Кырыыстаах таас

Ыраах туман будулуйан кннэ. Сотору ыттар рэн моргустулар. Сафейка чэпчээбиттии иин тгэиттэн дириник р тыынна.

12

Бориска трт ортолуу хаыллыбыт шурфаларга толору уот отунна. Бэлэмнэммит чмх мастарыттан кыра тобох орпутун мыыммыттыы крд. Эбии мас булуннаына сатаныыы. Ччк рдгэр олоро тэн, улахан санааа ыллардаына буоларыныы, кии тбт ойуулаах таас хамсаа табах уурунна. Санаата наар Сафейка туунан. Этээ сылдьан, тугу эмэ булан кэллэинэ дьон буолаллар. Быйыл кыын србэччэ иини хастылар. Сайын сууйуута ууура буолуо. Онон хайдах эмэ гынан аылыктарын хааччыннахтарына сатанар. Сааларын сэбэ аыйаата. Ктр дэлэйдик бултууллара аыйыыр.

Табахтаан бтэн, хамсатын клн дл маска тэбээмэхтээт, саппыйатыгар суулаан сиэбигэр уктан кэбистэ. Кн Лкйтн бэлэхтэппит хататын ылан сгэтин биитин кннрд. Туран рэх трдгэр ммт куруах мастар диэки хаамта. Хас дааны сонос маы охторон бысталаан, иинин таынааы чмхх таста. Ииннэрин кртэлээбитэ, мастара умайбыттар. Чох б тахсыбыт. Уун сиэрдийэни ылан чохторун чмхт тардыалаата. Ииннэрин айаын эрдэттэн бэлэмнэммит болбукта лабааларынан хос-хос сабыта уурталаата. Итинник буоллаына сылааын тутумтуо, тоо иримтиэ, оччоо хаарга табыгастаах. лэтин бтэрэн, астыммыттыы крн турбахтаата. сс тугу гыныан толкуйдуурдуу ол-бу диэки крлээтэ. Инэри тэ сытар улахан солуурчаы, лаппаакытын уонна хойгуотун манайгы иин таыгар аалан биир сиргэ уурталаата. Телогрейкатын таынан тула эринэ сылдьыбыт трт-биэс былас усталаах бирээдьинэ быаны срэн, ааар тбтн солуурчаын кылдьыытыттан баайда. Иинин сабыытын арыйан болбукталарын лабааларын биир сиргэ чмхт уурда. Иин таыгар сытар хас дааны сиринэн ктэнэргэ аналлаах хабаралыы кэрдиистээх сонос маы шурф муннугунан иирдьэ тэрдэ. Хойгуотун, лаппаакытын туппутунан иинин иигэр киирбитэ, буруо сыттаах сылаас салгын аылыйда. Иинэ дириээбит эбит. Лаппаакынан кыайан эиэ суох. Тахсан солуурчаын киллэрдэ. Хаста да кырынан чоун тааарда. Сирин ириэнэин лаппаакынан хаан хас да солуурчахтаах буору эмиэ э таста. Солуурчаар кута-кута, э тахсан быаттан тардан ылар. Бу соотох кииэхэ олус бытаан, сылаалаах лэ. Иккиэ буоллахтарына, солбуа сылдьан биирдээ кутан биэрбитин иккиэ р тардан ылан иээччи, онон лэлэрэ кэм кудуххай, кхтх буолара. Санаатыттан Сафейка олох арахпат. Бээээ эбээннэргэ тиийбит буоллаына, бгн тннр кэмэ кэлэн эрэр. Сиридикээн баыгар тохтообут буоллаллар, ситиэ этэ. Оттон тохтообокко аара барбыт буоллахтарына, иэдээн. Оччоо дооро таах ыт лтн лр. Тттр тннргэр сэниэтэ эстэр. Санаатыгар ииниттэн киирэ-тахса сылдьан, тыас-уус ииллии сырытта. Аралдьыйаары харса суох лэлиир. Ииннэрин кэрийэ сылдьан ириэнэх рдк араалары ылаттаата. Сылайда. Аыан алыс баарда да, соотохсуйан, санаата айманан иигэр ас да аанньа киириэ суох курдук. Кн киээрдэ. Халлаан былытыран тргэнник харааран барда. Хотугулуу арааттан сытыы тыал тстэ. Бориска тыалтан саа таарыйа иинигэр киирэн, харыс кэриэ ылыллыбыт ириэнэх араа аннынааы тоу хойгуотунан кйбхтт. Крммт кумаын э таста. Иинин иэ сып-сылаас. Сынньана таарыйа хоонньуттан буспут тии этин таааран кмллээтэ.

