Закрываўленае сонца

Першым на "выбарчы ўчастак" зьявiўся Лявон Шпунт. Кагадзе загадала яму "камунiсьцiчаская парцiя" каб ён, як кандыдат, не перашкаджаў працэсу галасаваньня, адно за парадкам сачыў. Кiнуўшы вокам на гэты агульны парадак на зябкiм Пятуховым дварэ, зморшчыўся Лявон. Цяўкнуў ля будкi сабака й скрыпнулi ў хаце дзьверы. Уладзiмер, малодшы Сымонаў брат, ступiў на вялiзны камень ля дзьвярэй.

– Здароў, Лявон!
– прывiтаўся голасна.

– Здароў, Уладзiмер!
– даказаў кандыдат.

– Алi-ж i здорава вас, начальнiкаў, сягоньнiка ночы дождж адпсяюрыў. Ну паглядзi во, ха-ха-ха!
– разрагатаўся Пятух. Быў гэта крэпкi, вясёлы з твару, рухавы мужчына.

– Сталiну дык добра-ткi нюню скрывiў, а вы, жабоцькi. дык саўсiм па сьцяне распаўзьлiся. Ха-ха-ха!

Лявон ня ведаў, што сказаць. Брала злосьць за гэны гулкi сьмех на Ўладзiмера, а найбольш дык хiба-ж на самога Бога. Чаму ён з дажджом не пачакаў?

Зьверху на сьцяне ледзь лiпеў скрыўлены пасiнелы Джугашвiлi, а зьнiзу пад лёзунгам - як той Уладзiмер казаў - распаўзьлiся жабоцькi. Партрэты кандыдатаў сталiся непазнавальнымi. Лявон падыйшоў да сьцяны, згроб рэшткi "кандыдатаў" i выкiнуў за плот.

– Цьфу, такую тваю маць! Якраз як i тады, каля школы нейкi брыда, Дзiркач мусiць напэцкаў. А цяперака дык сам бацька нябесны, такую яго... Нiяк нi вязець!

– Сталiна таксама ськiнiш?
– пытаўся Ўладзiмер.

– Мусiць не, - вагаўся Лявон.
– Папраўдзе сказаўшы, дык чорт яго знаiць... бiзь яго-ж нiма як...

– Га-га-га!
– паехаў рогатам Уладзiмер, - маладзец зь цябе камунiст, з гэткiмi Сталiн далёка заедзiць. Чорт яго знаiць, кажыць, бiзь яго нiма як... га-га-га!

Лявон то чырванеў, то бялеў. Азiрнуўся навокал ды ўсьцешыўся, што адно Пятуховы вушы сказанае чулi. Трэба сабе на лбе запiсаць, што язык на прывязi трымаць. Вось каб дзе так пры людзёх сказаў...

– Пасiнелы партрэт "бацькi народаў" Лявон пакiнуў на сьцяне. Каму трэба той, той разьбярэцца ў чым справа.

Прыехалi дзьве грузавыя машыны зь Лiпавiчаў. Вылезла шэсьць "байцоў" i сам Маршалкаў. Ён прывiтаўся кароткiм "здрасьця".
– Всё готово?
– спытаў.

– Да, таварыш камiсар.

– Давай аднаго цi двух чалавек, - сказаў Маршалкаў Лявону, - няхай паедуць па тых, што самi прыйсьцi ня могуць.

Прыйшла Пiлiпава Аксеня з сынам. Лявон папрасаiў яе ў "балацiравачную камiсiю". Жанчына не магла разгадаць новага слова, што на Лявонавых вуснах нарадзiлася. Цi была гэтта што ад балота? I пры чым тут балота? Такой кемлiвай i ганарлiвай, ёй-жа пытацца сорамна было.

– А што-ж я, Лёнька, у тэй блацiровачнай камiсii рабiць буду?

– Га? Ды што-ж... сядзець i балоты лiчыць будзiш, во... Дасi, значыцца, чалавеку, каторы прыдзiць, балот, каб ён яго ў скрынку ўкiнуў. А каторы ня кiнiць, дык значыцца пойдзiць за той стол завешаны дываном, ён тады нi галасуiць за сваiх лепшых сыноў камунiстаў i бiспарцiйных, дык такога мы на вока возьмiм. От...

"Балоты" цяпер сталiся яшчэ большай загадкай, але спанатрыла Аксеня, што не ад Лявона ёй нейкага клёку дабiцца. Пабачыўшы Маршалкава, павесялела жанчына. Не атрымалi-ж яшчэ ад "бацькi народаў" адказу наконт падаркаў. Аксенiны сяброўкi ей галаву ўжо прадзяўблi. I карцiла-ж шаўцовай жонцы хутчэй стацца тэй жанчынай, "прымеру каторай пасьледуюць жэншчыны ўсей рэспублiкi".

