Отколотое зеркало / Китек к?зге

Ирене? ирониясен а?ламаган беркатлы Халид?:

– Язарлар да, яхшы кеше бит. ?ти-?нисе аны кызыбыз б?хетен? ?стерг?н, – дип, киявен мактарга кереш?.

– М?, укы. Юк, ?зем таныштырам. Син ?ирен? ?иткереп укый алмассы?. Ты?ла! ?сма, син д? чык. – С?хн? тал?пл?ренн?н шактый ерак торса да, ?зене? текстка м?н?с?б?тен белдереп, туктый-туктый, ил?амланып укый Миндрахман абый малае. – Егет яшь т? т?гел, карт та т?гел, боек та т?гел, шат та т?гел, биек т? т?гел, т?б?н?к т? т?гел, чирле д? т?гел, с?лам?т т? т?гел. – Сахип, к?злеген салып, кан?гатьлеген яшер?не кир?к тапмыйча, ?нсез калып басып торган ты?лаучылар ягына борыла. – Й?, ничек? Безне? кия?г? тач ябышып тора. Акча т?л?п яздырса? да, шундый т?г?ллек бел?н б?я бир? алмаслар иде.

Н?рс?, кем турында с?з баруын а?ламаган ?сма, риясыз к?зл?рен апасы ягына борып, с?зсез сорау бир?: ничек инде ул кеше бер ?к вакытта озын да, кыска да, чирле д?, с?лам?т т? була алсын ди.

Ирене? д?ньясын онытып «шигырь» укуыннан югалып калган Халид?, ?сманы чыгарып ?иб?рг?ч, аны? терек?меш кебек х?р?к?тч?н табигатен? килешм?с озын-озак паузадан со? телг? кил?:

– Кешед?н к?л?рг? яратасы? инде, Сахип. Син б?тен кешене ?зе?ч? яш?рг?, сине?ч? уйларга ?йр?тм?кче, ?з кубызы?а биетм?кче буласы?. Син бит д?ньяда бер?? ген?…

– А?ламадым. Нинди м?гън?д? бер?? ген?? Яхшы чуттамы, начармы?

Халид? с?зл?рен? а?латма бир?не кир?к тапты.

– Син кия? Морадтан к?л?е?не, а?а каныгуы?ны ташла. Аны? ми?а да ошамаган яклары булса да, ул – горур, ?з б?ясен белеп яши торган кеше. Бер чикт?н икенчесен? сикер? торган ?илб?з?к тегел. Мин сезг? «Морад к?пме т?л?с?гез д?, шофёр й? хезм?тче булып й?ри торган ад?м тегел» дип, сразы ?йттем. С?земне ты?ламадыгыз. А?а яхшы эш т?къдим итм?г?ч, барысын ?зе х?л итте, х?зер бизнеста сине? д?р???г? к?т?релеп бара.

Сахип, хатыныны? акыл ?йр?т?ен кабул итм?вен, ризалашмавын сиздереп, борын тишекл?рен кабартып, авызын турсайтып, б?лм? буйлап й?ренеп алды.

– Син, хатын, ориентиры?ны югалтып барасы? т?гелме? Мине яш?рг? ?йр?терг? кереште?. Абза? нинди зур коллектив бел?н у?ышлы ?ит?кчелек итк?нне онытты? бугай.

Кыпчак каны д?рт, д?рман биреп, кыздырып торган Халид?не борчыган фикерен, б?ясен ?йт?д?н туктатып калдырырлык к?ч юк иде кебек.

– Син, Сахип?ан, ?пк?л?м?, к??еле?? авыр алма. Чит-ят кешел?рне кимсетеп, башкалардан гел начарлык эзл?ве? аркасында, туган к?не?? ?тие?не карап торучы хатынын чакырмыйча, ?тие?не д?, ул хатынны да р?н?етте?. Бар кунаклар парлы-парлы килеш, к?еф-сафа корганда, ?тие? мо?аеп утырды. ?ние?не? фани д?ньядан ирт?р?к кит?енд? Х?ерниса апаны? ни гаебе бар? ?тиегезне х?ленн?н килг?нч? т?рбиял?п яши. ?сте-башы чиста, тамагы тук, ир-атка тагын н?рс? кир?к?! Сезг? атагызны? ха??те юк. Чакырсагыз да, сезне? сазлыкка аяк та басмаячак.

Т?нкыйтьне кабул итм?г?н Сахип с?з елгасын ?леге д? баягы акча ягына борып ?иб?рерг? ниятли:

– ?тине? х?рби пенсиясен? кызыгып килг?ндер ?ле Х?ерниса апа?.

