Персонажи карельской мифологической прозы. Исследования и тексты быличек, бывальщин, поверий и верований карелов. Часть 1

Нас пугали: если вы будете плохо себя вести да поступать будете плохо, то Крещенская баба вас в прорубь утащит и всё. А никто не видел, какая она, эта Крещенская баба. А был только такой разговор, что Крещенская баба в прорубь утащит и всех схватит, кто вечером на улице будет бегать. Это в Святки.

А потом эта Крещенская баба в прорубь. Эта Крещенская баба в проруби, в проруби живет… Ее мы все боялись.

ФА. 2926/13. Зап. Конкка А. П. в 1980 г. в п. Калевала от Киелевяйнен У. М.

14

Lukun tuaksi m"antih, aitan lukusta k"aytih kuuntelomah. Siit"a kolmen tien ristivykseh, mist"a kolme tiet"a m"ani ristih, siin"a k"aytih kuuntelomah. Avannolla k"aytih kuuntelomah. Riihen lukkuh k"aytih kuuntelomah… Mit"a kell"a kuuluu. Tapa oli semmoni.

Se oli niin kauhieta, Vieriss"an akasta kertomini… Mie kyll"a en uso semmoisih, no vopse kaikkie paistih: se on pahanruataja. Lien"oyko se ollun totta vain ei… Jotta se muka kirpuou ta avantoh panou ta semmoista pahua ruatau. Lapsie p"ol"atettih, sanottih jotta: “Vieriss"an akka tulou“. Sit"a Vieriss"an akkua mainittih vain Vieriss"an kesell"a… Vieriss"an akka avannossa el"ay ta riihess"a ta semmosissa ruattomissa paikoissa talvella. "Ap"arehet my"o varasima siit"a avannosta, riihess"a ta… Kuvausta h"anen mie en muissa, no kuvattih semmoseksi pahaksi. Pahaksi kuvattih ta niin kun oikein paha akka oli… Varata sit"a piti.

К замку ходили, к амбарному замку ходили слушать. Потом на перекресток трех дорог, где три дороги перекрещивались, туда ходили слушать. На прорубь ходили слушать. К запору риги ходили слушать… Кому что слышалось. Обычай был такой.

Это были страшные рассказы о Крещенской бабе. Я-то не верю в такое, но вообще всякое рассказывали: она плохое делает. Правда ли это было или нет… Что она, мол, упадет /на землю/, да в прорубь утащит и всякий вред делает. Детей пугали, говорили, что: «Крещенская баба придет». Эту Крещенскую бабу вспоминали только в Святки. Крещенская баба в проруби живет да в риге да в таких, нерабочих в зимнее время, местах. Мы, дети, её боялись у проруби, в риге да… Как она выглядела, я не помню, но описывали такой неприятной. Нехорошей описывали, да как будто была очень плохая баба… Бояться её надо было.

ФА. 2927/15. Зап. Конкка А. П. в 1980 г. в п. Калевала от Ватанен Т. Д.

Крещенская баба может пинка дать холодным сапогом

15

– A mi on vieriss"an keski?

– A se on t"ass"a janvar’assa. Vieriss"an keski – tinua valetah, kuunnellah, huuhel’nikkana, vaikka mit"a.

– A miss"a kuunnellah?

– Pihalla. Issutah kuinmonta henkie, liika henki vain pit"ay olla. Ta yksi kiert"ay; ta k"avin mie tytt"aren"a kaksiko, kolme kertua. Mie varasin, jotta Vieriss"an akka potkuau.

Kesell"a pit"ais istuo, laijoilla niin varajan jotta potkuau. K"avin mie kuuntelemassa…

– Mi on se Vieriss"an akka?

– A mi on, aina sanotah sit"a, mie en tiij"a, mih"an on.

– Mit"a h"ant"a varattih?

– Ka en tiij"a, ei ni mit"a, prosto h"ant"a niin sanottih…

– Что такое Святки?

– А это в январе. В Святки олово льют, слушают, ряжеными ходят.

– А где слушают?

– На улице. Садятся несколько человек, один только лишний (нечётный. – И. Л.) должен быть. Один круг обводит. Ходила я девчонкой два или три раза. Я боялась, что Крещенская баба пнёт. Посередине надо бы сидеть, с краю я боялась, что пнёт. Ходила я слушать…

– Что это – Крещенская баба?

– А что это?! Всегда так говорят, я не знаю, кто она.

– Почему её боялись?

– Дак не знаю, почему. Просто про неё так говорили.

ФА. 2648/17. Зап. Лавонен Н. А. в 1981 г. в д. Тухкала от Кирилловой И. Н.

16

– Vieriss"an kesell"a kun sanotah, jotta kuuntelomah pit"ay k"ayv"a, siit"a toiset kierret"ah, jotta ei tulis potkuamah t"at"a kylm"all"a kenk"all"a, ei potkuamah tulis. Mie olen k"aynyn kuuntelomah. My"o l"aksim"a kuuntelomah, meilt"a, t"am"an, obrasan otamma yl"ahy"at"a meilt"a ta l"ahemm"a. Iro oli t"am"a, h"anen cikko Jouki ta h"anen velli Mihhei, ta miun velli Iivana ta mie. M"anemm"a tuoho mi"an pellolla, m"anemm"a kuuntelomah. Mi lien"oy roseutun, kun hypp"asim"a juoksomah ta sinne i obraza j"ai, vasta kevy"all"a l"oysim"a, my"o oikein juoksemma.

