Отколотое зеркало / Китек к?зге

Морад очраклы ачылган сер, д?ресе, ?зен кимсет?, ?ир суалчаны д?р???сен? т?шер?л?ре турында бабасына да, Л?йл?г? д? с?з катмады, тик ?з эчен? кереп бикл?нде. Л?йл? Морадыны? аны м?кибб?н китерг?н м?з?кл?рне с?йл?ми башлавына, с?ях?тчел?р бел?н аралашуны туктатуына, к?з т?пл?ренд? кара сызыкларны? барлыкка кил?ен? игътибар итс? д?, берни а?ламады, ис?нлеге турында сорашудан узмады.

Бу х?л егетне бабасыны?, х?тта с?еклесене? м?рх?м?тен? ышанып ятмыйча, кил?ч?ге турында уйланырга м??б?р итте. Беренче сентябрьд?н тулы ставкага укытырга к?ч? и? кулае булыр дип, к??елен? беркетеп куйды. Ришв?т бирс?л?р алыр, бирм?с?л?р, ?лк?н укытучыны? хезм?т хакы да ипи-тозга ?итеп торыр. Ришв?т бит юрист, экономист, финансист кебек уч т?бенд? й?ртелг?н белгечл?рг? ген? т?ти, сине? ф?лс?ф?? кемг? кир?к, буш сафсатага акча т?геп торырга ахмаклар нема.

Ходай Т?гал? яраткан колына чыгарып куяр юлына дип юкка гына ?йтмил?р ик?н. Кил?ч?к язмышы турында кара янып, пел?ш башын кашып утырганда, а?а талиблык чоры дусты, ч?л гар?бе шикелле кара Р?ст?м шалтыратты:

– Морад, с?лам. Х?лл?ре? ничек?

– Ярыйсы. Аллага ш?кер, кыз ?стер?без, – диде, тавышына м?мкин кад?р шатлыклырак т?смер и?дерерг? тырышып.

– Тиз ген? к?решеп аласы бар. Минем конторага ярты с?гатьт?н явиться ит ?ле. ?итди эш бар.

Бу к?реш? Морадны? б?тен кил?ч?ген у?ай якка борды да куйды. Н?риман урамында урнашкан эш урынында, студентлар тапкан «б?др? ч?ч» кушаматлы Р?ст?м аны колачын ??еп каршы алды.

– Мин д?, малай, ?йл?ндем бит.

– Тузга язмаганны с?йл?м? инде. Беренче хатыны?ны? хыян?тен фаш итк?ч, «м??ге ?йл?нм?яч?кмен» дип ант итк?н иде?.

Уку д?веренд? бер б?лм?д? к?н итеп, со?гы телем ипил?рен б?лешеп яш?г?н дуслар арасында сер д?, ?йт?се с?зне ч?пр?кк? т?реп бир? д? юк иде.

– Кемг? ик?нне ?йтс?м, урындык барын онытып, шып итеп арты? бел?н ид?нг? барып т?ш?ч?ксе?!

– Й?, сузма. Бер яшь, чиб?р бай кызын ??тм?г? эл?ктерг?нсе?дер ?ле.

– Син ди мин, – дип, б?др? ч?ч дустын чеметеп алды.

– ?м… Бер – ноль сине? файдага. К?бегез шулай уйлый шул, кызганычка каршы.

– ?мрикан кызына ?йл?ндем бит, малай.

Морад, аны ?аман ?итди кабул итмич?, шаярта, сызгыра, телен? салына, ?ич югында, хыялы бел?н уртаклаша дип, Ху?а Насретдин иш?ге кебек башын чайкап утыра бирде.

