Сланы Ганібала
Шрифт:
Будучы дойлiд бязь лiшняй сарамяжлiвасьцi гатовы падзялiцца творчымi плянамi. «Вот мы с тобой, борода, на каком проспекте стоим?... То-то и оно, что Рокоссовского. А где, я тебя спрашиваю, памятник Константиновичу? Где? — пераможна пытаецца Валераў спадкаемец. — Я думаю, большой ставить не будем. Метров двадцаць пять хватит. Ну что, борода, скажешь?»
Новае пакаленьне чакае, i я адказваю пытаньнем з крыжаванкi: «Ты ведаеш, як звалi старэйшага сына Адама i Евы, якi забiў свайго брата?..»
Лiстапад, 1995
Экспэдыцыя №4
У цэнтры Бэрлiна грубка гудзе ўзiмку гэтаксама ўтульна, як i ў полацкiм доме майго
Калi вам дагэтуль не даводзiлася гартаць сваё дасье, працягвайце клапацiцца пра яго папаўненьне ды зайздросьце майму гаспадару, якi прапануе тост за пасьпяховае завяршэньне знаёмства з уласным жыцьцяпiсам паводле вэрсii штазi.
1200 старонак зь дзевяцi пульхных буйнафарматных тамоў, створаных вялiкiм калектывам аўтараў адразу на некалькiх эўрапейскiх мовах, ксэракапiяваныя Норбэртам для фамiльнага архiву. Перабiраючы iх у пошуках кiрылiцы, я змагаюся з затоеным страхам высмыкнуць раптам старонку з чыім-небудзь знаёмым почыркам.
Значную частку кiрылiчных тэкстаў складае расейскамоўнае лiставаньне начальнiкаў аддзелаў мiжнародных сувязяў мiнiстэрстваў дзяржбясьпекi ГДР i НРБ таварышаў Дзiмiтра Мiцева i Вiлi Дама. Вось першы таварыш (зь нязьменным «социалистическим приветом») паведамляе другому, што, прыбыўшы ў НРБ (вольнасьцяў накшталт проста Баўгарыi не дапускаецца), Н. Рандаў першым чынам «отклонил наше предложение остановиться в студенческом общежитии под предлогом, что условия являются недостаточно подходящими для его интимной подруги Теды, гражданки Западного Берлина, заявляя, что она — его супруга», а потым неадкладна заняўся варожай дзейнасьцю, у прыватнасьцi, «поделился мыслями, что в ГДР было поставлено кофе плохого качества и немецкий народ впервые за 20 лет был готов подняться на бунт». Пасьля гэтай шкоднiцкай вылазкi «объект» так разышоўся, што паведамiў «источнику», нiбыта «настоящая литература не должна рассчитывать на публику и успех, а должна твориться тихо, ради самой себя и во имя будущего». (Тут можна выказаць асьцярожнае меркаваньне, што таварыш «источник» наўрад цi быў дворнiкам або сантэхнiкам.)
Таварыш Вiлi Дам расейскай валодаў горш i, магчыма, таму любiў карыстацца тэлеграфам. Урэшце, i клопатаў ён меў непараўнальна болей: трэба было вывучаць рэляцыi стукачоў з турмы, дзе малады Рандаў сядзеў тры гады за прапаганду «Доктара Жывага» ды iншыя злачынствы; учытвацца ў справаздачу зь дзён нараджэньня «объекта» з дакладным указаньнем гадзiнаў і хвiлiнаў прыходу i адыходу кожнага госьця; аналiзаваць паведамленьнi таварышаў зь Беларусi, дзе Рандаў замест таго, каб жлукцiць на навукова-лiтаратурных банкетах гарэлку, знаўся з падазронымi тыпамi, якiя салiдарызавалiся зь iм у тым, што «интеллектуалов преследовали не только сегодня, но и всегда — такова их судьба».
Сярод карэспандэнтаў тав. Дама сустракаецца нейкi тав. Штэфан, а таксама баец нябачнага фронту, якi падпiсваўся: Паэт. Самае пiкантнае, што гэта сапраўды быў паэт цi, прынамсi, чалавек, што пiсаў i друкаваў вершы. (NB для айчынных перакладчыкаў: Паэта звалi Паўль Вiнц.)
Мой унутраны ляндшафт пачынаюць аздабляць мілыя вобразы роднага краю: праспэкт Ф. Скарыны, жоўты дом з калёнамi, бэльвэдэрам i некалькiмi (як апавядаюць абазнаныя людзi) падземнымi паверхамi, шматкiлямэтровыя стэляжы з дыхтоўна пераплеценымi тамамi, якiя раз-пораз здымае ў мяккiм люмiнiсцэнтным сьвятле мужчынская цi жаночая рука з доўгiмi вiльготнымi пальцамi.
Мы з Норбэртам не выключаем, што ў гэты самы момант таварышы Дам i Мiцеў сядзяць каля камiну недзе ў Маскве цi ў Карлавых Варах (а можа, у Менску?) i смакуюць што-небудзь больш вытанчанае за нашую «белавескую».
