Отколотое зеркало / Китек к?зге

– Машина олы юлга чыгарга ажгырып тора. ?р-я?а двигатель куйдык. Ягулык ягы гына кыенрак. Минфин безне бик нык кысты, к?нен? нибары 10 литрга калдырды. Ярты юлга ?ит?рлек запасыбыз бар бугай. Н?р?ст?г? барып ?ит?р ?чен кименд? бак ярым ягулык кир?к. Нишл?рбез ик?н? – дип, ко?гырт к?зл?рен?, ки? ма?гаена, борыны читенд?ге ми?ен? чарасызлык тудырган сипкелле мо?сулык й?гертеп, Талип ягына борылды.

Казан университеты доценты, ян?се, б?гъзене? икътисади х?лен? кереп, аны а?ларга, ки??ш бирерг?, ярд?м кулын сузарга тиеш. Гад?тт?, «минем йомыш бел?н й?рибез, чит машина ялласа?, кыймм?тк?р?к т?ш?р иде, бензин минн?н булыр» дип, дустын «кома» дан чыгаргалаган Талип бу трит Н?кыйпне? сораулы-ялварулы карашын соры к?зл?рене? корычтай катылыгы бел?н каршылады.

– Минем акча ягы такыррак шул, малай. Булганда кысылып тормаганымны бел?се?. Хатын йокы б?лм?сен? кыймм?тле австрийский гарнитур алып кайткан, – дип, бик т?мл?п зарланып алгач, – со?, бензин м?сь?л?се бик авыр булгач, эч пошырып, кычытмаган ?ирне кашып, к?пч?к ??м туфлил?р туздырып й?рмик! Ул тарафларда безне зар-интизар булып к?теп торучы кызлар да юк бугай. «Башкорт б?хете» нд? Исхакый «к?кр?кл?ре мул булса да, миш?р кызлары бик усал, телл?рен? шайтан т?керг?н» дип язган т?гелме со?? – диде.

Н?кыйп, бокс уенында дошманнан саклану алымына охшатып, ике кулын аркылыга куйды. Район хакимияте башлыгы бел?н к?реш?г? ка??р суккан бензин аркасында гына бармый калып буламы со?, тузга язмаганны?!

– Юк-юк, бер килешк?ч, юлга чыгабыз булгач чыгабыз. Шундый олы кеше ?зе (бу с?зг? басым ясады) чакырып торганда бармый калу ?ич кен? д? д?рес булмас. – Ак дымлы тешл?рен ялтыратып кеткелд?п алганнан со? ?ст?п куйды: – Ягулыкны эзл?п карармын. Бер?р дусны кысармын. ?йтк?немч?, кара сарык кабыргасыннан ясалган шашлык иск? т?шк?ч, авыздан сулар кил?, эссе мунчасы к?з алдына килеп баскач, аркалар кычыта башлый. Ф??им Сабировичка хас кунакчыллык га??еп дил?р. Безне д? ашатып-эчертеп, т?мам х?лд?н тайдырмыйча ?иб?рм?с ул.

Инде икенче тапкыр саубуллашкач та, Н?кыйп Талип яныннан кит?рг? ашыкмады. Аны н?рс?дер бимазалый, агач корты кебек ?анын, миен эчт?н кимер?. Борчылуыны? с?б?бен ачыклый алмый интекк?нн?н со?, зи?ен капкачы ачылып китк?нд?й булды. Ул ?зен ни, н?рс? бораулаганны а?лады. Б?тен авырлык аны? ?стен? т?ш? т?гелме со?? Глава бел?н ул с?йл?ште, машина аныкы, ягулыкны да ул табарга тиеш. ? Талиптан н?рс?: газ биреп торган машинага кия? егете кебек колга г??д?сен ташлый да шуны? бел?н в?сс?ламме? Дус диг?ч т?, алай ук салынырга ярамый.

Акча юк дип шомарткан була, х?чтер?ш. Дуслык ул б?лл?р савыт кебек, аны саклый белерг? акыл кир?к. Кысмырлыгы олыгайган саен к?ч?я баруы сизел?. Башына шул мизгелд? к?кт?н и?г?нд?й я?а фикер килде.