– Ярый, сузмыйм инде. Й? й?р?ге? тотар. Рус телен гаил?д? яш?п ?йр?нерг? Америкадан килг?н ханым минем ?бид? урнашты. Фатиры зур, кече кызы бел?н ик?? ген? яшил?р. ?бине? д?, апаны? да русчалары ындыр артына алып чыгарлык кына. Чит ил кунагын ?йр?тм?г? абза?ны чакырдылар. Бер ай д?вамында мин аны – рус, ул мине инглиз телен? ?йр?н?-?йр?т? торгач, бер-беребезг? ?лепл?р гашыйк булуыбызны сизми д? калганбыз. Бик бай генерал кызы булып чыкты, бахыр. Безд? яш?рг? риза булмады, рус, татар телл?рен? ?йр?т?не АКШта д?вам ит?рсе? дип, р?сми якларны кайгыртуны ?з ?стен? алды. Морад ахири, мин боларны сине к?нл?штереп, к?ефе?не кыру ?чен с?йл?п утырмыйм. Монысы преамбула гына. Минем шактый ?рчемле бизнесым бары си?а м?гъл?м. ?йл?неп, башка ?лк?г? кереп китм?с??, берг? эшл?рг? д? чакырмакчы идем. Банкта тупланган акчаларны гына алам да, ширк?темне тулысы бел?н си?а калдырып кит?м. ?земне куып кайтарганчы. Эш анда х?тле барып ?итм?с дип уйлыйм, син д?, Р?ст?м шунда т?пл?неп калсын дип, дога кылып тор. Кухня ?и?азлары, буяулар сату бел?н эш ит? торган кибетл?ремне тулысы бел?н си?а яздырып кит?м. Хатыным шундый шарт куйды. «Монда ?з исеме?д? бизнесы? калса, гел Р?с?й ягына карап яш?яч?ксе?», – ди. Минем бер ген? тел?гем булыр: кайткан-китк?н вакытта мине каршы алып, чыгымнарымны т?л?п, озатып калу.

Морад к?кт?н и?г?н б?хетне ничек б?ял?рг? белмич? аптырап, та? калып, карышкан булып маташкан арада, ширк?т ху?асы булуына таныклыкны кулына китереп т? тоттырдылар. Р?ст?м бернич? к?нн?н д?рья аръягына китеп т? барды.

Югары уку йорты укытучысы д?р???сен? д? ризалашкан Морад аз-маз гына эшм?к?рлек к?рс?тс?? д? шактый табыш китер? алырлык ширк?т бел?н ?ит?кчелек ит? башлады.

Я?а эшк? чыкканчы, Л?йл?г? бу хакта ?йтмич? торды. Кичен, ч?й эчеп утырганда, артык гад?ти ?йбер турында х?б?р итк?нд?й, тонык тавыш бел?н ген?:

– Л?йл?, мин башка эшк? к?ч?рг? булдым. Сине эшк? й?ртерг?, ?йг? алып кайтырга башка шофёр эзл?рг? туры килер.

Ханым ашавыннан туктап, каушаудан кашыгын ид?нг? т?шереп ?иб?рде.

– Морад, мин берни а?ламыйм. Укытырга к?ч?рг? булды?мы?

– Юк, си?а таныш дустым Р?ст?м Айтуганов, ширк?тен ми?а калдырып, Америкага яш?рг? к?ч?, – диде д? ?ст?л яныннан торып китте.

Со?рак, ??рн?рс?д?н х?б?рдар Габделбарны? с?йл?вен? ышанса?, Л?йл? ?тисе бел?н ?ылый-?ылый бик каты а?лашкан, тавыш к?т?рг?н.

Морад ис?, Тукайны? алны-артны карамыйча утын киск?н Былтыры кебек, ?и? сызганып, я?а вазифасын ?т?рг? кереште. ?лб?тт?, ул Р?ст?мне? «кир?кми» ен? карап кына, аны табыштан м?хр?м ит?рг? ?ыенмады. «Нобель премиясе урынына», «туган к?нг?» диг?н булып, Р?ст?мг? ?лед?н-?ле акча к?череп торды, «?мрик? кияве» ?зен аякка бастырган туганын к?м?рг? кайтканда, бер артына бер алдына т?шеп кунак итте. Туганыннан, бабасыннан т?тем?г?н итле кал?а калдырып китк?н дусты?ны зурларсы? да. Алыш-бирешк? корылган д?ньяда сир?к очрый торган б?хетк? тарыды Морад. Ямаулык турында хыялланып й?рг?н яшь галим затлы тунлы булды да куйды.