* * *
Мая
заходнебэрлiнская знаёмая, якая нарадзiлася ў сям’i нямецкага калянiста ў Паўднёвай Афрыцы i лiчыць найвялiкшай у сьвеце каштоўнасьцю падарожжы, зьбянтэжана прызнаецца: нi ў Беларусь, нi, тым больш, у Расею яна пакуль не паедзе. Я непатрыятычна ўдакладняю, што назвы краiнаў варта было б памяняць месцамi.* * *
На ранiшняй прагулянцы спатыкаю бабулечку-«дзьмухавец», якая аказваецца ўдавою правадыра нямецкага народу Вальтэра Ульбрыхта. Нiчога трансцэндэнтнага тут няма, бо нас з паэткаю Нiнай Мацяш пасялiлi на былой вiле яшчэ аднаго героя камунiстычных энцыкляпэдыяў тав. Ота Гротэволя. Некалi ў гэтыя зацiшныя кварталы ўсходнебэрлiнскага раёну Панкаў траплялi толькi празь некалькi шлягбаўмаў.
Цяпер схаваныя за шлягбаўмамi таямнiцы пакрысе выбiраюцца на белы сьвет. Напрыклад, муж гэтай дзевяностагадовай бабуленцыi, якая жыве побач з намi на Маякоўскiрынг, пачынаў партыйную кар’еру з таго, што займаўся сутэнэрствам.
Пачатак кар’еры Норбэрта Рандава таксама, хоць i па-iншаму, уражвае: у 1958-м ён быў перакладчыкам у часе вiзыту Тодара Жыўкава ў сацыялiстычную Нямеччыну. Вiзыт адбываўся за пару тыдняў да прэзыдэнцкiх выбараў у Францыi. Ульбрыхт палiчыў патрэбным падзялiцца палiтычным прагнозам адносна абраньня генэрала дэ Голя: «Францускi народ нiколi не пагодзiцца, каб iм кiраваў гэты авантурыст». Жыўкаў дыпляматычна перавёў гаворку на авечкагадоўлю.
«Ульбрихт был просто дурак», — па-расейску рэзюмуе сваю згадку былы партыйна-ўрадавы перакладчык, якi ў тыя часы, нагледзеўшыся на правадыроў, ужо пачытваў замiж клясыкаў марксiзму розныя сумнеўныя кнiжэнцыi.
* * *
На нашых лiтаратурных чытаньнях бэрлiнскiя iнтэлектуалы адказваюць на паведамленьне пра беларускi пераклад «Парфумы» Патрыка Зюскiнда iранiчнымi ўсьмешкамi. Каму яны адрасаваныя — аўтару бэстсэлеру цi беларускiм перакладчыкам — застаецца загадкаю.
* * *
Сёньня я ўрачыста даю сабе слова, што, трапiўшы ў Iрляндыю, абавязкова знайду Нуалу Нi Гональ, паэтку, якая дала «The New York Times Book Review» iнтэрвiю, толькi што прачытанае ў «НН».
«Калi пра што і варта пiсаць, дык адно пра нешта вялiзнае: нараджэньне, сьмерць ды пра найважнейшае, што стаiць памiж iмi — сэкс».
«Нас прымушаюць прыйсьцi да iранiчнай высновы, што калi мы памрэм, спакойна ўздыхнуць тыя, хто адчувае сябе няёмка ў сваёй iрляндзкасьцi, пакуль iснуе жывая моўная традыцыя, да якой яны не належаць».
Я самаўпэўнена думаю, што ўжо двух гэтых пасажаў з iнтэрвiю хопiць на тое, каб нам разам з Нуалай не было сумна.
Знаёмства я мог бы пачаць з таго, што ў яе прыгожае iмя, якое — зусiм па-беларуску — вiльготна пахне затокаю, аерам i русалкамi, а калi б мы пасябравалi, я аднойчы насьмелiўся б назваць яе Нуалкай i прапанаваў бы паслухаць, як гучыць па-наску яе гэльскi верш з знарочыста казённаю назваю «Моўнае пытаньне», чые шапатлiва-зялёныя вобразы закалыхваюць мяне ў гэты вечар на былой вiле тав. Гротэволя:
Я пускаю сваю надзею на ваду
ў маленькiм чоўне мовы
нiбы кладу дзiця
у калыску...
* * *
На пытаньне некаторых беларускіх знаёмых, цi быў ён у Хатынi, Норбэрт Рандаў адказвае, што паедзе туды, калi мы пабудуем мэмарыял у Курапатах.
* * *
Перад лiтаратурнаю вечарынай у паўночнанямецкiм гарадку Нойштрэлiцы цяжка ўявiць хоць аднаго немца, якi адкладзе свае справы дзеля сустрэчы з двума лiтаратарамi з краiны, дзе расстрэльваюць паветраныя шары з амэрыканскімі спартоўцамі, а прэзыдэнт прызнаецца ў сымпатыях да партайгеносэ Адольфа Гiтлера.