Кырыыстаах таас

– Эиги бу табаары барытын ылар гт, оттон кини ити эиги тааскытын крдр, – дьиэлээхтэр тугу дааны йдмнэ крсн кэбистилэр.

– Бээрэ, ол туох айылаах тааай, ити? – эр кии бэркэ мунааран ыйытта.

– Кыыл кмс.

– Эс, суох, ама, бу дойдута кыыл кмс ск дуо? – Лкй истибитин итээйиминэ, эмискэ хамсаабытыгар, олоппоо ыыллан хаалыахтыы, улаханнык тыааан хаадьах гынна.

– Дьэ, хааайын, туох диигин? – тойон ыйытар.

– Ээ, оттон ыллын. Бииги туохпут кмэй… – дьиэлээх кии соотохто байбытыттан долгуйан куолаа титирэстээн ылла. Остуолун, онтон дьонун диэки итээйбэтэхтии кртэлээтэ. Тойон кии рэн Лкй санныга таптайбахтаата. Хаптаай дьааыгыттан биир иит арыгыны кылбаытан таааран остуолга туруоран кэбистэ. Дьиэлээхтэр, дьэ к-дьаа буолан, остуолларын тардан дьоннорун ыырдылар. Эмис кус этин сиэн, кыратык холуочуйан инигээ суох кэпсэтэн-ипсэтэн бардылар. Ааттарын-суолларын билсиэн, олохторун-дьаахтарын, кыалаларын кэпсэтистилэр. Ааан бтлэригэр Бориска кэпсэтиини атыа уларытта, бэйэтин наадатын Лкйтн туруору ыйытта.

– Лгнтй, эн кмс булбут сиргин бииэхэ крдр этэ дуо? Бииги манна эмиэ дьол крдн крр гынабыт ээ, – дьиэлээх кии саараабыттыы дьахтарын диэки хайыста. Алааппыйа кэргэнин саа крбтт, схпт, хайаабыт быыынан тонолуппакка одуулаа олорорун крн аарда. Бу эриттэн уонча сыл балыс, орто ууохтаах, сытыы-хотуу дьахтар билигин дааны нарын мрснн стэрэ илик. Лкй кэргэнэ трнэн кндлээбэтэх сымнаас кртттэн срээ хайдах эрэ минньигэстик нлйэн ылла.

– Крдр, крдр… Лгнтй, оттон ынаххын илдьэн биэрэ таарыйа сирдээ ээ, – Алааппыйа тргэн муутаан дьаалымсыйа оуста. Онон кэпсэтиини быаарыллыбытынан йдн, дьон истиник клсэн кэбистилэр.

4

– Мантан булбутум. Оччоо уута олох кыра, киини бэрбээкэйинэн эрэ этэ. Билигин, арааа, сатыы туоратыа суох, – Лкй рэх кытыытыгар туран дьиримнэс тргэн срг чарапчыланан крд.

– Ортотугар сытара дуу, кытыылыы соус этэ дуу? – Бориска рдк эрэиинэ саппыкытын туруорунан, сэрэнэн тирэин булуна-булуна, рэх ортотун диэки киирдэ.

– Ортотугар… арыый р соус. сс кыратык бар. Ситинэн, ситинэн. Ууну курдаттыы кылбачыйан кстр этэ.

– Ок-сиэ, будулуйан тэн, билигин кии тугу да кр суох ээ, – Бориска тттр тахсан саппыкытын тэриннэ. Аттыгар турар орто ууохтаах, чачархай баттахтаах, кэтит киппэ кииэхэ туаайан салгыы саарда.

– Сафи, бу эргин тохтоон саалаан кррбт дуу?

Бу Бориска аыйах саалаах аргыын Лкй быаас крбтэ. чгэйдик ирэ-хоро кэпсэтэ илик да, крдхх сымнаас, лэит киэптээх кии эбит. Сафейка «эй» да, «ээх» да диэбэтэ, лаппаакыларын сгэн, икки хойгуону илиитигэр ылан, доорун кэтээн турда. Лкй атын сиэтэн, хамсатын уоппутунан дьонун батыа сырытта.