13

с тннээх кн хаар силлиэ ытыйда. Сафейка мэлийдэ. Барбыта биэс хонно. Кини кэнниттэн икки хонон баран, Бориска крд бараары тэриммит кнгэр буура сааламмыта. Онон хаайтаран хаалла. Бу кэм устатыгар тннэри-кнстэри арааы барытын эргитэ санаата. Аанньа утуйбакка, ааабакка йк-тйк сырытта. Тугу да гынар кыаа суох, бэйэтин кытта бэйэтэ хсэн баллыгырыыр буолуталыыр. Абатыттан оту-маы эрэ кытта охсуспата. Иккиэн барбатахтарыттан бэйэтин сэмэлэннэ.

Сиридикээн баыгар эбээннэри сиппэтэинэ, Сафейка хайаан да тннхтээх этэ. Оннук кэпсэтиспиттэрэ. Мантан Хобочооо тэр дабааа диэри икки ааар кс буолуохтаах. Онно кннэн тиийиэхтээх этэ. Иккитэ аыыр йлээх, чаанньыктаах барбыта, онон тннргэр сэниэтэ олус эстиэн сб суохха дылыта. Тн харааа муммут бэйэтэ дуу, баар, адьыра ргэр тбэспитэ дуу? Саата суох барбыта, биэрэн крбтн, тааас буолуо диэн ылбатаа. Этээ буоллаына, буура иннинэ холкутук кэлэр кыахтааа. Сафейка барбытын алтыс кнгэр Бориска хойутаан уугунна. Тн хойукка диэри кыайан утуйбакка, тбт дьалкынас буолбут. Муус тннгнэн бороуй сырдык киирэр. Бориска ойооско астарбыттыы олоро тстэ. Сыгынньах атахтарын хаатыкаларыгар батары биэрдэ, аанын нэиилэ аан таырдьаны йд. Силлиэ уурайбыт. Ааа кыбылла-кыбылла Бориска таырдьа таыста. Дьиэтин хаас эркинин рдгэр тиийэ хаарынан типпит. Хайыы-йээ э ойбут кн быытталаммыт былыты быыынан чэмэличчи тыкпыт. Бориска бэрт тиэтэлинэн сиирэ-халты ааабыта буолла. сс нр бараары бэлэмнэммит ботуокатын, саатын сгээт, хайыарын рдгэр тстэ. Туох да суола-ииэ биллибэт тыал мэндээриччи охсубут чи килэм хаарга уйдаран харса суох анньынан истэ. Санаатыгар тулатын эргиччи крммэхтиир. р гыммата, Сафейка кээн туораабыт уулаах рээр тиийэн кэллэ. Били нрг таанаабыт рэх кии билбэт гына уларыйбыт. Мууурбут чэи хаар халынык саба тибэн кэбиспитин рднэн Бориска тугу дааны уорбалаабакка туораата. Ликинэс мастаах хара тыа киэ хочону икки ээринэн ыга анньан ммт. Кыын устата халы хаар суоранынан ллктэнэн хамсаабакка нуктуу турбут аарыма тииттэри бу ааспыт буура сымнаас сабыыларын саралыы тардан, сылаас ууларын уйгуурдан кэбиэн, билигин суоураммыттыы суодаан хамсыыры эрэ барытын харбаан ылыахтыы сарбанаа, барынаа турарга дылылар. Тула тугу эрэ чунаабыт курдук, кулгаах чукунуур уу чуумпу. Бориска санаатыгар кини аылыыра, хайыарын тыаа тулалыыр эйгэни бтнн аймыыр курдуктар. Тоо эбитэ буолла, кини сэрэммит быыынан тыааабакка эрэ айанныырга кыаллар. Наыллык тыына сатыыр. Кии кэнникинэн эбии ыгылыйда. Сирин ааарын холобурдааы барда да, туох да сибики биллибэтэ. Тула ттн сирийэн кр иэр. Ханна кыра томтор, хаар чмхтммт сирин аайы тохтоон, тайах маынан анньыалаан, бигээн крр. Онтукалара хаарынан тибиллибит ччктр, дула тблр, охтубут мастар буолуталаан истилэр. Ол аайы чэпчии тэргэ дылы гынар. Дооро лр, тыыннаах буоларыгар эрэмньитэ крэн истэ. Итинник айаннаан кн киээриитэ эбээннэр олохторугар тиийдэ. Кураанах тэлгээни крн курус гына тстэ. Ураа атах мастара чмх-чмх тииттэргэ йннрллбттэр. Сорохторун силлиэ тэрбит. Кспттэрэ ырааппыт быыылаах. Сафейка баттаспатах эбит буоллаа. Оччоо тоо тннбэтэ. Аара эккирэтэн барбыта буолуо дуо? Ханна баалларын билэн мээнэ барыай? Бориска тугу гыныан билиминэ, тайаар йнн, бытыгын кырыатын соттумахтыы турда. йдн крбтэ, тэлгээ илин кырыытын диэки тыа саатыгар туох эрэ томтойон кстр баар. Онно барда. Ол иэн эмискэ бачымах курдук хойуу суолу кр биэрдэ. Срээ биирдэ «парк» гына тстэ. Брлр… Блн… сс ол иннинэ сылдьыбыттар. Сорох суолларын хаар типпит. Били томтору хаспыттар. Туох эрэ ууохтарын хостоон кмллээбиттэр. Онно-манна хаан симэиннээх ууох бытархайдара кстллр. Эбээннэр крдьктэрин сргэйбиттэр диэх курдук санаан иэн, хардаас саа икки туох эрэ хаарынан брллэн сыталларын крд. Тайах маынан бигээн крбтэ, кытаанахтар. Дьиибэргээтэ. Хам томуттарын хонорон эргитэ бырааттаабыта, арай хаатыка буоллулар. Сафейка мууурбут хаатыкалара! Бориска срэххэ астарбыттыы ынчыктаан ылла. Тн туттубутунан крдьк рдгэр олоро тстэ.