Р?ст?м калдырган ширк?тне ?стер?г? вакыты бел?н санашмыйча, ?зен ?зе ж?лл?мич? эш аты кебек тырышуны? тагын бер ?ст?м?, арка йонын к?пертеп торучы с?б?бе бар иде. А?а сарафан радиосы бабасыны?, ягъни м?с?л?н, Сахип ?ф?ндене? «м?ст?кыйль эш алып баручы кешег? охшамаган минем кия?, булганын ?р?м-ш?р?м итеп бетерер д? аягыма килеп егылыр» диг?н с?зл?рен ирештерде. К?р?се?, Морадны? бизнеста ?зе бел?н бер д?р???д? к?т?рел? м?мкинлеген, баш бирмич?, м?ст?кыйльлекк? омтылышын сизенг?ч, к?нчелек кытыгы уянгандыр. Ничек була инде ул, с??д? ш?гылене? серл?рен минн?н ?йр?неп, ки??ш-табыш итмич?, ?лл? нич? кибет ху?асы булып утырсын ди укытучы баласы. ??р бытбылдык ?з урынын белерг? тиеш. Бабасыны? шул хакта тузынуын да Сахипны? и? ышанычлы шымчысы саналган Габделбар ?иткерде. Бер??не саткан кеше сине д? шалкан б?ясен? ычкындырмас дип уйлап, бик нык ялгыша шул Морадны? т?к?ббер бабасы. С?лимуллин Казан ханлыгы язмышы бел?н б?йле бер риваятьне еш иск? т?шер?.

Озак еллар д?вамында Казанда типтереп, алып-сатып яш?г?н, х?зергеч? ?йтс?к, ?рм?н диаспорасы Иван Грозныйга казанлылар эч? торган су юлын, дарыны? кая саклануын, шартлату урыннарын к?рс?теп, б?л?кл?р к?тк?нн?р. Казан егылгач, гаск?р башлыгы «?рм?нн?рг? ничек р?хм?т ?йтик» дип сорагач, патша «барысын да кылыч аша уздырыгыз, бер ху?асын саткан кавем, файдасы к?рен?г?, икенчесен д? сатачак» диг?н, имеш.

6

Сахип Миндрахман улы киявен? ?гет-н?сыйх?тне кызы аркылы ?иткерерг? тырыша. Тик кызы, ирен ш?хси й?рт?чесе итеп мыскыллаулары фаш ителг?ч, гел Морадны яклап чыга торган булды.

– Кызым, игътибар итте?ме ик?н, ире? т?м?ке тарта, кис?т, ул бик зарарлы. ?йд? д? тартса, минем фатирны сасытачак, ярыкларга тулган т?тен ?пк?л?рг? к?ч?ч?к, – дип, Морадны т?нкыйтьл?вен? Л?йл? бик тиз ?авап бир?.

– Морад – ?итлекк?н ир. Н?рс? эшл?рг?, ничек яш?рг? ик?нен ?зе бел?. Ул бик затлы папирос кына тарта. А?а вак-т?як ки??шл?ре? бел?н б?йл?н?е?не ташла.

Л?йл?се тулысы бел?н ире ягына авышкандай тоелгач, Сахип ?ф?нде башка гаил? ?гъзаларын Морадка каршы ?зерл?? ?м?лен эзли башлады. Кеше уйлап та ?лгерми, аны гам?лг? ашыру юллары шунда ук табыла.

Кичке ч?йне к?теп, китап ш?рлегене? тузаннарын с?ртерг? ?зерл?неп й?рг?нд?, Сахип бер м??муганы кулына алып, авторны? фамилиясен д? карап тормыйча, ваемсыз гына битл?рне актара башлый. Шунда шигырь булып ?итм?г?н, прозага д?гъва ит? алмаслык бер куплетка юлыгып, кычкырып к?леп ?иб?р?. Се?лесе ?сма бел?н аш-су б?лм?сенд? маташкан ?и?ел с?якле Халид?се ире янына й?гереп чыга.

– Н?рс? булды, Сахип?ан? ?зе?не Ш?р?ле кытыклады дияр идем, яны?да беркем к?ренми.

– Карале, ?нисе, бер китапта безне? кия?не мактап язганнар. Шу?а тап булдым ?ле.