Сланы Ганібала

«Высший сан в православии», — даносiцца да мяне з боку аматараў крыжаванак. — «Поп». — «Маловато букв». — «Думай, Федя». — «Чего ты все Федя да Федя...»

Дзякуй Богу, маскоўскiя таварышы не здагадалiся выбраць пад АЭС Лепельскае возера, берагам якога коцiцца мой «Iкарус».

Да самага нядаўняга часу за назовам Лепель для мяне хаваўся адно вядомы зь сярэднявечча сюжэт пра сваяка лох-нэскае пачвары, што гнездаваўся на дне тутэйшага возера i на дэсэрт любiў паласавацца жыхарамі Полацкага ваяводзтва з акуратна перакусаных напалам чаўноў, а калi нарэшце здох ад нястраўнасьцi, дык смурод, калi верыць хронiкам, крывелiў славянскiя насы нават на Валовай азярыне ў Полацку, i, прынамсi, быў нi на калiва не слабейшы, чым у лепельскай вакзальнай прыбiральнi.

У гэтую восень я вырашыў, што аброслага багавiньнем небывальшчыны запiсу на пэргамэнце (i прыбiральнi ў якасьцi постскрыптуму) дзеля знаёмства з горадам недастаткова, i выправiўся на паэтычны фэст «Лепельскiя алiтэрацыi», спадзеючыся калi і не наслухацца гэтых самым загадкавых алiтэрацыяў, дык хоць знайсьцi аскепак таго Лепелю, якi Тамаш Зан i Ян Чачот, працуючы там у дырэкцыi Бярэзiнскага каналу, называлi ў сваiх лiстах паўночнай Вэнэцыяй.

Пад адзiным цэлым лiхтаром на дажджлiвай вулiцы iмя героя «Краткого курса истории ВКП(б)» я з усьцехаю прыкмецiў прыгожую здаровай прыроднай гожасьцю лепяльчанку, глянуўшы на якую, адразу думалася, што якраз такiх аматарак паэзii нам на дадзеным этапе нацыянальнага адраджэньня асаблiва бракуе. Распушыўшы падмяклыя пёры, я сходу запрасiў красулю на фэст у Дом культуры — пры ўмове, што яна пакажа мне дарогу. «Зачэм цiбе клуб, пашлi ка мне, у мiне бутылка есьць», — з вабнай мацiцоваю ўсьмешкай скарагаворкаю прапанавала цудоўная лепяльчанка.

Амаль без ваганьня я выбраў клюб, дзе высьветлiлася, што масьцiтыя сталiчныя творцы паэтычнага радка алiтэрацыямi абсалютна не зацiкавiлiся. У вынiку пад сьпеў зводнага лепельскага хору вэтэранаў партыi, вайны i працы пасiнелыя ад холаду дзяўчаткi ў нацыянальных строях уручылi мне ў няпаленай залi хлеб-соль на даўжэзным ручнiку. (Ручнiк адразу паспрабавалi забраць назад, але не на таго нарвалiся.) Апрача ўсяго, адносна юная змагарка культурнага фронту Аня атрымала ад начальства катэгарычны загад завесьцi мяне ў былы «гаркамаўскi люкс». Па дарозе з iнiцыятывы праважатай узьнiкла рызыковая размова пра крынiцы творчага натхненьня. Рызыка рэзка павялiчылася, калi выявiлася, што Анiна прозьвiшча Нагулян i яна прыехала да нас з Эрэвану.

Хоць насьценны гадзiньнiк у фае паказваў толькi пачатак дзявятай, дзьверы прысадзiстага гатэльчыку аказалiся зачыненыя на ключ. У прыцемнай глыбiнi памяшканьня сьпiнкамi да ўваходу стаялi побач два крэслы, i адтуль зьвешвалася голая нага. Пачуўшы стукат, нага схавалася. Аня Нагулян зьняла чаравiк i замалацiла iм у дзьверы гэтак тэмпэрамэнтна, што аднекуль зьверху на нас пасыпалася сьмецьце, а потым звалiлася птушынае гнязьдзечка. Траекторыю руху адмiнiстратаркi ад крэслаў да дзьвярэй цяжка было назваць найкарацейшаю, аднак магiчныя словы «гаркамаўскi люкс» змусiлi яе страпянуцца i намагчыся стаць «на зважай».