Халид?, ?зен берьяклы а?лаганга ?рс?л?неп:

– Сахип б?гърем, син нишл?п кешел?р арасындагы м?н?с?б?тне, рухи якынлыкны байлыкка, акчага кызыгуга гына кайтарып калдырасы?? Халык юкка гына ач тамагым, тыныч колагым дип ?йтми торгандыр. ?лк?нн?р арасында эчке уртаклыкны?, х?тта м?х?бб?тне? булуын к?з алдына да китер? алмыйсы?. Сез ?тиегезне ?ылы канаты астына алган м?рх?м?тле апага р?хм?т ?йтеп яш?рг? тиешсез. Ул ?зе сугыш ветераны, инвалид булса да, ?ч малай ?стереп, барыгызны да укыткан, т?рбия бирг?н. Сезне? холкыгызны яхшы белг?нг?, м?ст?кыйльлеген югалтасы килми.

– ?нисе, ?зен? д? ?ит?р-?итм?с акылын к?чл?п тагарга маташучылар болай да ?итк?н, – дип, Сахип кул сырты бел?н муенын сыдырып алды. – Син д? моралист булып кил?се?. ?лл? картаясы? инде, хатын?

– Син минем фикеремне аяк астына салып таптарга м?мкин. Бер с?з кузгалгач, к??еле?? авыр алса? да, ?йтеп бетерим инде. «Ире? эч?, ялкау» дип, ?лк?н кызыбызны гел котыртып, араларын бозып, гаил?л?рен таркатуга шактый ?леш кертте?. Н?ти??д? кызыбыз ?ебезд?н ?к чыгып китте, элеккеге х?л?л ?ефете калдырган фатирда яши. Икенче яртысын ?аман таба алмый. Кия?не т?рлеч? т?б?нсетерг? тырышып, араларына тыкшынуы?ны куймаса?, Л?йл?не? д? б?хете к?зге пыяласы шикелле уалып т?ш?ч?к.

– Яш?сенн?р. Мин каршы т?гел. Б?тен тырышканым, карьерам, байлыгым кызыбыз ?чен.

Сахипны почмакка китереп кыскан Халид?не? ?ле туктарга ис?бе юк иде.

– Ни ?чен дип инде Л?йл?не фамилиясен сакларга м??б?р итте?. Кил?ч?кл?ре турында уйлаган ир бел?н хатын ??м балалары уртак фамилияд? й?рерг? тиеш. Бик к?пт?нге, зыялы фамилия, имеш, ?н? югары д?р???г? ирешк?н, н?селл?ре йомшак креслода утырганда Табиев, Батыев, Репеев фамилиял?ре к??елд? шом уята иде. Х?зер алардан н?рс? калды? Пшык. Габбасов фамилиясе борынгы диг?н булып кына, эшл?м?с??, тир т?км?с??, бер?? д? китереп бирми. Казына башласа?, ?лл? ни к?пт?нге д? т?гелдер ?ле фамилиягез, Еникеев, Апанаев, Максудов кебек борынгы китапларда очрамый шул, аны? ш??р?те эне?н?н, синн?н, кара алтын табучы туганыгыздан гына башлана торгандыр дип уйлыйм. Исеме? матур, кемн?р куйган дип, кемне? хезм?т хакын арттырганнары, бушлай машина бирг?нн?ре бар? Кия?г? каршы алып барган м?кере?не? ахыры ни бел?н бет?р, со?ыннан терс?кне тешл?п булмый, абзыкаем. Кызларыбызны, бигр?к т? Л?йл?не акча бел?н бозды?. Без аны яшь ?ле дип, гел уч т?бенд? ген? биетеп, гаил? тормышына, кир?к чакта ирг? буйсына, ты?лый, кичер? бел?г? ?йр?тм?г?нбез.

Сахип Халид? ханымны? со?гы ??мл?сен? ?з б?ясен бирерг? ашыкты. Батып баручы, саламга ябышкандай, с?з дилбег?сен ?з кулына алуга омтылуы у?ыш алып килм?де.

– Тыныч кына ашап-эчеп утырганда, б?йд?н ычкынгандай, йодрыгы?ны минем бит тир?сенд? уйнатуы? Л?йл?г? гаил? т?рбиясе бир?г? кер?ме?