14

Блн, уун тн быа хараын симмэккэ кутаа оттунан брлр кытта чунаан таыста. Эрдэттэн сэрэхэдийэн тннэри айанныы сорумматаа. Аллараа мастаах сиргэ киирэн, улахан сыгынаы булан, ол хоонньугар уот оттунан хонорго быаарыммыта. Сырдыкка тн уматар маын дэлэччи тиийэр гына бэлэмнэммитэ. Хаары уулаан чэй оргутунан, буспут хабдьы уонна тии этин ссэнэн итии киллэриммитэ. Саатын ботуруоннарын бэлэмнэммитэ. Ботуруона уонча эрэ, онон ыксал тирээтэинэ туттар санаалаах. Брлр хайаан дааны кэлиэхтээхтэрин сэрэйэрэ. Ол иин кмскэнэргэ бэлэм олорбута. Сафейканы сиэбиккит курдук, ол аайы эиги айаххытыгар киирэн биэриэм суоа. Кини дааны саалааа буоллар, тыынын кмскэниэ этэ диэн иигэр абара-сатара олорбута.

Кпптн курдук, хараарыыта утуу-субуу тула ттгэр брлр улуйсубуттара. Сотору мустан ырааынан кутааны тула сундулуспуттара. Кии, куттаммыт санаатыгар, халлаан сулуунуу элбэх уоттаах харахтар тыа ииттэн кинини суптурута одуулуурга дылылара. Кх толбонунан килбэчинээр суостаах тымныы харахтар уоттарыттан этэ салаан саатын кууспутунан сыгынаын улаатыгар эргичинии олорбута. Сотору-сотору уотугар мас быраан кдьтэн биэрэрэ. Ол курдук тн гэр диэри р мхс сылдьыбыта. Сороор суоуранан уоттаах маынан далбаатанара. Чугааатахтарына бырааттаан ыытара. Кэнникинэн кыыллара дьулахачыйа быыытыйан, тттр-таары срэллэрин тохтотон, тэйиччи баран тгрчч сытынан кэбиспиттэрэ. Бориска эмиэ сылайан сынньана тн санаан, саатыгар йнн кхсн сыгынахха анньан олорбохтообута. Кыылларын эргиллэн кр-кр, уотугар мас быраан биэрэрэ. Т р оннук олорбутун билбэт. Биирдэ кр тсптэ, хатат уотун саардыы, ойооунан уоттар чаылыспыттара. Кыыллара сыылан чугааабыттар эбит. Кии тура эккирээт, чугастааы кыылы харахтарын икки ардынан туаайа тутаат, ытан хабылыннарбытыгар, хатан суоар сарылааын ииллибитэ. Ону кытта тээ, оох кыыма ыыллыбытыныы, уот харахтар р-тараа тттр бырдааласпыттара. Табыллыбыт кыыл ханна эрэ тыаа баран оунна быыылааа. Ол диэки кии этэ салаар кылгас хапсыыы кэнниттэн, тугу эрэ мамыктыыр, тырыта-хайыта тыытар тыас, ардырас саа т харааны аймаабыта. Адьыра рэ биир хааннаахтарын эттэри-тириилэри аыыларын тбтгэр ллэстэн ууох туппуттарын сэрэйбитэ. Онтон сарсыардааа диэри кыылларын кэтээн таыста. Хаста да чугааан киирэ сылдьыбыттарын, ботуруонун харыстаан ыппакка, уотунан тамнааттаан ртэлээбитэ. Брлр халлаан лаппа сырдаабытын кэннэ крэммиттэрэ. Кии, т да сылайдар, утуйуон куттанан, хайыарын кэтэн тттр айаннаабыта.

