды адказала так ціха, што ледзь можна было яе дачуць: — Так, спадару!..

І з тымі вачыма, з адкінутымі ўзад залатымі валасамі, з трывогай і надзеяй на твары была так прыгожая ды так благальна на яго глядзела, што Пятроні, сам філёзаф і гласіцель магутнасці любові ды эстэта й вызнавальнік вялікага прыгаства, пачуў пэўную літасць над ёю.

— Каторы з іх ёсць тваім каханкам? — спытаў, паказваючы ківом галавы на службу.

Але на гэта адказу не было, Эўніка толькі схілілася аж да стопаў ягоных і знерухомела.

Пятроні глянуў па нявольніках, між якімі былі прыгожыя і ўрадлівыя юнакі, але з нічыйнага твару не мог нічога вычытаць, толькі ўсе нейк дзіўна ўхмыляліся; тады паглядзеў яшчэ на схіленую ля ягоных ног Эўніку ды адыйшоў моўчкі ў трыклініюм.

Паснедаўшы, загадаў занесціся ў палац, пасля да Хрызатэміс, у якое прабыў аж да позняе ночы. Вярнуўшыся, казаў паклікаць Тэйрэзыя.

— Ці Эўніка дастала розаг? — спытаў яго.

— Так, спадару, толькі не дазволілі вы працінаць скуры.

— Ці не было адносна яе іншага загаду?

— Не, спадару, — адказаў трывожна атрыенсіс.

— Ну, добра. Хто з нявольнікаў ёсць ейным каханкам?

— Ніхто, спадару.

— Што пра яе ведаеш?

Тэйрэзый пачаў гаварыць няпэўным голасам: — Эўніка ніколі ноччу не выходзіць з кубікулюма, дзе спіць са старою Акрыз’ёнай і Іфідай; ніколі пасля твае купелі, спадару, не застаецца ў лазні… Іншыя нявольніцы смяюцца з яе і называюць яе Дыянай.