Бастаан тооостоох сир крдн р-танары хаамсымахтаатылар. Оломтон биэс уонча сааан р, рэх тоойунааы кээс алыыга тохтоотулар. Лаппаакыларын батарыта астылар. Хойгуоларын тутан туран балайда ууннук тугу эрэ ботугурастылар. Онтон биэтэнэтэн баран иннилэрин диэки р бырахтылар. Лкй дьиибэргээн, хамсатын соппойорун тохтотон, саата суох крн турда. Дьоно кинини умнан кэбиспит курдук аахайбакка тттр-таары бырааттана сырыттылар. Сотору Сафейка хойгуота угар диэри инчээй муохха батары тсптгэр эрэ тохтоон, уоскуйбуттуу табаарыын диэки эргилиннэ. Киитэ хаста дааны уаты-туора бырааттааммахтаан баран, киниттэн уонча хаамыы тэйиччи сиргэ уу чугаыгар тохтоото. Халы бирииэн плащтарын устан маска ыйаатылар. Батарыта тэн сытар хойгуоларын угун батыа устата аыс, туората биэс чиэппэрдээх сири кээмэйдээн ыллылар. Лаппаакыларынан муоу быыта ктээн лэлээбитинэн бардылар. Тимир лаппаакы хайыр тааы хадьырыйара, хойгуо чи буорга тобулута тэр бтэй тыаа кстээх срк биир кдьс куугунугар ураты дороон буолан холбоон иилиннэ. «Кыыл кмстэрин итинник крдр эбит буоллахтара» дии санаат, Лкй айаннаары атын холунун чиэтэ турда. Ону крн Бориска тохтотто.

– Лгнтй, тиэтэйимэ. Билигин бииги уурайыахпыт. Манайгы кн сири бааырдыллыахтаах эрэ. Хата, уотта отун, чэйдэ р. Бу эиги дойдугут буорун дьуккуруппуппутун бэлиэтиэх кэринээхпит.

5

– Иллэрээ саас Бодойботтон крээбиппит. Ол муус устардааы ынырыктаах кн хаан дэ умнуо суохпун быыылаах. Хаста дааны баттатан тлбэр крн эрэйдэммитим. Бииги дьон уун субуратын кэннигэр испиппит. Саалар дэлбэритэ барар тыастарын, дьоннор лр хаыыларын бастаан йдмнэ дйрэн турбутум, Онтон дьон тттр суулан Сафи биигини ол алдьархайдаах сиртэн трйэн тааарбыттара. Кэлин й ылан бараахпытыгар куоппуппут. Ол кн биэс сстэн тахса киини кэйгэллээбит этилэр. Норуот олус аймаммыта. Ытааын-соооун… кии тулуйбат лгэрэ буолбута. гстэр кэргэттэрин илдьэ бириискэлэртэн барыталаабыттара. Сафи бииги сбэлээн, Дьокуускайдыырга быаарыммыппыт, – Бориска санньыардык р тыынна. Киэ харахтара тыйыс, тымныы нэн килбэчистилэр.

– Дьэ эрэ, йдн кэлбиччэ лбттэри кэриэстиэи. Туох да буруйа суох дьон, ол иигэр оо, дьахтар сэймэктэммиттэрэ. йдн кэллэрбин эрэ срэим ытырбахтыыр, санаам оонньуур.

Кии ах барда. ттгэстээн сыппытын кубулуппакка тугу эрэ санаан уоун ньимийэн, р-танары кртэлээн эрилинэттэ. Ол аайы салгын сиэбит рдк сн мырчыстаастара, сытыы быаынан быыта баттаабыттыы, синньигэс дири сурааын буолан кэккэлээ срэлэстилэр. Лкй Борисканы саллыбыттыы кртэлээтэ. Кини маннык дьулаан кэпсээни истэ илигэ. «Бодойбоо дьону ытыалаабыттар » диэн кннр йээн курдук сураы Сэйимчэээ сылдьан былырыын истэн турардаах да, ону ымпыгын-чымпыгын ким да билбэт этэ.

– Тыый, дооор, ол туох буруйдаах дьону кимнээх кыргаллар?

– Буруйдара диэн мунарын-сордорун туона, тойотторго тылларын иитиннэрээри тиийбиттэрин, анарааылар ыраахтааы саллааттарынан ытыалаттарбыттар. Билигин кии олоо биир алтан харчыга турбат буолла. Оттон биигини ууруммут табаы стэ-тртэ эирийбэт кэм иигэр ныыйбыттара. Аны билигин сэрии буолбут дииллэр. Онно тлх кии сэймэктэнэрэ биллибэт. Туох кырыыстаах йэтэ сааланна буолла? Ыраахтааыбыт бэйэбитин кыргар. Ол тгэр бииги кинини кмскээн сэриигэ лхтээх бт. Биигини эмиэ саллаакка ыыраллара буолуо. Дьэ, ыыран крдннэр. Бэйэлэрэ сэриилээ сылдьыахтара ээ. Туох иин онно баран лхтээхпиний? Бу кырыыстаах олоу кмскээн дуо? Суох! Ол кэриэтин бу хайалар быыстарыгар кл сылдьан хоргуйан дуу, тоон дуу лбтм ордук.

