Отколотое зеркало / Китек к?зге

Беренче булып Талип телг? кил?:

– Минем ?ти, ике ч??к? сугышканда, кара карга тук була, ди торганые. Х?зер ген? бу м?кальне? м?гън?сен а?ладым. Без ?л?кс? ?чен сугышкан ч??к?л?р булабыз, ? с?еклебез кара карга кочагына чумды, шул кир?к без м?хлукларга.

Н?кыйп, ?рм?л?п диярлек Талип янына килеп, кил?ч?к дуслыклары намен? кулын бир?:

– ?йд?, каныбыз тамган, м?х?бб?тебезне к?мг?н ?ирд? гомерлек дус булырга ант итешик. Бер д? борчылма, безг? насыйп кызлар ?с? торсын! Тулай торагыбызга кереп, юынып алыйк та, ?зебезне т?ртипк? китереп, Маяковский клубына тансыга юл тотыйк.

Килеш? ян?д?н каты итеп кул кысышу бел?н раслангач, бер-берен? карашалар да «карале, ничек кызык итте безне бу кызый», «бик х?йл?к?р н?м?ст?к?й булып чыкты шайтан», «мичт?н ?ле ген? алынган итле п?р?м?ч безг? т?тем?де шул, р?х?тен башкалар к?р?ч?к» кебек с?зл?рне кабатлый-кабатлый, сагышлары, к?ен?-?кенечл?ре, эчке мо?нары чыгып бетк?нче, туктала алмыйча к?леш?л?р. Очраклы узып баручы туктап, боларга карап, бармагын чиг?сен? тидереп тора башлагач кына, а?нарына килеп, капылт борылып, тулай тораклары ягына китеп баралар.

Бертуганнар арасында да сир?к очрый торган к?нл?штерерлек, гыйбр?тле дуслык мен? шундый мо?лы шартларда туа.

Тормыш юллары т?рле юн?лешл?рд? д?вам итс? д?, Н?кыйп бел?н Талип бер-берсен югалтмыйлар, х?лл?рен белешеп, туйларында биешеп, б?б?йл?ре ?чен шатланышып яшил?р. Заманалар ?зг?р? н?ти??сенд? д?ньяга карашлары т?рлеч?р?к булу да дуслыкларына кара тап т?шерми. КПСС бетеп, СССР таркалып, ?тк?нне с?г?, тоташ кире кагу алдынгы к?ренеш саналган чорда да Н?кыйп коммунистлыгыннан й?з ч?ерми, ?зе укыган партшколага яман с?з ?йттертми. Киресенч?, форсат чыкканда, ?зене? «коммунистик школа» да староста булуы, гел «бишле» г? укуы, Карл Марксны? «Капитал» ын, Ленинны? ф?л?н томнарын язып-сызып ?йр?н?ен, Берлин Рейхстагына кызыл ?л?м кадаган батыр кебек, к?кр?к киереп иск? т?шер?д?н тайчанып тормый. Затлы пиджакка ябышкан ч?пне алып ташлаган кебек большевиклар с?яс?тенн?н ?и?ел ген? арынган Талип ?чен Н?кыйпне? ?зен фаш итк?н идеалларга табынуы к?лке тоела, к?еф сипл?? чыганагына ?верел?.

– Н?кыйп туган, сакаллы я??де?не? «Россияне? татарларны яулап алуы ?т? у?ай к?ренеш» диг?н реакцион фикере си?а м?гъл?мдер дип уйлыйм. Бу бит талау, басып алу сугышларын аклау диг?н с?з. Чынында ул син м?кибб?н китк?н коммунистларны? башбаштаклыгына, буйсынган халыкларны из?ен?… ничек дил?р ?ле, н?зари нигез ?зерл?п калдырган.

?з фикерен яклауда Н?кыйп т? чег?н арбасыннан т?шеп калганнардан т?гел, н?къ м?че т?сле, ?зен сыртка салырга бирми. Коммунизм хыялларыннан баш тартмаса да, Ходай Т?гал? аны? к?кр?ген? м?х?бб?т хисен тоярлык й?р?к, ?зен саклый, идеалларын б?яли алырлык акыл салган.