Кн быа сукунаан сэниэтэ эстэн, киээ дьиэтигэр сыккырыыр тыына эрэ кэллэ. Дьиэтэ оттуллубакка тымныйбыт. Хаамтаын аайы атаын тыаа уорааннанан, дуораыйан ииллэр буолбут. Бориска кэлээт, сыгынньахтаммакка да эрэ, бараака сонун тбтгэр саба быраынаат, умса тэн утуйан хаалла. Тээтэинэ арай эмиэ брлр тгрктээиннэригэр тбээн, улахан кутааны оттубут. Уотун суоа срдээх. Бориска итииргээн бараакатын уолугун арынна. Хантан эрэ муннугар буспут эт минньигэс сыта саба биэрдэ. Бу йдтнэ, олус диэн аччыктаабыт эбит. Аыан нааа баарар да, кс ханна баара кстбэт. Ханна эрэ кутаа ууор дьон кэпсэтэллэр. Ол икки ардыгар брлр харахтарын уота кинини тымныынан дьлтэ ттээтилэр. Бориска эмиэ адьыралары чунаан, сыгынаын улаатыгар мхс сытта. Эмиэ ханна эрэ дьон кэпсэтэллэр.

– Буорайбыт. Аанньа ааабакка аччыктаан да иэдэйдээ.

– Санаараан быар быааа эрэ хаалбыт. Чанчыктара махайбыттар, баттаа крэсийбит. Урут биир дааны маан баттах суох этэ.

Бээрэ ити ханна кэпсэтэллэр? Хайдах эрэ билэр куоластара. Бориска кутаа улаатын кр сатыыр.

– Кспт буста. Хоторон аыахха дуу? Киибитин хайыыбыт?

– Турдаына аыаа. Сынньаннын.

Сынньанан буола-буола. Мин сынньана сытар бн дуо? Брлртн тыыммын кмскэнэн мхсбн дии. Ас сыта муннун кычыгылатта. Эмиэ уот ууортан бэркэ билэр саата дуораыйда.

– Дьаабал баара, урут баччаларга бэйэм дааны улахан кыылы бултаар этим. Ону баара быйыл брлр аймаан кэбистилэр.

Тууй-сиэ, Лкй Лгнтй саарар буолбат дуо? Хайдах мааыыттан билбэтээй?

– Аат адьыралар тороннообуттара тоо срэ буолла? Оннооор хаатыкабын тырыта тыыппыттар.

Оо, оо! Аны Сафейка эрэйдээх рн ытатан эрээхтиир дии. Кырдьык дааны, санаата тууйуллан, хаатыкалары йдн илдьэ киирбэтэх эбит. Саатар, кэтэн туаныллыа эбитэ дуу? Ол эрээри ону сгэн кэлэр сэниэтэ да суоа. Аттыгар эмиэ уоттар чаылыстылар. Кии саатын крдн мстэ. Булбата. Хабыс-хараа. Хараа сабыылаах. Кн тмэн хараын атытта…

Ууктан кэлбитэ, дэлби тириппит. Оронугар сытар. Тоо итиитэй? Бараакатын киэр элиттэ. Эргиллэн крбтэ… оттуллубут оох иннигэр дл олоппоско Лкй Лгнтй куолутунан оллоонноон кэбиспит. Табахтаан бусхата олорор. Оох таыгар кхснэн буолан Сафейка кс хоторо турар. Бориска олоро тстэ. Саата суох ытаан, икки санна титирэстээн барда.