Бориска быыппастан олоро тстэ. Икки тооноун тобуктарыгар йн, хатырыктыйбыт модороон тарбахтарынан будьурхайдыы хара баттаын р-танары имэриммэхтээтэ. Умса тэн олорбохтоото. Уоскуйа быыытыйда. Лкй хаан да истибэтэин истэн, улаханнык долгуйда. Бу эрэйи-кыаланы ээрдэринэн тэлэн, трбт-скээбит сирдэриттэн бачча ыраах кырыы дойдута тэбиллибит эдэр дьону аына санаата.

– Дьулаан дьыаланы кэпсээти, доор. Хата, тыыннаах орпуккут. Туох сибикини, сылтаы булан бииги дойдубутугар кэлээхтээбиккит буолла?

– Кырдьык, ол кырыктаах кн тыыннаах ордубуппутунан бэйэбитин дьоллооунан ааынабыт. Бастаан барыах-кэлиэх сирбитин бэйэбит дааны билбэт этибит. Дьону кытта куотан Витимэ кэлбиппит. Онно лэит дьон олорор бараахтарыгар хоно сытан, биир оонньору кытта кэпсэппиппит. Кини «Саха сиригэр бары. Онно ймкн диэн сиртэн чугас кмстээх рэх баар. Мин табаарыым суруйбута», – диэн сбэлээбитэ. Бииги, атын ханна да барар сирэ суох дьон, ол оонньор сбэтин ылынан, саас манайгы пароходунан Дьокуускайы булбуппут. Онно кэлэн муна-тэнэ сырыттахпытына, Дьокуускай биир улахан атыыытын бирикээсчигэ Шпак диэн кии бириистээ киирэн, ймк диэри ындыыыттар наадалар диэн ыйыталаа сылдьарыгар тбээн, рнэн сблэммиппит. ймкн бэрт р айаннаан булбуппут. Онно кмстээх рэх туунан ыйыталаспыппытын ким да билбэт этэ. Ааспыт кыын кыстаан баран, саас тлээх ыырдан Уолаа киирбиппит. Уолаттан Шпакпыт тлээин пароходка тиэнэн, соуруу барбыта. Бииэхэ хамнаспыт оннугар айаа сылдьыбыт аттарын хаалларбыта. Онтон, хата, Ян Юльевич Розенфельд диэн, били, эн кмскн атыыласпыт киини крсбппт. Кини Халымаа диэри сирдьит дьоо уонна кл наадыйар буолан биэрбитэ. Онон тннр буолбуппут. Таарыччы кмс крдхпт диэн сэп-сэбиргэл, таас-сап ылыммыппыт. Хата, аспытынан татым соуспут. Кыстык аылык булуннарбыт, лэлиэх этибит.

– Дьол-соргу крдн диэхтиигин да, бу лгэрдээх дй томут тымныы дойдуга хайдах лэлиэххитин йм хоппот ээ, – Лкй умуллан хаалбыт хамсатын кураанаынан соппойо олордо.

– Бииги сааспыт тухары кмс лэтигэр мискиллибит дьоммут. Эрэйбит тиллэрин биллэхпитинэ, сырабытын харыстыахпыт суоа. Оннук буолбат дуо, Сафи?

Баччааа диэри саата суох, доорун кэпсээнин сптх миэстэлэригэр тбтн кэинэтэн бигэргэтэ олорбут Сафейка соуччу ыйытыыга тута булан хардарбата. Ыстаабытын ыйыстан дьккйбэхтээтэ. Онтон кэиэирбит куолаынан:

– Оннук… Биллэр дьыала, – диэтэ.

– Ол эрэйгит тиллэрэ саарбах ээ.

– Бастаан саарыыр этим. Онтон эн кмскн крн баран эрэлбит улаатта. Бу рэх салааларын барыларын да сргэйэн туран км булуохпут дии саныыбын. Оччоо эн н саныахпыт.

– Мин м диэхтээн туох кэлиэй, аласка кстбт тбэлтэ буоллаа дии.

– Ити тбэлтэ баар буолан бииги манна кэлэн сыттахпыт эбээт. Онтон атын бииги Балыгычааа барар санаалаах этибит.

– Арба, били, быааскы тойоут ханна барбытай? Барахсан бэрт сымнаас кии быыылааа.