Трэба аддаць лепельскiм таварышам належнае: «гаркамаўскi люкс» меў цалкам аўтаномны ўваход, прычым жыцьцё i дзейнасьць ягоных насельнiкаў былi клапатлiва схаваныя ад шараговых вачэй высокiм блакiтным плотам з замкнёнаю брамкай. Замок у брамцы вырашыў, што я на такiя прывiлеi не цягну, i занатурыўся. Адмiнiстратарка кiнулася па новы ключ, а вяртаючыся, зачапiлася ў цемры за маю валiзку i бразнулася на мокры асфальт.

Набрынялыя вiльгацьцю дзьверы не паддавалiся, i я наважыўся лезьцi праз плот. Адмiнiстратарка размазвала па сваiм твары i маёй куртцы кроў, адцягвала мяне ад плоту i, румзаючы, сьцьвярджала, што ўжо заўтра яе выганяць з працы. «Ну што вы мне падсаветуiця?» — жаласна зазiраючы мне ў вочы, пыталася гаротная жанчына. «Нiкому не расказвайце сваiх сноў, бо ўладу могуць захапiць фрайдысты», — сурова адказаў я i своечасова зьняў з блакiтнага плоту адважную дачку армянскага народу, на крутых клубах якой ужо трашчала шчыгульная скураная спаднiца.

У люксовых апартамэнтах я выцягнуў з валiзкi пару кнiжак i сухое адзеньне. «Мне выйти?» — далiкатна запытала Аня Нагулян i чамусьцi села на канапу. Пытаньне пра маiх улюбёных пiсьменьнiкаў успрынялося як хатняя загатоўка. У якасьцi iлюстрацыi да адказу я разгарнуў узятую з сабою «Вежу з чорнага дрэва» Джона Фаўлза i асуджана працытаваў: «Гэнры ведаў, што грэх — гэта выклiк жыцьцю, не безразважнасьць, а акт мужнасьцi i ўяўленьня». «Какой акт?» — удакладнiла Аня Нагулян.

На вячэры з дальняга кутка рэстарану на мяне зайздросна глядзелi вочы паэта з паўднёва-заходнiх рубяжоў нашае краiны, вядомага тым, што, паводле ягонага ж прызнаньня ў аўтабiяграфiчным лiтаратурна-мастацкiм творы, у кожным гастрольным горадзе ён, паэт, як некалi Фэрэнц Лiст, пакiдае спакушаную жанчыну, хоць, у адрозьненьне ад славутага папярэднiка, i не зачыняе яе на ўсялякi выпадак на замок. Я падышоў да калегi i зь незразумелай злараднасьцю прамовiў чужую фразу: «Ну што, старына? Вакол адны голыя жанчыны, але ўсе ў глухiх сукенках без дэкальтэ».

Усё астатняе ў Лепелi склалася проста цудоўна: у адпаведнасьцi з праграмаю паэтычнага фэсту адбылася экскурсiя ў аграфiрму «Белая Русь», якая выпускае папулярны ў працоўных паўночнага рэгiёну Бацькаўшчыны напой «Водар мяты» (вядомы ў малаiнтэлiгентных колах як «Морда мятая»), а пасьля прадугледжанай пратаколам дэгустацыi было прыемна зьбiраць над лепельскiмi каналамi аскалёпкi тутэйшае Вэнэцыi, яшчэ нiчога ня ведаючы пра намер мясцовых рэкецiраў спагнаць падчас паэтычнае вечарыны зь яе заежджых удзельнiкаў сымбалiчную данiну ў памеры 200 тысяч беларускiх рублёў альбо iх валютнага эквiваленту.

За Лепелем галасы аматараў красвордаў, якiя раней, нагадваючы зумканьне жамяры, успрымалiся пераважна пэрыфэрыйным слыхам, пачалi ўсё часьцей прабiвацца ў мой утульны вопрадзень успамiнаў. «Завершение фасада здания... Может, дом?» — «Дура, второе «е». — «Главная книга у мусульман». — «Тихо, сейчас вспомню. На «кэ». — «Коран!» — «Ты уверен?»