– Карале, Талип, без юлга чыгасы к?нне бик ирт? кузгалабыз: ашарга да, эч?рг? д? ?лгермибез. Безне? юл ?стенд?, чамалавымча, кафе-мазар юк, нишл?рбез ик?н? – дип, дустыны? т?къдимен кабул ит?рг? ?зерл?нг?нд?й, тавышына ин?л? катыш кызгандыру т?смере чыгарырга тырышты. М?г?р икътисад белгечене? кырынганда бит уртасында п?кег? эл?кми калган йоны да селкенм?де.

– Ну и что! Ачка ?лм?без ?ле. Ашказаныбыз ял ит?р. Табыныбыз хуш килм?де бугай дип, ху?аларны? к?ефен бозмас ?чен, кунакка ашамыйчарак бару лязим (монысы – узган ел Т?ркияд? ял ит? ?имеше) дил?р.

– Сине? хатын итле п?р?м?чне т?мле итеп пешер?, безг? юлга ?зерл?п ?иб?рм?сме ик?н дип кен? ?йтм?кче булган идем.

Н?кыйпне? фикерл?? т?рт?сене? борылыш кыйбласын (машина – минн?н, бензин – минн?н, синн?н хет п?р?м?ч булсын) алдан ук сиземл?г?н Талип бу юлы да арканы бирм?ск? булды. Укытучы буларак, ?йтеп торучыларны ?ене с?йми иде.

– «Юл газабы – г?р газабы» диг?нн?р борынгылар. Итле п?р?м?ч бик ш?п булыр иде д?, хатын бер-ике к?нг? Чистайга ?нил?рен? китк?н иде. Кайтып ?ит?рме-юкмы – ?йт? алмыйм, хатын-кыз акылын ?зенн?н калдырмый. Юкса чын милли п?р?м?ч бел?н главаны да сыйлаган булыр идек, – дип, Н?кыйпне? ачуын китереп, саруын кайнату ?чен ?ст?де укытучы.

Бу «биеклекне» д? алмагач, Н?кыйпк?, кулын селт?п, машинасына титаклаудан башка чара калмады. Талипка сиздерм?с? д?, Н?р?ст?г? баруларыны? н?ти??се ?чен Н?кыйп бик борчыла иде. С?б?бе шул: Авыл ху?алыгы министрлыгында эшл??че бер танышы урамда очраклы гына к?решк?ч, аны? к??елен? акрын гына, ?мма гел кимереп торырлык корт, шул ук вакытта начар камыр кебек кабара торган ш?б?? салды.

– Ф??им Сабирович хозурына барырга ?ыенасызмы? Хуш, хуш. Ифрат ки? к??елле, шул ук вакытта кырыс, усаллана торган ш?хес. Аны? ниндир?к вакытына туры кил?сез бит ?ле.

– Анысы н?рс? була инде? Без – сабакташлар, партшколада берг? укыган идек, – дип мыгырданды югалып калган Н?кыйп.

Чиновник, ?итди сер белг?н кешед?й, в?карьлек бел?н ген? борын очына т?шк?н к?злеген ?ск?р?к к?т?реп куйгач, фикерен? ачыклык кертте:

– ?зенн?н-?зе килеп чыгамы, ?лл? вакытын шулай ш?рехл?п куямы, ул атнаны? ??р к?нен аерым проблемага багышлый, дил?р. С?з килг?н кунакларны? к??елен к?р? турында бара.

Берни а?ламаган Н?кыйп:

– Кызык, – дип куйды. К?з алдыннан бер-бер артлы т?рлед?н-т?рле к??елле ??м ш?б??ле манзаралар узды.

– ?йтик, атнаны? бер к?ненд? ул читт?н килг?н кешел?рне атлары янына алып бара, ??р тулпары турында озак итеп с?йли, малкайларына шик?р, ч?кч?к ашата. Икенче к?нен бодайны? я?а сортларына, арыш бел?н кушылган т?рен?, солыга, борчакка багышлый. ?лб?тт? инде, кунаклары аны? бел?н к?не буена кырда й?ри. ?ченче бирмеш к?н Германияд?н, Украинадан кайткан комбайннарга, аларны чагыштырып б?ял??г? корылган булырга м?мкин. П?н?еш?мбе тарихка багышланып, татар халкыны? фа?игале язмышы ?чен сагышлану к?не булырга м?мкин. Аннан со? бит ?ле б?еклек ?ян?ге башын калкыткан вакыты да, х?мерг? с?лам биреп алган к?нн?ре д? булгалый ик?н. Б?хетегезг? ниндие туры кил? инде. Кайсы йолдызлык астында тугансыз бит, – дип, кычкырып к?леп, Н?кыйпне кантарлы уйлары бел?н ялгызын калдырып, ?з юлы бел?н китеп т? барды.

