Таптал уонна дь?кк??р

Киирии эксээмэннэри бэркэ туттаран Новосибирскайдаа?ы сибээс институтун икки миэстэтиттэн биирин ха?аайына буолан ??р??-к?т?? ?р?г?йд??б?тэ. Кини бастакынан убай кэриэтэ санаабыт, с?бэ-ама буолбут биир дойдулаа?ар Ба?ылайга кэпсээн э?эрдэ ?т??т?н, ба?а санаа басты?ын туппута. Дьонугар а?ыйах тыллаах тэлэгирээмэ ыыппыта.

??рэххэ киирбит, олох киэ? суолун арыйбыт уол улахан ки?и буолбутун билинэн, Бэриэт Сиидэрэбис са?а сананан бу дьыаланы уолаттарын кытта сууйар-тарыыр этиини ылыммыта. Уопсай дьиэ?э халба?ы, помидор, о?урсу, балык кэнсиэрбэтэ сокуускалаах а?ылык буолбута. Кини арыгыны бу манна аан бастаан испитэ уонна т?р?т с?б?лээбэтэ?э. Кырыылаах дьэ?кир ыстакаан кыра а?аарынан а?ыы ута?ы испитэ, ол кэннэ ыыра аккаас-таммыта. Т?б?т? кулахачыйбытын, курта?а а?ыйбытын олус аты?ыраабыта. Сокууска а?а туох да амтана суох буолан хаалбыт курдук буолбута. Ону олус дьиктиргээбитэ, со?уйбута, ас амтана уларыйарын билэн на?аа с?хп?тэ. Уолаттар араастаан хаайа сатаабыттара эрээри, Бэриэти кыайбатахтара. Сотору суолун к?нн?рб?тэ, дьиэтин былдьаспыта.

Бу т?гэнтэн арыгыттан илэ ?йд??х т?б? олус дьиктитик дьалкыйарын, тугу да толкуйдаан бы?аара сатаабат буоларын билбитэ. Бэриэт Сиидэрэбис кэлин ону ?сс? илэ билэн чи?ник ?йд??б?тэ. Олоххо ханнык да ыарахан кэмнэргэ, ону у?арытар бы?аарыылары ылынарга илэ ?й? тута сылдьан толкуйдуур, тобулар наадатын уонна ол эрэ бэйэ санаатын-оноотун модьуратарын итэ?эйбитэ. Аны кини ол атын дьонтон олус тутулуктаа?ын билбитэ. Ордук ?рд?к ????лээхтэртэн… Чэ, бээ, ити олус киэ? кэпсээн. Ону кэлин…

* * *

Т?б?ктээхэп диэн араспаанньа кырдьык да наар т?б?г? эрэ т??рэр дуу, ??дэн дуу?!

Т?р?т-уус ки?ибит Т?б?к Т?р?л диэн эбитэ ???. Айыл?аттан у?уох, к??с-уох ?тт?нэн маанылаппыт бэйэтэ, кыанара бэрт буолан буолла?а, ?лэнэн ?л???йб?т, биир сиргэ олорон турбат, ?лэ ?м?р?йдэ диэн тохтоон сын-ньаммат, т?б?ктэн т?б?г? булан ыла турар барахсан эбит. Онтон ситимнээн би?иэхэ араспаанньа кэлбит, та?ара дьиэтин дьа?алынан, ханнык эрэ а?абыыт бы?аарыытынан. Дьи?инэн, уу сахалыыта бэркэ и?иллэр буолан баран тустаахха баттыгастаах со?у?а биллибитэ ыраатта… Бээ, кэбис, ону т?р?ттэргэ хомнуур сыы?а.

Бэриэт Сиидэрэбис оронуттан туран туалекка киирбитэ. Ииктии сатаабыта да дуоннаах кэлбэтэ?э. Хаба?ырбатах да эрээри санаа араа?ын тута сылдьан, ??рэммиччэ, бу дойдуга киирбитин ?йд??н сонньуйан ылбыта. Кини оргууй ч?м??р ?ктээн т?нн?ккэ кэлэн, сабыытын сэгэтэн ыйда?а сырдыгар аллараа тэлгэ?э?э кэккэлэспит а?ыйах массыынаны кы?астаспыта.

Аныгы ?йэ мааны массыыналарын араа?а, дьэ, дэлэйдэ. Аны массыына баай ки?и бэлиэтэ буолбатах бы?ыылаах. Олох тупсарын бэлиэтэ, дьыала эккирэти?иитин ситэ сатыыр ми?э к?л?. Арыычча ки?и бары атыыла?ар, иэскэ да киирэн туран…

Ааспыт ?йэ 70-с сылларыгар кыра массыына сэдэх да этэ. Райком?а, райсовекка, сопхуос дириэктэрдэригэр эрэ баара. Чаа?ынай ки?и ол ту?унан саныыра да сатаммат курдуга.

??рэнэ сылдьан, 16 саа?ын туолан пааспар ыларыгар а?ата, тырахтарыыс Сиидэр, ?лэтиттэн к???ллэтэн, кинини илдьэ оройуон киинигэр дириэктэр массыынатынан барбыттара. Оо, онно ол массыына астык да этэ, тойон са?а санаммыта ээ! Би?иги дойду суола тибиитэ-ха?аата диэн бэйэтин киэнэ буолла?а. Хор онно и?нибэккэ барара, дьэ, к??стээх этэ до?ор, иккитэ буксуйа сылдьыбыппытын аахсыбатахха. Оччолорго ол барахсаны таа?каттан итэ?эс санаабата?ым. С?рдээх сэп этэ…

Саахса ?лэ?итэ дьахтар ааппын муодар?аан:

– Бу туох муода дуу, мо?уок дуу аатый? Бэриэт буола сытыйан?! – диэн баран остуолтан т?б?т?н ?нд?т?н миигин балачча кы?астаспыта.

Мин ону хантан билэн-к?р?н тугу бы?аарыахпыный. Арай м?л?к-халык буоллум бы?ыылаа?а. А?ам абыраабыта:

– С?пк? со?уйа?ын, – а?ам утары к?рб?т?н кубулаппакка бы?ааран барбыта. – Ити ?б?гэлэрбит ааттара. Бэриэт Бэрдэ диэн ки?и баара ???. Тугу барытын бэриэттээн о?оро сатаабыт, бэриэттээн билэ охсубут, сытыы-хотуу уола хаан. Ол ки?и курдук ки?и киэнэ кэрэмэ?э буоллун, оло?ун бэриэттээн дьа?анар ??р?йэхтэннин диэн санааттан ити ааты и?эрэн турабын.

– Эмиэ да бэрт эбит, – пааспар суруйар хотун сэ?ээрбитэ. – Аата к?м?л?ст???нэ оло?ор абыраныа этэ буолла?а, – кини ити тылларыгар онно улаханнык саарбахтыыр дор?оон баара.

Бэриэт Сиидэрэбис оччотоо?у хотун соччо итэ?эйэ сатаабатах сирэйин-хара?ын ?ч?гэйдик ?йд??н хаалбыта. Онноо?ор бу ыалдьан, умнара-тэмнэрэ улаатан баран, ол харахтары бу баардыы ?йд??р. Ааппыт ол бэриэттээн толкуйдуу охсон, ону бы?аара охсорго тиргилиннэрэн, дьэ, ханна-ханна, онно-манна тириэрпэтэ?э баарай?!

Кини ити санаатын салгыы ырыта барбата?а. Илиитинэн салгыны сапсыйан баран ха?ас ыты?ынан сэ?ийэтин имэрийбэхтээбитэ, харахтарын соттуммахтаабыта. Т?нн?к сабыытын кичэйэн саппыта, оронугар т?нн?б?тэ.

3

Бэриэти уопсайга ылбыттара. А?ыйах хонукка Новосибирскай куорат ?т?? миэстэлэрин кытта билсибитэ. Ол билси?ии кэнниттэн онно-манна аралдьыйбакка ??рэххэ т?б?т?н оройунан т?сп?тэ. Умсугуйан ??рэнии т?м?ктэрдээх буолбута: эксээмэннэри ?ч?гэйдик туттарара, оттон спецпредметтэргэ наар «туйгун» сыананы ылара. Иккис куурустан са?алаан билэ-к?р? сатыыр уолу учууталлара чорботон бэлиэтиир буолбуттара. Ону ту?анан институт научнай лабораториятыгар орох тэппитэ, онтон арахпата. Сотору онно бэйэ ки?итэ буолбута.

Сэбиэскэй Сойууска биир улаханынан биллэр «Сибтекстильмаш» собуокка сылдьан, анаан туруоруллубут бырагырааманан бэйэлэрэ ?лэлиир станоктары кытта билсибиттэрэ. Устудьуон ки?и аныгы техника му?ур сити?иилэринэн сэбилэммит тэрилтэни олус диэн с?б?лээбитэ. Собуокка ?лэлиир исписэлиистэри кытта билсибитэ, ордук научнай лаборатория ?лэтин интэриэ?иргээбитэ. Кини манна иллэ? буоллар эрэ кэлэр, ону-маны ыйытала?ар, ити уустук станоктар исхиэмэлэрин и?эн-то?он билэ сатыыр дьарыктаммыта.

Бэриэт институт бибилэтиэкэтиттэн тахсыбата. Сибээскэ тахсар са?а сити?иилэри, арыйыылары эккирээн, булан билсэр, ырытар адьынаттаммыта. Ол сылдьан сорох исхиэмэлэргэ тугу эмэ к?нн?р?р, судургутутар ?тт?н тобулар буолбута. Онтукатын ту?унан учууталларын кыт-та санаа атаста?ара, ырыты?ара, бэйэтин булуутун к?м?ск??р? да сатыыра.

Иккис кууру?у «туйгунунан» б?тэрбитэ. Научнай куру?уок басты? истээччитэ, аатын курдук бэриэттээн билээччи-к?р??чч?, са?аны тугу эрэ тобула сатааччы, ол тула сытыы м?кк??р? тэрийээччи кини буолбута…

* * *

???с куурус са?аланна?ын кы?ын а?ата дэ??э т?бэ?эн суорума суолламмыта.

Ити со?умар ?л?гэртэн Бэриэт ?й?-санаата ы?ыллан хаалбыта, олус со?уйбута, хомойбута. Кини санаатыгар а?ата ?р?? баар буолуохтаа?а, кинини ханнык да алдьархай, о?ол, бы?ылаан булгурутуо диэн ?й?гэр да о?устаран к?рб?т этэ. Ха?ан да улаханнык ытаабытын ?йд??б?т. Арай бу т?бэлтэ?э кини олус айманан куорат кытыытыгар тахсан, мастар быыстарыгар олорон уйа-хайа суох ытаабыта, хомойбут, хоргуппут тыынын та?аарбыта. Бу кэннэ эр санаатын ылынан, дьиппинийэн, ыал улахан ки?итэ буоларын, онон улахан эппиэтинэ?и с?гэрин билинэн, к?т?р аалга олорон дойдулаабыта.

Ийэтэ Оппуруо?а эмискэ ба?айы алта о?отун, с????лэрин, сылгытын кытта со?ото?ун туран хаалбыта. Улахан ки?и Бэриэт ыраах ба?айы ??рэнэ сылдьара, быраат, а?атын аатын ылбыт Сиидэр Дьокуускайга педучилище физкультурнай салаатыгар ??рэнэрэ. Атыттар бары Бар?а?а бааллара.

Бэриэт дойдутугар кэлэн а?атын у?уо?ун т?р??б?т буо-ругар кистээбитэ, уол о?о буолан ытык иэ?ин толорбута.

– Ийээ, чэ, с?бэтэ тобулуо?у?, – а?аларын то?ус хо-нуктаах ахтыытыгар, дьон тар?аспыттарын кэннэ бэйэлэрэ эрэ хаалан баран, улахан уол тыл быктарбыта. – Дьиэ?э эр ки?и хайаан да наада. Онон мин быйыл ??рэхпин ситэрэн баран кэтэхтэн ??рэххэ к???рг? сананным. Бары т?мсэн, бииргэ буолан олорорбут быдан ордук буолуо.