– Ken teit"a sekautti, se kun rosahti?

– Mi lien"oy ollou, se kun rosahti.

– Mi se rosahti, kerro, kerro?

– Totta se Vieriss"an akka. Vieriss"an akka ta my"o hypp"asim"a oikein juoksomah.

– A mit"a h"anell"a oli kylm"a kenk"a?

– Ka niin sanotah, jotta Vieriss"an akka tulou, kylm"all"a kenk"all"a potkuau, kun et mahtane kierty"a hyv"asesti.

– В Святки, как говорят, надо слушать ходить. Там другие обводят окружность, чтобы не явилось замёрзшим сапогом пнуть, чтобы не явилось пнуть. Я ходила слушать. Мы пошли слушать, взяли наверху икону и пошли. Про была, её сестра Ёуки, её брат Михей и мой брат Иван и я. Идём туда, за наше поле слушать. Что-то треснуло, как бросились бежать! И икону там оставили, весной только нашли. Мы очень быстро бежали.

– Кто вас напугал?

– Что-то было, раз треснуло.

– Что треснуло? Расскажи, расскажи.

– Вправду, это Крещенская баба, Крещенская баба, мы и бросились бежать.

– А почему у неё замёрзший сапог?

– Ну, так говорят, что придёт Святочная баба, холодным сапогом пинать, если не сможешь хорошенько круг обвести.

ФА. 2648/25. Зап. Лавонен Н. А. в 1980 г. в д. Тухкала от Райманниковой А. А.

Собачка Крещенской бабы

17

Vot Vieriss"an akkua mie en ole n"ahnyt, enk"ai kuullut ole, ka my"o h"anen kera olemma pit"at yhteytt"a. Olemma, meil"a oli semmoni tapa. Se kun oli Vieriss"ankeski, kaksi net"alie, my"o k"avimm"a aina kuuntelomah Vieriss"an akkua… siit"a kun tuli Vieriss"an vassen se y"o, siit"a sanottih pit"ay m"ann"a avannoilla, luatie Vieriss"an risti. Vieriss"anristi luatie – niin kuin t"am"an pituus p"are panna niin kuin rississ"a n"ain, kaksi. Siit"a panna kukkie sihi ristih, kaunehie kukkie sinne rissin pi"ah"a, siit"a panna se avannon laijalla. Jotta siit"a muka Vieriss"an akka hyppy"ay avannosta, sen rissin nen"ah ta siit"a m"an"oy jo pois, jo loppuu se h"anell"a oloaika, kun se Vieriss"ankeski loppuu.

No tavai yhen kerran l"ahemm"a. Kenen kera? Oliko se Ontropan Man’u vain kenen kera my"o l"ahemm"a. Siit"a pit"ay ottua huppu korvih, m"ann"a sinne rissin juurilla ta siit"a vuottua. A Vieriss"an akka muka tulou sih. Vieriss"an akka siihi tulou, siit"a

kysyy: “Mik"a yksi?“ My"o sanomma: “Min"a t"ass"a?“

Mik"a kaksi? Silm"at pi"ass"a.

Mik"a kolme? Puassa jalkua.

Mik"a n’ell"a? Lehm"an tissit.

Mik"a viisi? Ki"ass"a sormet.

Mik"a kuusi? Reiss"a kaplasta.

Mik"a seitsemen? Otavassa t"ahtie.

Mik"a kaheksan? Tynnyriss"a vannehta.

Mik"a yheks"an? Ihmisess"a reiki"a.

Mik"a kymmenen? Kymmenen kyntt"a varpahissa.

Silloin Vieriss"an akka kuuntelou sen. Siit"a h"an ei meit"a kose. A h"anell"a on viel"a pikkaraini koira. Se koira siit"a, mist"ap"ain ruvennou haukkumah, sinnep"ain my"o siit"a naimisih m"anemm"a. No. Sit"a my"o koiran haukkuo emm"a kuullun. A se Vieriss"an akka kun olemma t"am"an loppuh suate luket, siit"a h"an ei meit"a kose, ei ni mit"a. Hi"an hyppy"ay sen rissin nen"ah ja siit"a hi"an m"an"oy, ja siit"a hi"an katou. My"o ji"amm"a sih siit"a… Minne h"an m"an"oy; mist"a on tullun, sinne hi"an i m"an"oy. My"o jiamm"a sih huppukorvih. No se on semmoista v"ah"asen varauttavua, ku ji"all"a olet ta mit"a h"an rupieu ruatamah. Ei se rua mit"a pahua, kun hyv"asesti vastuat, vain h"anella, kun hi"an kysyy n"am"a kai hyv"asesti. Siita my"o tulemma kotih poikes… Jos et tiij"a, siit"a hi"an pahana on, el"ai m"ane, kun et tiet"ane, se pit"ay tiety"a… Vieriss"an akka avannosta hyppy"ay, avannossa on. Sih aikah on siit"a avanossa. Se pit"ay risti panna, jotta hi"an kun rissin nen"ah hyppy"ay, risti on pyssyss"a siin"a avannon laijalla. Jotta h"an kun hyppy"ay, siit"a h"an rissin pi"ast"a paremmin pi"as"oy matkah.