Халид? теге вакытта к?тм?г?нд? ярсып кит?е ?чен кызарып алса да, с?б?бе исен? т?шк?ч, ?илк?л?рен к?т?ребр?к куеп, Сахип файдасына булмаган а?латмасын чыгарып салды:

– Ми?а шул к?нне дуслары? Чаллы якларындагы с?йр?лчеге? турында тулы м?гъл?мат бирдел?р. ?аваны йодрык бел?н айкау гына аз булды ?ле. Башкачарак чаралар к?р?се булыр.

Халид?не? со?гы ??мл?сен тышкы ишекне? шыгырдавы ?зм?с?, с?йл?ш?-а?лашу тир?нг?р?к кит?рг? д? м?мкин иде. Мунчаны? ?зер булуы турында х?б?ре бел?н Габделбар килеп керде.

7

Тормыш с?хн?сенд? ??ркайсыбызны? ?з урыны булган шикелле, Габделбар исемле Алла колыны? да язмышлар уенында беркем бел?н д? алыштыргысыз ким?ле бар иде. Ка?арманнарыбызны? кил?ч?ге к?пмедер к?л?мд? Габбасовлар коттеджыны? бер читенд? вакытлыча яш?? урыны тапкан Габделбарга да б?йле булып чыкты. «Ни ?чен? Ни с?б?пле? Шундый зур кешемени ул?» кебек сорауларга ?авап эзл?п, х?тер канатында булса да, аны? яшьлеген? ?йл?неп кайтыйк.

Габделбарны? холкын ятимлек гарасаты ??м тир?лек калыплаштыра. Р?сми ?тисе билгесез, загста гына М?бар?к улы дип язылган бала ?нисен д? х?терл?ми. А?а ?ч яшь тулганда, с?ер авырудан ?нисе д? фани д?ньяны, берд?нбер газиз улын ташлап кит?. Малайны Казан янындагы район ?з?генд? ?з йорты бел?н яш??че, ?нисене? абыйсы Та?и асрамага алып кит?. ?итешм??не?, кагылу-сугылуны? ни-н?рс? ик?нен эн?сенн?н ?ебен? тиклем татый малай. Кул астына кер? башлауга, «Габди, утын яр, су алып кер, чоланны юып чыгар, б?р??ге ?рче, чил?кне т?к» кебек м??б?ри ?т?лерг? тиешле берт?рле эшл?рд?н косасы килер д?р???д? гарык булса да, ?рекм?н колак абыйсы аны тормышка, к?чле бел?н б?йл?нм?ск?, каршы ?йтм?ск?, баш ?сте дип ризалашып та ?т?ми калу юлын эзл?рг?, х?йл?г?, х?р?мл??г? ?йр?тте. Барысы да илл?м кир?к булып чыкты тормышта. Эчке чы?ымы а?а, с?йл?шк?нд? тотылмас ?чен, ?мер бир?чене? к?зен? туры карамаска «ки??шен» бир?. К?зенн?н кешене? ни уйлаганын, ??г?м?д?шен? м?н?с?б?тен, х?тта мен?зен – характерын да белеп була, дил?р. Кир?кс?-кир?км?с? д? эш кушарга, кулын ходка ?иб?рерг? ма?ир абыйсы, ?зенн?н ?ст?п с?йл?рг? яраткан ?и?г?се аны? уена т?шенм?сенн?р дип, с?йл?шк?нд?, к?зен яшерерг? яис? читк? карап торырга ?йр?н?. ?рекм?н колак абыйсы:

– Ду?гыз малай, ник минем бел?н с?йл?шк?нд?, читк? карыйсы?, к?зл?ре?не яшер?се?? – дип соравына:

– Печ?н бушатканда, ч?п керг?ние, – диг?н ?авап ала.

Абыйсы, «к?зг? карап с?йл?ш» дип, бер ?йт?, ике кис?т?, канга батырганчы кыйнап та карый, м?г?р файдасын к?рм?г?ч, ч?п ?ыярга ма?ир к?зл?р ху?асына б?йл?нм?с була.

Габделбарны? и? с?йм?г?не м?кт?п, д?рес ?зерл??не тал?п итк?н укытучы, ??нл?п ?йр?т? белм?г?н д?реслекл?р булып чыга. Ул физикадан й? химияд?н м?сь?л? чиш? урынына бер ?рд?н? утын ярырга риза булып яш?де. С?л?тен кысып кына тамызу ?стен? тырышлыгын да кызганган ик?н табигать. Министр буласы юк, т?р?л?рг? д? хезм?тчел?р кир?к дип, тугыз сыйныфны этеп-т?ртеп т?мамлаткач, абыйсы аны уку бел?н артык борчымас була. Бер сыйныфта икеш?р ел утырган Габделбарны? солдатка каралу яше д? килеп ?ит?.