Аксеня наблiзiлася да камiсара, усьмiхнулася. Спадзявалася, што бальшавiк ледзь не ў абдымкi яе возьме. Колькi разоў бачыў яе навечарох, навет у "красным угалку", што для мясцовай агiтацыi й пашырэньня "палiтграматы" зрабiлi. Гэтта сталася дзiва дзiўнае. Маршалкаў зiрнуў нейкiмi мутнымi (цi не ад учарашняй п'янкi) вачмi й навет ня прывiтаўся. Засеў у горле камяк i ледзь сама чула свой няроўны голас.

– Таварыш камiсар, атвет з Масквы прышоў, цi не?

– Ах, Аксiня Iванаўна, - затросься палiтрук, - ды нажаль яшчэ не, але днямi напэўна ўжо будзе.

Тон i манера выразна паказалi, як няпрыемным было для Маршалкава Аксенiна пытаньне. Яна адыйшла набок, сачыла як жаўнеры выцягнулi патэфон, прымасьцiлi яго на стале ля сьцяны. "Казiныя ножкi" засмуродзiлi сьвежае раньняе паветра. Жаўнер з васпаватым тварам з набажэнствам адчынiў скрыню тое бальшавiцкае цуда, мэханiзму якога нiяк не маглi зразумець малаадукаваныя дзядзькi. Зьмянiў спачатку голку, пасьля доўга ручкай круцiў. На шпянёк пасярэдзiне нацэлiў дзiрку ў кружэлцы, пасунуў кружэлку ўнiз i карэлым рудым ад табакi пальцам крануў круг. Апусьцiў на кружэлку кацiную галоўку з голкай. Спачатку надта трашчэла й шумела, а пасьля сiпаты голас аб'явiў "гэч тавагыша Iёсiпа Вiсагыёнавiча Сталiна".

Манатонна-хрыплаваты голас гучэў недзе ў вялiкiм будынку, бо адбiвалася гулкае рэха й часта спыняла яго бура воплескаў. А пры воплесках гэных падскаквала, здавалася, з захапленьня голка.

– Як то так рукi iм нi забаляць, ягодка мая?

Аўдоля, вiдаць, напякла ўжо аладкаў, накармiла сям'ю й побач Аксенi цяпер стаяла.

– Нешта-ж нiвясёлая ты сягоньнiка, ягодка, - прадаўжала пахатуха. Чаму гэта?

– Ат, нi пытайся, - адмахнулася Аксеня рукой.

– Скажы, калi нi сакрэт, - налягала Кмiцiха.

– Якi там чорта сакрэт... сама знаiш... паслалi во палатно, а фiгу за яго...

Аксенiн дакорлiвы голас дрыжэў ноткай крыўды.

– Папытайся во яго, - паказала Аўдоля вачмi камiсара.

– Пыталася.

– Калi?

– Во цяперака.

– I што-ж ён, ягодка, сказаў?

– Тое самае "к сажаленiю нi палучылi". От як...

– Ну а нi казаў чаму?

– А што-ж ты за язык яго пацягнiш?

– Трэба, ягодка мая, будзiць з другiмi бабамi пагаварыць, што рабiць далей, от як...

– Нiхай сабе. Толька-ж у галаве маей ня месьцiцца, чаму гэта другiя бабы клююць мяне, як усiроўна тоя палатно я сабе забрала цi што... Сама-ж я дала найлепшага дый найболi i яшчо самому Сталiну...

Аксенiн голас гучэў крыўдай. Жанчына глядзела ўнiз, ня могучы вытрымаць пранырлiва-дапытлiвага Аўдолiнага зроку.

– Цiха ты, ягодка, неяк будзiць.

Тымчасам запаволiлася "гэч тавагыша Сталiна". Васпаваты жаўнер адхiлiў на бок кацiную галоўку з iголкай ды доўга круцiў патэфоннай ручкай. "Тавагыш Сталiн" адразу пажвавеў, голас ёмка грымеў-хваляваўся недзе над крамлёўскiмi рэдзькамi, сягаў-iмкнуўся некуды ўвысь i якраз тады, калi здавалася, што вось-вось пырсьне занадта надзьмуханы вялiкi баранi пузыр, расплыўся шырокi акiян воплескаў.

На патэфоне лягла новая кружэлка. Жыдзенькi дзявочы галасок зацягнуў:

На зака-а-а-ацi ходзiт па-а-арынь

возьлi дома маiво-о-о...

Гэтта прышкандыбаў у ведамым сурдуце Сымон Пятух. Не сьпяшаючы, выцягнуў сваю карэлую пецярню Марашалкаву, пасьля Лявону, Аксенi дый Тодару з Аўдоляй.

– А ты чаго гэта, як ня еўшы, валюхаешся?
– накiнуўся на Сымона Шпунт.

– А што такое? Гарыць, цi што?
– адазваўся гультай.

– Па людзей сiчас трэба ехаць... знацца па тых, каторыя самi прыйсьцi ня могуць. Усе, як адзiн чалавек, далжны галасаваць. А твая мацi прыдзiць?