– Марксны? бу с?зл?рен очратканым булмады. Ул – начар с?яс?тче, ?мма к?чле икътисадчы. Ленинны? «татарлар укуга, гыйлемг? бик ??в?с халык» диг?н югары б?ясен мин бел?м.

Икътисад ф?нене? нигезенд? ??р «ш?йне шик астына ал», «чагыштыр», «сына» кебек т?шенч?л?р ята, дил?р. Шул юн?лешне? докторы булу турында хыялланып й?рг?н зат буларак, Талип ян?д?н булачак с?ях?тл?рене? бер х?вефле ягын ачыклау нияте бел?н я?а сорау тартып чыгара:

– Безл?рне кунакка чакырган ад?м «берг? укылган, эш бетк?н, узган эшк? салават» дим?сме ик?н? Дим?к, ??мл? ахырына нокта куелган. Аны? «берг? студент булып й?рг?н еллар якты ист?лек булып томан артында калды, Сарытау чабатасы искерде» дип ?йт?е м?мкин т?гелме? Аннан килеп, ш???р исемен д?гъвалап й?рг?н алдынгы районга килеп-китеп й?р?чел?рд?н юл ?зелми ик?н. Депутатлар да, халык м?нф?гатьл?ре турында кайгыртып, борчылып, ул т?б?кт? еш булалар дип ишетк?н идем.

Буе т?б?н?к булса да, башы зур, ко?гырт к?зл?ре елгыр Н?кыйпне т?в?кк?лл?г?н фикеренн?н, ми ш?рифл?рен бораулаган уеннан кире кайтаруы ифрат кыен, х?тта гайре табигый ш?гыль иде. Со?гы тиенсез калыр, ?мма ???тлеген ит?р.

– Ф??им Сабирович яхшылыкны оныта торган кеше т?гел. Бернич? к?н элек кен? ?зен бер зур ?ыелышта очраттым. Эн… та чакыруын тагын кабатлады. Бармасак, просто яхшы т?гел, кешене ?пк?л?тербез.

Талип, матурлыгын мактаган саен к??еле йомшара барган кыз кебек, ?зенд? д? юлга чыгу уе ?стенлек ала баруны тойды. Сарытау партшколасында ян? бер кат психология ф?нен укыган Н?кыйп ис? дустыны? к?зл?ренд?, гольфстрим агымы килеп керг?нд?й, ?ылылыкны? артуын, басым ясауны? файдасын сиземл?п, саклабрак тоткан д?лилен, уен тузын чыгарып сала.

– Без ул яклардан ?йл?неп, болганып кайтудан берни югалтмыйбыз. Берд?н, со?гы вакытта ?зебез д? сир?к к?реш?без, д?нья м?ш?катьл?ре басты, с?йл?ш?се с?зл?р, ки??ш-табыш ит?се ?йберл?р ?ыелды. Машинаны? арткы утыргычында иркенл?п аралашып барырбыз. Икенчед?н, шашлык, б?леш, тутырма, кызыл балык, авыл тавыгы ашап, мунча кереп, кешеч? сыйланып кайтырбыз.

?зе санап ?тк?н ризыкларны? берсен алдавыч ?им итеп сайлап, Талипны? колагына ?релеп, Н?кыйп с?зен? ?т? бер серлелек т?смере бирерг? тырышты.

– Син, Талип, ничектер, мин ?зем шашлыкны? ?зенн?н бигр?к исен ?леп яратам. Аны? шаян ?ил алып килг?н хуш исе сихри к?чк? ия, к??елл?рне ил?сл?ндереп, яшисе кил?не? м?гън?сен ки??йт?. Ашый башлагач, серлелек югала. Мин ?земне? б?лект? болынга, шашлыкка чыгып кер?без диг?ч, к?бесе т?керекл?рен? буылып, к?нл?шеп калдылар. Юзлик?ев шашлыкны сарыкны? кабыргасыннан, с?яге бел?н зур итеп ясата ик?н. Гад?ти кеше ген? т?гел шул минем сабакташ, – дип с?зен т?мамлады Н?кыйп, к??елен ил?сл?ндерг?н горурлык хисен яшер?не кир?к тапмыйча.

Талип хыялый с?рхуш дустын ?ирг? т?шер? вакыты ?итк?нне сизде.

