Бастан кешкен, кµз кµрген

ондай лаы барлар есіткенімен ой рістен жрдай, аыл-ойсыз

хайуанаттар ой. Дегенмен, аыл-ойсыз болса да, зоопарктерде

айтыланды орындайтын хайуанаттара арап та аласы,

натасы. Олар сол имылдарды айтуды айталааннан ісін детке

айналдырып алан, былай араан адама аылды сиятанады. Ол

істі дадыа, детке айналдыруда трлі дістер бар: орыту, мжбр

ету.

– Ал, адам ше? Адамды да сол хайуандарды йреткендей,

орыту, мжбрлікке келтіру керек пе екен?

– Жо, адамда сйлесетін тіл бар, атын ми да бар. Біра оны

ішкі есебі зінше баса. ндемей-а з пікірін іске асыруа тырысады,

солай етеді де. Осындайдан келіп шыады: бден шамадан асып

264

кеткенде, аылыды ашу басып кетіп, сондайлара «хайуан» деп те

аласы. Бл сз-шыдамы таусыланда айтылатын сз. Одан ол

хайуан болып алан жо, біра соан сассы деген сз. Хайуанны

еліктеуден жасаан имылына сйсінсе, адамны паан ісіне

ренжисі, іштей кйзелесі. Осыдан келіп, оны хайуана балайсы,

сатасы. рине, ашулананда осылай «хайуан» деп алу да дрыс

емес, соны солай деп айтпаан жн. Шыдамдылы керек деп

жатамыз, кейде ойа келіп алан сзді айтпай алуды да пайдасы

бар депті ой.

Есітеді, тсінеді, біра ішкі пікірін жасырып, з мддесін ана іске

асырушыларды Момын тозаылар атарына жатызуа болар

деймін.

Келісімсіздікті, іш араздыты аыры достыа келмейді:

ыыржатылы, ерегіс, ыриабаты, тілге келіп ала берушілік,

аыры, бет жыртысу, достытан ажырасуа апарады.

– Енді осыны осылай жасамау шін не керек?

– 2003 жылды 8/III – кнгі «отстік азастан» газетінде бір

жерінде: «лтты дамуы да, жоалуы да анаа байланысты» деген

жері бар екен. гіме рухани трбиеге келіп соады: адам

атаулыны бріні де анасы болан, бар да. Демек, сол ана баланы

туан кнінен ас-абаына араушы, барлы нрседе лгі-неге

беруші, трбиелеушісі, тілді йретуші. аза халына тн жасы

асиеттерді йретуші сол ана. Сол ана зі трбиеленген болса, зі

негелі болса, парасатты болса, сол асиеттерін туан баласына да

бере алады. Сондытан да ананы олынан кп нрсе келеді. ке

керегін тауып беруші де, ана соны сатушы, берекесін келтіруші,

орын-орындарына келтіруші, алыптастырушы, жаня йтысы.

– Осыны барлы аналар біле ме екен?

– Е, білетіндері де, білмейтіндері де бар, Момын тозаылары да

жетерлік.

– Ол алай?

– Білу, оны орындау деген лкен ойшылдыа келеді.

рбір істі жан-жаты ойланып істеушілер де, ойланбай-а

істеушілер де бар. Соны соысы кбейіп бара жатыр-ау. Адам

немі ой стінде болу керек: тіпті сйлейтін сзді зін ойлап сйлеу

керек: «Адамай сйлеген ауырмай ледіге» бармау керек.

«Ойшылды – адамдыты негізі. Ойсызды – надандыты

негізі». Ойсыз болу деген – ол хайуандара ана тн нрсе.

Маймыл мен адамны сырттай састыы бар болана, кейбір

«алымдар» біз маймылдан жараланбыз деп жргендері де бар

сияты, біра олай емес: ойсыздытан, парасатсыздытан

маймылдан жаралмаса да, маймыла айналып бара жатандар бар

сияты: оларды адамша сйлегенінен не пайда, іс-рекеті, адама

тн асиеті кем болып, кейде намыссыздыа да жетіп, хайуан

істемейтін іске де кетушілер кездесіп алып жрген жо па?! «ран

крімде» астамшылыа жол жо. Аналар, мені олымнан брі

265

келеді екен деп, астамшылыа бармаыз! Ой елегіне салып, аыл-

парасаттылыа жегізіп барып, болашаты иелерін – балаларды

трбиесіне аса жауаптылыпен араыз. Ар, намыс, дептілік,

сыпайылы, ізеттілік, татулы трбиесіне баланы жргектегі кезінен

алыптастырыыз. Бала жастайынан осылара дадыланбаса,

есейіп кетіп, кше баласы дрежесіне ауысса, оны айтару иынны

иыны. Осыны есіізден шыармаыз. «Жан», «тн» деген екі сз

бар «Жан марлыы – оздырады, тн марлыы – тоздырады»

депті. Жан – рух, тн – дене, тлабайы. Ой – жанны азынасы,

ойлау арылы рухы седі, жетіледі екен. Солай бола тра «Жаным

арымны садаасы» дейміз. Арды жаннан да арты баалаан аза

екенбіз. Осы біз айда барамыз? Ар дегенді аяа басуа да келіп

алан жопыз ба! гіме анаа айтылып отаран со, келешек ана –

аза ыздарыны трбиесі, ана, сізді олыызда. Алдымен, ыза

жауапты ана болып саналады. Сол аза ыздарыны кшелік болып

бара жатанына алайша тзесіздер, неге нсіз жатырсыздар?!

Намыс айда?! Ешкім аштан ліп жатан жо. Неге олар тн

марлыына бой алдырады?! «Тн – жанны алтын сарайы» - депті.

Неге олар алтын сарайын ластайды, жанды неге жаралайды?! аза

деген лт осылайша дами ала ма?! Атымыза неге кір келтіреміз,

сйегімізді неге сырыратады?! Бріміз де ойлайышы!! Мен осы

жазып отыранымды аылды болып, данышпансынудан емес.

лкенні міндеті – айту, уаыздау, тсіндіру. Біра осыны ушы да,

керексінбеуші де бар болар. Тіпті аылыды басыа жа деп, кейіс

сз айтып алушы табылуы ммкін. йткені кей сздерім

жарадарды жарасыны аузын тырнап та кетер. Ол кейіген сзі

болса, маан жпайды да, тек аныы сол – айтушыны зіні

баасы келіп шыады. Сонымен атар, мн бермей не ндемей

алушы да болар. «ндемеген йдей бледекн тылады» дейші

болса, оны да мен момын тозаы дер едім.

17/III 2003

20.00 ч.

ДІЛЕТТЕН ДІЛЕТСІЗДІККЕ АУУ АЛАЙ

БАСТАЛАДЫ?

«ділдік дегенді іздеп,

уре болмай – а ой:

Ол млдем жо, тек

лдебір шектеулер ана бар».

«ділет» деген сз лаа андай жаымды естіледі. Осы сзді

тп тамыры біріккен сзге жатады мен деймін. діл + ет - ділдік

жаса. Осы ділдік жасайтын орына келушілер, алдымен, халыты

алаулы л – ыздары болуы керек сияты. Бларды жрегі таза,

иянат дегенге жол бермейтін жандар болулары керек сияты. Енді