Юлга чыгасы к?нн?рене? ямьле, матур булуына ?метл?н?л?ре д?, гозерл?ре д? ф?решт?не? «амин!» диг?н вакытына туры килм?де. Ирт? шыксыз, нурсыз иде. Кояш, чыгаргамы-юкмы дип, икел?неп, к?к читенд?, болыт астына яшеренеп, ирк?л?неп ята. ?бил?р чуагы керфекл?рен ?ирг? и?дерерг? ашыкмый.

«Волга» машинасы, ерак с?ф?рг? чыгуына шатлангандай, гайр?т бел?н к?чк? табылган ягулыкны яндырып (Н?кыйпне к?ендереп), тыныч, т?зек, калай т?б?ле татар авыллары, ?имерек, бер ишесе х?раб? х?лен? килг?н урыс салалары яныннан элдерт?ен бел?. ?зл?ре яш?г?н каладан Н?р?ст?г? 300 чакрым юлны ?тк?нне, с?йл?ш?-аралаша, берсен берсе чеметк?ли барып сизми д? калдылар дуслар. Уннарга килеп ?итс?к, бик ш?п булыр иде дип фараз кылулары хакка чыкты. Уйланылган вакытта кара ??м саргылт туфлил?р Н?р?ст? асфальтын б?хетле иттел?р. Ш???р исемен алуга д?гъва ит?че район ?з?ге ишл?ренн?н бер ягы бел?н д? аерылып тормый дис?? д?, зур хата булмастыр. К?зне ирк?л?рд?й ?зенч?лекл?р бер тир?г?, ?з?к м?йданга сыешкан. У? якта, утыртылган ч?ч?кл?рг? к?мелеп, гавамга кайсы якка юл тотканда б?хетле буласыларын кулы бел?н к?рс?теп, Ленин бабалары басып тора. Акыллы кеше булгандыр, ахмакны монда тотмаслар иде. Юлбашчы сыныны? сул ягында матур соры т?ск? буялган элекке райком, х?зер хакимият урнашкан ике катлы бина к?пр?еп утыра. И? зир?к фикерл?р район халкына шуннан и?дерел?. Ильич ??йк?лене? у? ягына, юлны аркылыга б?леп, М?д?ният сарае утыртылган. Хакимиятне? акыллы боерыкларын ?т?г?нн?н со?, халык шунда ял ит?рг?, к??ел ачарга агыла имди. Н?кыйпне? аларда кайгысы юк. Ш?риф Камалны? ?зен озатырга вокзалга т?ш?ч?к халык алдында тотачак нотыгын кат-кат кабатлаган Дума депутаты кебек, хакимият башлыгына ?йт?ч?к с?зл?рен Н?кыйп киченн?н уйлап, ш?рехл?п, к??ел, й?р?к д?фт?рен? язып куйган иде. Юк-бар с?йл?п абруй т?шер? вакыты т?гел. Очрашу мизгелл?рен к?з алдына китер?е кыен булмады а?а. З??г?р к?зле, аксыл ч?чле, билл?ре т?клетураныкы кебек эчк? тартылып торган, озын аяклы с?ркатип кыз кунаклар килеп т?ш? х?б?рен ху?асына ирештер?г?, шул мизгелд? ?к, махсус к?теп торгандай, олпат г??д?сен туры тотып, ч?че агара башлаган м??аб?т ир атылып килеп чыгар да, заманында кылган изгелекл?ре ?чен, р?хм?т с?зл?рен догадай колагына пышылдый-пышылдый, Н?кыйпне кочагына алыр, аркасыннан сыпырыр, б?лки, я?акларын битен? тидереп алыр, шуннан со? гына, монда тагын бер б?нд? бар ик?н ?ле диг?нд?й, авызын ябарга онытып торган Талипка зур кулын сузар. Кабинетка кер?-керешк?, Н?кыйп «к?пт?н килерг? ?зерл?неп й?рс?к т?, тиз ген? чыгып китеп булмады, ни?аять, сине (б?лки, кеше алдында «сезне» кир?к булыр) к?р? б?хетен? ирештек. Яш?реп, матурланып китк?нсе?, Д??л?т Советы оештырган ?ыелышта арыганрак к?ренг?н иде?» кебек, к??ел т?ренн?н ургылып чыккан м?катд?с уйларын ч?й ?ст?ле янында яис? ресторанда д?вам ит?р. Анда абзагыз Юзлик?евк? кабатланмыйча гына н?рс? ?йт?сен белер: партшколада укыткан профессорларны ?рт?п, ирештереп, бер ишесен мактап иск? алыр, т?не буена к?рт уйнап й? х?мер ч?мереп утырганнан со?, зачёт-имтиханнарны у?ышлы гына аударып кайтуларын ?йтеп к?лдерер. К?з т?ш?г?, ир-атны? д?ртен утка тарыган дарыдай кабыза, каны кайнап, иренн?ре наз б?ркеп торган тулы к?кр?кле ?ыештыручы мар?ага ?ылы м?н?с?б?тл?ре турында ?йт? урынлы булырмы ик?н, д?рес а?лармы? Син арага керде? дип, шул хатын ?чен ду тузып, минн?н к?нл?шеп т? й?рде бугай. ? бит майлы кал?а икесен? д? т?тем?де: б?тенл?й ?ченче кешег? – бер чанта кара уылдык, бер ?р?? коньяк т?яп килг?н калмык мужигына эл?кте. Без кылтаеп, мар?аны к?з бел?н ашап й?р?д?н уза алмадык. Бу хакта, б?лки, Рим сенаторлары кебек, аякны суга тыгып, ?ылы мунчада сыра ч?мереп утырганда елмаеп иск? алырмын. Талип бел?н мондый тормыш нечк?лекл?ре турында ки??ш-табыш итеп булмый шул, а?а ни, арба ватылса – утын, ?гез ?лс? – ит, хатыныннан итле п?р?м?ч т? пешерт? алмады, «?йд? юк» дип алдый булыр, бич?се к?нбагыш ашап, минералка эчеп, телевизордан сериал карап утыра торгандыр ?ле. Чын тормыш д?ресл?рен партшколада гына алып була иде шул, демократия диг?н н?м?ст?к?йл?ре шундый м?д?ни-с?яси ?з?кл?рне бетереп начар эшл?де. Х?зер ?н? Р?с?й Президенты «?зерлекле кадрлар ?итешми» дип зарлана. ?зен? к?р? ген? т?гел, «коммунистлар м?кт?бенд? чарланган кешел?р кушканны сукырларча ?т??че роботлар, ?сл?рен? бурыч алып, и?ади эшли белмил?р» диг?н була ?ле, салам торхан. Бу бит Талипны? ?з ми казанында туган фикер т?гел, к?нче ташбакалар тараткан гайб?тне, кеше с?зен кабатлый. Бу уйлар Н?кыйпне? башында туктаусыз чуалып, килеп ?итк?ч кен? т?г?лл?нг?н н?ти?? т?сен алдылар.