Кароткi прыпынак у Бягомлi, у чыiх ваколiцах нарадзiўся мой знаёмы паэт Янка Юхнавец, што зноў i зноў бачыць гэтыя мясьцiны ў сваiх нью-ёрскiх снах, дзе ён вядзе гутаркi то з Машэкам, то з Скарынам, то з таямнiчым пэрсанажам, якога завуць Лесасекам i якi ўтлумачвае камусьцi Невядомаму, што Гiсторыя — гэта крушня, а потым робiць удакладненьне, што гэта — памяшканьне, дзе адбываюцца нелягiчныя выпадкi. Гiсторыю пра тое, як сёлета, у лiпеньскi дзень так званае незалежнасьцi вось на гэтай аўтастанцыi тутэйшы хлопец павесiў бел-чырвона-белы сьцяг i празь пяць хвiлiнаў ужо сядзеў у варанку, Лесасек, безумоўна, назваў бы банальнаю, i тады я дадаў бы апошнюю дэталь: хлопец быў глуханямы.

Iдучы па праходзе, мой спадарожнiк з «прэзыдэнцкiмi» вусiкамi кiдае позiрк на сядзеньне побач са мною i гучна, не бязь нейкага задавальненьня паведамляе: «Глянь, Зин, есть ещё чудаки, белорусские книжки читают». Я ня бачу, як рэагуе на такое адкрыцьцё таўстуня, але чую яе голас: «Старший сын Адама и Евы, убивший своего брата, четыре буквы». На колькi хвiляў западае маўчаньне, потым Зiна няўпэўнена гаворыць: «Кажется, Кай...» — «Дура, а буквы кто считать будет». — «Спокойно, — уключаецца «прэзыдэнт». — Я знаю. Авин! Точно! Авин убил Кавеля!»

Усьцяж шашы iдзе гандаль яблыкамi, бульбай i сушанымi грыбамi. Тавар пiльнуюць дзецi, якiм у гэты час яшчэ трэба быць у школе. Мо сёньняшнi iхні занятак i напраўду больш карысны, чым наведваньне ўрокаў гiсторыi, дзе ў духу зьмешчаных у «Настаўнiцкай газэце» апошнiх рэкамэндацыяў трэба вучыць, што граф Мураўёў (той самы, якi Вешальнiк), — «гэта энэргiчны дзяржаўны дзеяч, якi зь веданьнем справы рабiў тое, да чаго быў заклiканы» (значыцца, вешаў i расстрэльваў паўстанцаў 1863 году). Юныя гандляркi чапляюць нiзкi грыбоў на шыi i з гэтымi манiстамi выдаюць маладзенькiмi цыганачкамi, такiмi самымi, як тая, што калiсьцi была маёй першай настаўнiцай у адной навуцы, якую, на жаль, дагэтуль не выкладаюць у нашых школах.

Стамiўшыся ад разумовых намаганьняў, мае суседзi кiдаюць крыжаслоў i наладжваюць перакуску. Сёньня бог паслаў iм на абед пляшку гарэлкi «Жириновский», батон i палена варанай кiлбасы. Ад апошняга прадукту па салёне разьлiваецца пах, што матэрыялiзуецца ў сьветлы вобраз роднага ката маёй цёткi, якi ня будзе есьцi гэткае кiлбасы i пад страшнiм катаваньнем, дарма што жыве за два кiлямэтры ад малой радзiмы першага народнага прэзыдэнта.

Пасьля падмацунку дружная кампанiя адчувальна весялее i накiдваецца на крыжаванку з новымi сiламi. «Страна на юго-востоке евразийского континента из четырёх букв. По-моему, Азия». — «Нет такой страны». — «Нет есть. Я сама по телеку видела». — «Небольшая ария». — «А х... её знает». — «Положительно заряженная электрическая частица. На «пэ». — «Сама ты на «пэ». — «Я, между прочим, могу и обидеться».