15

– Соотох тордох турарыгар ктн тсптм, биир эдэр уол солуурчаын толору эт буаран аыы олорор эбит. Быыта-орута ону-маны кэпсэтиээт, мин бэлэм кскэ олорон ааспытынан барабын. рбтм баара, дьыала атыннык эргийэн таыста. Аата Байбаакаан оонньор эмээхсининээн, ойох ылбыт улахан уолаттарынаан с тордох ыал р табаларын рэн Тааычаан рээр аара тспттэр. Ол хас да кстх, ыраах сир . Оттон кини бултарын сэбин эитэлээн кэлэн олорор эбит. Сарсын дьонун эккирэтэр . Икки олох сыараа клнэр трт эрэ табалаах хаалбыт. Онон миэхэ кураанах тннр кыала тирээтэ, – Сафейка сойбут миискэлээх миниттэн ыймахтаан ылла уонна салгыы кэпсээн барда.

– Ыксаатым: «Бииги хоргуйан лр дьон буоллубут. Туох кмлрдххнй? Кытаат, рй. н чэйинэн, табаынан тлм», – диэтим. Киим тугу дааны тобулан сбэлээбэтэ. Оччоо мин эйигин кытта барсабын диэн буол. «Мин атын сиринэн эргийэн барардаахпын, – диэтэ уолум. – Омуоап Лгнтйг аам илдьитин тириэрдиэхтээхпин».

– Оччоо мин Лгнтйг диэри барсабын диэт, мин ойон турдум. Киим мин муус кыааан буолбут хаатыкабын дьиктиргээбиттии крд. Аынна быыылаах. Олорбохтуу тээт, тэллэин анныттан эргэ тыс этэрбэс ылан биэрдэ.

– Маны кэт. Хаатыкаын хааллар. Атахтары быстыахтара, – диэн илдьэргэ сблэин биллэрдэ. Мин рбттэн киибэр испиискэ, кыра чэй, табах биэрдим. Сарсыарда халлаан сырдыыта турдубут. Мин эргэ соус эрээри, бтн, бэртээхэй этэрбэстэри кэтэн кэбистим. Хаатыкаларбын таааран крдьк аттынааы тиит трг мутугун трдгэр э тииккэ сыыары уурталаатым. Салгын охсон сараыйдыннар, кэлэн иэн ылыам дии санаатым. Онтукаларбын силлиэ тэрбитин ааарын брлр быыта хадьырыйталаабыттар. Кнс эрдэ Лгнтйг мэитэн тиийдибит. Киим аатын илдьитин кэпсээтэ. Быйыл Сиридикээн баынан, Буйуданан бр рэ олус хойдон табаны улаханнык аймаабыт. Ол иин оонньор Тааычааа крэммит. Онно т да мэччирээ млтн иин, табаларбын быыыам диэбит. Лгнтй ол брлрг айанан бултаарыгар крдспт. Эиил сс элбээтэхтэринэ табаларбыттан эстэбин диэн илдьиттээбит. Эрэйин кэнники саныа . Мин эмиэ Лгнтйг кыалабын барытын кэпсээн биэрдим. Лгнтй олорбохтоон баран: «Этэ суох лгт. Оонньор сыааа ыарахан буолуохтаах. Арай мин барсыыыбын», – диэтэ. Чэйдээт да, айаннаатыбыт. Ол кн тннэри айаннаан Байбаакааа тиийдибит. Лгнтй оонньору чгэйдик билэр эбит. Онон эрэйэ суох тылбытын ылынан трт табаны биэриэх буолла. Лгнтйдн брлр хайа сатанарынан чунаар табыгастааын кэпсэтистилэр. Булка сылдьарыгар биир олох сыаралаах табаны анаата. Онон сарсыарда трт эттээх табаны холбонон тннр буоллубут. Ону баара, ол тнгэр буура сааланан с кн хаайтаран сыттыбыт. Тааычаан рээр кыыннары р тыга турар итии уу тахсар срээнэ баар эбит. Кини муус рднэн халыйар сиригэр оонньор балаакка оннун саа сиргэ аппа хастаран уунан толорторбут. рднэн балаакка тардан баран онно киирэн угуттанар, стлр эбит. Илиим, атаым дьаратын сыл аайы манна эмтиибин диир. Лгнтй бииги эмиэ эмтэннибит. Били мантан барарбар ууну кээммин атаым бэрбээкэйдэрэ схтэринэн дьаралыйан ыалдьаары гыммыттара угуттанан абыранным, тута оон хаалла. Буура уурайан, бгн сарсыарда эрдэттэн айаа туруммуппут. Аара кэлэн иэн эн суолгун, хоммут сиргин крбппт. Кэннигиттэн эккирэтэн крн баран, сиппэтэхпит, – Сафейка буруйдаммыттыы доорун бу кылгас кэм иигэр кыырыктыйбыт баттаын кртэлээтэ.