Мосафирлар ?з?к м?йданны к?пне к?рг?н т??риб?ле к?з карашы бел?н и?л?дел?р д? бая ?йтк?н ике катлы бина эчен? кереп б?ялдел?р. Кабул ит? б?лм?се ишеген ?теп, ?ст?л артында утырган ?аваплы ханымга к?з салуга, Н?кыйп югалып калды. У? ягына ак, кара, кызыл телефоннар тезелг?н шома ?сле ?ст?л янында хыялында й?ртк?н чиб?р, м?лаем, н?зек билле кыз урынында к?н тышлы к?н?фид? яшен яш?г?н, киселг?н урмандай сир?к ч?чл?рен к?л т?сен? буяткан, сусыл к?зле ханым утыруы Н?кыйпне? к??еле с?рел?г?, к?ефе кителеп т?ш?г? беренче с?б?п булды. Аны? партшкола югарылыгындагы н?зберекле з?выгы ханымны кабул итм?де. Чакырылмаган кунаклар ягыннан и?г?н кара дулкын с?ркатипк? барып ?иттеме, ?лл? инде ул мондый япанчылардан гарык булганмы, шакы-шокы каты басып керг?н озын в? кыска ирл?рг? с?зеп кен? карады да, урыныннан кымшанмыйча гына: