Шрифт:
I
Быў лiстапад, было святога Мiхала — блiзiлася пара зiмы, а ў гэты год стаяла цяпло. Павярнуўшыся з полудня, павiльгатнеў вецер, памякчэла пад нагамi зямля, i крот стаў тачыць каля пустых, ужо зацягнутых, як раскаю, дробнаю макрыцаю градаў рудаватыя сырыя замежкi. У зацiшку за хатамi, каля чорных голых яблыняў, на якiх яшчэ трымаўся дзе збуцвелы, але чырванаваты з аднаго боку яблык, вiлiся слупом, нейкiя большыя ў гэту пару, камары.
Уночы завязваўся туман, асыпаючыся наранкi iмжою: на мокрым зеленаватым галлi дрэў дрыжалi i налiвалiся, як сляза на вейках, кроплi вады. Сярод дня пазiрала белаватае сонца — туман разыходзiўся, падымаючыся жаўтаватымi,
Праз рэдкае галлё пруткiх дрэў у вёсцы былi вiдаць каўпакi стрэх з зялёнымi пляйстрамi сырога моху, нечы не дакрыты яшчэ жоўтым, як воск, кулём хлевушок. На прывязаным уздоўж страхi тоўстым рублi стаяў мужчына, ляпаў шырокаю стрыхалкаю, падбiваючы густую шчотку саломы.
Учуўшы цяпло ў гразкiх, без гною, хлявах, рыкалi каровы, i нехта выпускаў сваю на зрудзелы прыгумень, каб выветрылася, а потым гнаў вулiцаю да вады, забягаючы наперад, лёгка ляпаў рукою па шыi, заварочваў да рэчкi. З вёскi было вiдно, як праз голы i карычняваты, нiбы дзяркач, алешнiк блiшчыць настылым холадам вада.
Узяўшы за дзве полкi спаднiцу i пераступiўшы калючы дрот, наўпрасты праз садок, дзе мiж радкоў карчыстых яблынь ляжалi на козлах накрытыя кажухамi яловай кары шарыя калоды вулляў, да рэчкi спускалася кабета з лазовым кошыкам у руцэ, з якога выпiраўся сiняваты авечы трыбух.
У чорным лiсцi пад вiшнямi граблiся i цiўкалi, шукаючы яшчэ квактуху, цыбатыя, бясхвостыя байстручкi-кураняты, што вывелiся пад самую восень, недзе за хатаю, у дзiравым i сiвым, нiбы абсыпаным попелам, лопусе.
Вулiцаю ехала падвода — па пяску пруткiмi вяршкамi шоргаў накiданы на воз малады алешнiк. Перакiдваючы лейцы i астаючыся ззаду воза, чалавек у суконным паўшубку з рудым цялячым каўняром кiраваў каня на брукаваны надворак — на гладкiх каменнях з грукатам падскоквалi колы.
За рэчкаю смяялiся бабы, варочаючыся з маладога, жаўтлявага пад зiму, хвойнiку i несучы ў радзюжках кастрыцу — падкiнуць на подсцiл карове цi высыпаць на прызбу. Iхнi тонкi голас i смех быў доўга чуваць, нават яшчэ з надворкаў, калi яны ўвайшлi ў вёску i па адной адлучалiся ад купы, заварочваючы кожная пад сваю хату.
Людзi ўпраўлялiся да зiмы. Мянялася квадра месяца — чакалiся халады. Трымаючы пад пахаю ўкручанае ў салявы мяшок шкло, па вёсцы хадзiў шкляр. За iм бегла i гаўкала, трасучы доўгiмi вушмi, жоўтая з крываватымi лапамi сучачка. Шкляр iшоў, задраўшы голаў i высока паднiмаючы ногi, як ходзяць сляпыя, i не азiраўся. Сучачка мiнула колькi хат, пагаўкала, стоячы сярод вулiцы, i, вiнавата ўгнуўшы голаў, пабегла назад.
Вёска сцiшэла, толькi недзе далекавата, у другiм канцы яе, быў чуваць цяжкi, тупаваты грукат цапа. I раптам зноў зайшлася ад брэху i клубком выкацiлася на вулiцу аблавухая жоўтая сучачка.
У другой ад канца хаце ўжо ведалi, што ў вёску iдзе нехта чужы — пiльная сучачка нiколi не брахала на тутэйшага чалавека.
— I каго ж гэта там нясе? — не вытрывала мажная, сытая, як ялавiца, маладзiца i, стаўшы каленам на лаву, глянула ў запацелае акно.
З белаватае ад перацёртага жвiру шашы, што хавалася ў карычняватай навiсi старых, карэлых бярэзiн, на пясчаную чэрствую дарогу, у вёску, звярнулi двое мужчын. Адзiн у кароткiм белым кажусе з нявыдубленых аўчын, у чорнай, як граковае гняздо, авечай шапцы, другi — у суконным рудым паўшубку. Той, што быў у паўшубку, выдаваў высокiм i, як можна было пазнаць па лёгкай хадзе, маладым.
Мужчыны дайшлi да шарага, перакошанага ад старасцi крыжа з белым новым ручнiком, завязаным каля абразка, i завярнулi да першай, што глядзела на вулiцу адным кутным акном, хаты.
— Да Чадоў пайшлi, — зняла з лавы калена i пакруцiла на клубах спаднiцу
сытая маладзiца.— Мо швагiр з Восава? — аказалася старая, седзячы на палку, што быў замест ложка, i трымаючы растапыранымi пальцамi цяжкi клубок пражы — у кошыку на зямлi круцiўся высушаны ў печы i раз’еханы пачынак. Старая намотвала арэхавым юрком на клубок пражу. Каструбаватая нiтка суха трашчала ў юрку.
— Чужыя саўсiм людзi, — маладзiца адышлася ад акна i развязала пад барадою белую ў сiнiя валошкi хустку. — Духата, каб мы не пачадзелi, — i яна пацягнула за адзiн ражок хустку, паказаўшы пышныя, пэўна наранкi вымытыя, цёмна-русявыя валасы, скручаныя на патылiцы ў тоўстую куклу.
У хаце стаяла парная гарачыня — на стале i на лавах астывалi накрытыя чыстымi ручнiкамi гарачыя боханы хлеба. Ад iх пахла гаркаватаю падпаленаю скарынкаю i кляновым лiсцем. У хаце, густа запацеўшы, плакалi вокны — яны былi без дубэльтаў. Буйны серабрысты, як луска, пот збягаўся ў кроплi i сцякаўся па шкле на жаўтаватую нефарбованую шуфляду — на ёй ужо вымаклi чорныя палосы. Праз шырокiя вадзяныя рагi на шыбах было вiдаць, як па частаколе скача не злiнялая яшчэ, з нейкiм мокрым, як выскубеным, чубком пярэстая сарока.
— Навiну ж нейкую прынясла, — сказала старая, ссоўваючы з высокага палка худыя жоўтыя ногi, каб раскруцiць сухi асыпаны пачынак.
— Во, да нас iдуць тыя людзi, — пазяхнула маладзiца i зiрнула ў люстэрка, убачыла свой ружаваты ад гарачынi твар i асталася давольнаю.
За вокнамi доўгiм хвастом мiльганула сарока, i на другi бок хаты, зайшоўшыся ад брэху, клубком пакацiлася заядлая сучачка. Маладзiца высунула галаву з-за сцяны i ўбачыла за акном тых самых мужчын.
— I што ж гэта за людзi? — сказала яна i адступiлася ад акна.
Дзверы знадворку рыпнулi — у сенях затупалi, загаварылi.
Кабеты, сцiшыўшыся, пiльна глядзелi на дзверы. У клямцы падскочыў i дзынкнуў язычок. З цемнаты сяней паказаўся белы кароткi кажух, i ў хату ўсунулася калматая авечая шапка. Услед за старым, прыгiнаючыся, каб не зачапiцца галавою за вушак, зайшоў чарнявы, год дваццацi, хлопец з даўгаватымi, пачырванелымi ад холаду рукамi — суконны паўшубак быў яму караткаваты.
— Дзень добры вам, — сказаў старэйшы, расшпiльваючы тоўстымi вузлаватымi пальцамi кажух i адкладваючы настаўлены каўнер. Маладзейшы стаяў за iм, мусiць, саромеючыся, што вiдаць з рукавоў яго доўгiя рукi.
— Дзень добры, — азвалася старая i палажыла на прыпол свой цяжкi клубок.
— Цi патрэбны вам малацьбiтэ? — глянуўшы спярша на маладзiцу, потым на старую, спытаў мужчына ў белым кажусе.
— Чаму ж, патрэбныя, — сказала маладзiца, падсоўваючы на лаве хлеб. — Садзецеся…
— О, i нагрэцца можна, — памацаў рукою лаву i прысеў на цеплаватае вiльготнае месца старэйшы мужчына. — Садзiся, Iмполь, за пастой грошы не плоцяць, — ён падсунуўся, даючы сесцi хлопцу.
— У нас ужо i мышы добра памалацiлi, — ссунулася з ложка старая i, трымаючы на сашчэмленых руках вагкi клубок, панесла яго да печы — там ля комiна сохла яшчэ зеленаватая пража.
— Нiчога, i нам хвацiць, — сказала маладзiца, падхапiўшы пад пахi два боханы хлеба, памкнулася да дзвярэй, каб, мусiць, палажыць iх у стопцы.
Мужчыны аглядалi чужую хату: яшчэ не пабеленую, з замазанымi глiнаю пазамi, дзе выглядаў мох, з новаю, таксама яшчэ не беленаю печчу з сухiмi плямамi нiжай пячорак. Хата была без падлогi — на глiняным току было знаць круглыя ўмяцiны ад калодкi, якою трамбавалi глiну. Цi ад таго, што хата была новая i пуставатая — яна выглядала прасторнаю. Каля глухое сцяны стаяў драўляны, паточаны шашалем ложак, засланы жоўтаю ў чорныя елачкi радзюжкаю. У яго ўпiраўся шырокi дашчаны палок. Мiж акон на сцяне, спяшаючыся, цiкаў вялiкi ў драўлянай аправе гадзiннiк — на медным ланцужку вiсела алавяная гiра з iржавай (мусiць, для цяжару) шрубкай. З-за абраза на покуцi выглядалi жоўтыя чачоткi пiжмы i бурачковы таўкачык васiлькi.