– Сине? хыяллары?, абзый, бик зурдан. ?мете? боз тавына килеп с?ртенг?н кораб кебек уалса, акланмаса нишл?рсе?? Куаныч куыгы? буш булып чыкса? Шашлыкны? исен д? исни алмыйча калсак? Японнар, гомерл?рен озайту чарасы итеп, ??в?л ризыкны? исе бел?н ген? кан?гать булып, ярты с?гать утырсалар да, со?ыннан аны бик т?мл?п ашап куялар, ди. Шунысын да уйлап куйдым ?ле. Ягулыкка т?кк?н акчага «Буш тавыгы» аякларын сатып алып, шашлыкны ?зебез ясап, син аны? серле исен туйганчы исн?п, мин мескене? итен кимереп б?йр?м итс?к, арзанракка да т?ш?р, ышанычлырак та булыр кебек.

– Ничек инде арзанракка т?ш?р. А?а к?пме т?мл?ткеч, ?зерл?рг? вакыт, утын кир?к. ? юл романтикасын, я?а кешел?р бел?н аралашу шатлыгын кая куясы?? Си?а ?ирд?н шуышып барырга гына булсын. Романтиканы а?ламыйсы?! Хакимият башлыгы итеп тел?с? кемне куймыйлар, аны? бел?н аралашу ?зе ни тора! Аны? ??р ?лк?д?н продвинутый кеше булуы турында легендалар й?ри. Д?рес, ?зе башлап ?иб?рс?, бер??г? д? с?з бирми, ди. Кунакта анысына гына т?з?се? инде.

Н?кыйпне? ?зенн?н югарырак м?нб?р бил?г?н кешел?рг? нисб?т?н с?вит чорыннан ук ябышып калган гад?те бар иде. Ул аларны изгел?штереп кен? калмый, язмыш ?зе сайлап к?т?рг?н кашка т?к?г? ти?ли. Андый кешел?рне?, бигр?к т? с?яси юлбашчыларны?, ?итешсезлеген танымый, к?зен? т?рттереп ?йтс?л?р д?, аклау юлын эзли. ?ит?кче ??елл?р бел?н аралашуга, берг? р?семг? т?ш?г?, автограф алуга м?кибб?н кит?ен берни бел?н д? а?латып булмый. М?ск??д? булырга туры килг?нд?, олы т?р?л?р к?мелг?н зиратка бармый калмый. Бер баруында Н?кыйп элеккеге СССР башлыгы Горбачёвны хатыны Раиса т?рб?се янында туры китереп, аралашып та алган. Шул вакыйга турында б?ян итк?нд?, Н?кыйп кояш нурларына тарган язгы боздай эри, с?йл?г?нд?, дулкынланудан тотлыга, кабалана, к?зл?рен ?ле ача, ?ле яба, аякларына тынгы бирмич?, биеп-биеп алгандай була. Бу очрашудан и? зур ?кенеч, янында фотоаппараты булып та, элеккеге генсек бел?н карточкага т?ш? алмый калу ик?н.

Бер-ике к?нн?н юлга чыгарга т?в?кк?лл?п, кул бирешеп саубуллашкач та, Н?кыйп ?зен якында гына к?теп торган машинасы янына ашыкмый. Т?п м?сь?л? х?л ителг?ч т? ?ле, чалбар балагына ябышкан кырмавыктай кечер?к м?сь?л?л?р калган булып чыга. Н?кыйпне? ян? бер ?зенч?лекле сыйфатын ?йтмич? булмый. Ул – д?р???сен т?шер? торган вак саранлык. Сугыштан со?гы елларда к?п балалы гаил?д? черек б?р??ге коймагы, алабута шулпасы ашап, ?тисез ?с? гал?м?теме, башка бер?р с?б?бе бармы, ?здереп ?йт?е кыен. Талип: «Ни ?йтс?? д?, Н?кыйп егет кеше инде, вакланып тормый», – дип уйлап та ?лгерми, тегесе мичк? балга бер кашык дегетне тамыза да куя: ?леге д? баягы вакчыл саранлыгы калкып чыга. Талип дустыны? машинасына утырып кит?рг? ашыкмавын ?ст?м? бурыч куймакчы буладыр дип фаразлады. Бу юлы да элеккеге к?нд?ше аны? «ышаныч» ын аклады. Н?кыйп б?д?ненн?н кыскарак аякларында таптанып алды да: