Закрываўленае сонца

– Эй вы, там!
– гукнуў Сабакевiч, - ня крывiце, iдзiце прама на куст, як палагаiцца!

Захарук i Пятух азiрнулiся.

– Дзе тутака прама, разумны гэткi! Iдзi сам памачыся! Калi Пракопу пару мэтраў даўжэй цi карацей дык бiда вялiкая!
– адказаў голасна Захарук.
– Ты што гэта ўлегцы шкандыбаiш а я сам раблю?
– зьвярнуўся да Пятуха.
– На, рабi!

Старшыня камбеду ўчэпiста ўзяў трохкутнiк i пачаў мерыць.

– Сколька ты нашчытаў?
– спытаў Захарука.

– Восемдзесят два.

Нагналi iх Тодар Кмiт i Сымонаў брат Уладзiмер. За хвiлiн пяць дайшлi да вызначанага куста. Войстрай сякерай Тодар высек таўсты лазовы кол i ўзяўся ўбiваць яго.

– Сколька там нашчыталi?
– крычэў зьверху Лявон.

– Сто дваццаць два.

– Давайце назад!

Мужчыны не сьпяшылiся.

– Ты, Лявон, запiсвай, а вы, мужчыны, мерце ўпоперак. Як угаварылiся, будзiм мерыць па сто метраў, знакi стаўляць. Так будзiць лягчэй падшчытываць.

Дайшлi зь Лiтоўцаў людзi. Нiхто надта не сьпяшыў мерыць. Устанавiлi парадак надзелу па альфабэце, адмерылi мяжу ля забароненай зоны. Адны мерылi, iншыя загадвалi, трэцiя калы ўбiвалi. Праца пайшла хутчэй пасьля асваеньня тэхнiкi распадзелу.

– Гэта-ж, мусiць, цi нi сама найлепшая панская зiмля. Га, тата? спытаў Пракопа Мiкола, што прычыкiльгаў пазьней i цяпер разглядаў нiву. Пракоп адказаў не адразу. Быццам ня верачы ўсяму, што навокал адбывалася, ён нейкiмi задуманымi, адсутнымi дзесь вачмi блудзiў па адмеранай яму зямлi, затрымаўся даўжэй на вялiкiм полi, дзе распаўзьлiся лiтоўскiя, дый спынiўся на тым галоўным гурце, што вiдаць быў на круглаватым бохане аж над лесам.

– Гэта-ж так, сынок... тутака ў пана, што нi пасеiць, дык радзiла, як на лес гледзячы расло... Пшанiца, як золата! Праўда, калi ўзяць лён, дык той зямлю лягчэйшую любiць, а як на бульбу, асаблiва-ж гутманку, дык толька падглiнак. Ну алi будзiм глядзець. Кусок спорны, даў-бы толька Бог здароўя дый каб яно так было, як абяцаюць...

– А што мы тут пасеем, тата?
– спытаў Янук.

– Га? Ды вось я хаджу й пра гэта самае думаю. Азiмiны-ж ужо нi пасеiш, дый ў пана тутака й была сёлета азiмiна. Дык, мусiць, каб зь ярыны што... Цяперака-ж думаць трэба чым гэта засеiш. Пакуль тая вясна, дык глядзi унь мышы ў клецi з голаду ногi выцягнуць. Зiмля то зiмля, сама не засеiцца. Каб урадзiла дык i зярно добрае трэба. А дзе яго возьмеш?

– А можа дадуць, тата?

– Нi знаю, сынок, пра гэта яшчо нi гаварылi. Трэба будзiць папытацца.

– Алi-ж i пекная нiва!
– захапляўся Мiкола.
– Ты-ж, тата, мусiць надта рад, што такую далi.

– Чаму-ж не, кусок зямлi добры, нiма чаго сказаць.

Пракопавы вочы зазьзялi адно на часiну. Былi гэта вочы, зь якiх блеск радасьцi прабiваўся як сонца з густых, завалокшых неба хмараў.

Пытаньне насеньня абмяркоўвалi з Алесям, якому далi кавалак зямлi за тры дзялкi ад Пракопавага.

– Трэба-ж варажыць, што начальства маiць галовы на плячох i мусiла пра гэта падумаць. Яны-ж знаюць, што многа ў каго ня будзiць чым засеiць, дык можа з панскага дадуць. Вазьмi сабе хоць каго з гэтых, каторым зямлю дзеляць, дык колька, ты думаiш, зь iх насеньня маiць... А цi-ж на тое зямлю даюць, каб пуставала?

– Яно-ж сабе так, ну паглядзiм, - згадзiўся Пракоп.

Даўгi, жаўтавата-буры кажух Косьцiкавага бацькi Паўлюка поламi гойдаўся ў такт нехлямяжаму кроку ягонага ўласьнiка. Бурак спынiўся на гасьцiнцы, разгледзеўся й паволi прыблiжаўся. Ён затрымаўся, доўга сачыў што робiцца за ваеннай загарадкай ды, пару разоў кашлянуўшы, зноў зрушыў зь месца. Пракоп i Алесь загадкава прыглядалiся гэтаму "няпрылюдку", як яго ў вёсцы называлi. Кажух выглядаў, як быццам адно што з-пад iголкi. Гэты факт зьдзiвiў Бахмача й ягонага швагру. Скнара Бурак звычайна паказваўся ў людзi ў старых рызманох. Выдатна пашыты кажух усьмiхаўся спэцыяльнымi аздобнымi гузiкамi й прыгожым узорам на грудзях.

– Здарова, мужчыны, - гукнуў Бурак.

– Здароў, Паўлюк.

– Вiджу гэта, што мой начальнiк мусiць ужо адрэзаў вам па добраму куску. Як яно тут?

Ён абапёрся на таўставатую аздобную ляску й пазiраў то на мужчын, то на гонi, то пад лес, дзе трымалася галоўная грамада.

– Ды-ж адрэзаў, ага, - адказаў Алесь.

– Гэттака-ж во мусiць цi нi самая найлепшая зiмля, - гаварыў Бурак. Як гэта яна вам папалася й чаму вам?

Алесь зiрнуў пытальным зрокам на Пракопа.

– Як тутака табе сказаць чаму... Ды во пачалi дзялiць па фамiлiях, як яны па алфавiця йдуць дык i папалася, - паясьнiў Пракоп.

– Ага, от яно як. Добры-ж, надта добры кусок. Хто-ж гэта нi знаiць, калi пры дарозе во, на воку ўсiм...

У Бураковых шэрых вачох успыхнула iскрынка цi то зайздрасьцi, цi прагавiтасьцi. Рэдка бачылi людзi гэтага мужчыну ў грамадзе i яшчэ радзей гаспадарыла ўсьмешка на ягоным твары.

– Ну а сам-жа бярэш?
– спытаў Алесь.

– Гэта зямлю, цi што?

– Ага, зямлю.

– А думаеш, што дадуцць i мне?

– Ну а чаму-ж не? Свой-жа начальнiк, як сам ты сказаў, дык чаму-б нi далi... Кажуць-жа, што даюць кажнаму, колька хто захочыць.

– Гэта ты, Алесь, зь мяне кепiкi строiш, цi што?

Сухi кашаль вырваўся гвалтоўна. Паўлюк нахiлiў каўнер, зашпiлiўся. Кашаль трываў даўгавата. Неяк дзiўна зiрнуўшы на мужчын, бяз слова на адыход, Бурак пашкандыбаў у той бок, дзе трымалася большая грамада.

– Кажух во новы з кубла выцягнуў, мусiць, бо кашаль пярыць. Нябось, прагавiтасьць цi ня мерку пiрабрала ды сiлаў нi стаець. Цi нi хацеў-бы во яшчо зямлi кусок, але нашто яна яму ўжо, - гаварыў Алесь, калi пайшоў Бурак.

– А цi ён-жа мерку знаiць?
– спытаў Пракоп.

24

Сявенькава Марыля таўкла ў ступе мак. Ступа стаяла ў куце ля дзьвярэй i жанчына часта пазiрала на маленькага сына Валодзьку, што забаўляўся зь ягняткамi. Пазаўчора акацiлася авечка й муж прынёс двое чорненькiх, зь белымi залысiнкамi, ягнятак у хату, каб пазабаўляўся сынок. Цяпер дзесь з аўчарнi далятала голаснае бляяньне маткi.

Упарадкаваўшы ранiцай статак, Сявенька напакаваў два мяхi рознага дабра й павёз да Жыда ў Гацi, каб на нафту, соль цi цукар памяняць. Пакуль новыя ўлады не забралi прыхаванага, ў знаёмага крамнiка мусiлi трымацца запасы. Сявенька мяркаваў, што лепш было зайсьцi праз заднiя дзьверы, або й пераплацiць, чымся гадзiнамi ў чарзе пры дзяржаўным "гарпо" калець ды можа з пустымi рукамi дамоў вяртацца. Ды каму-ж у тую чаргу йсьцi? Собiла людзям сем'i большыя мець. А дзе возьмеш час, калi сам адзiн у гаспадарцы? Таму здавалася Сявеньку, што найлепшым быў шлях замены тавараў воддаль ад вока людзкога.

– Сынок, ты-ж памаленьку, ня душы iх! Што-ж ты робiш?! Я-ж цябе!

Марыля падбегла да замурзанага Валодзькi, каторы моцна ашчаперыў ягня за шыю. Мацi выхапiла яго й паставiла на кволыя яшчэ ногi. Лёгка, шкадуючы, дала малому па руках i пагрозьлiва памахала пальцам.

– Кажу табе, няможна душыць, нiхай бегаiць! Ато бiць буду, во!

Валодзька-пястунок, прыгожы кругленькi нямыцька, зарабiўшы ад маткi па руцэ, скрывiў вусны й зморшчыў твар.

– Ну нi плач, нi плач, золатка, ня трэба, - патолiла матка, схiлiўшыся на паўзунком. Малы слаба яшчэ на нагах трымаўся.