Бастан кешкен, кµз кµрген

266

осыны трешісі кім дейміз ой. рине, ол, е алдымен, прокурор –

за иесі.

Газет бетінде туір деген прокурормен тілші сухбатында:

«Прокурор болу шін андай асиет керек?» - деп сра ойыпты.

Жауабы: «Табандылы пен тазалы керек» - депті. Осыны таза

болуы деген те иын крінеді: зінен жоары отыран басшысы

тмендегісінен бірдее дметеді екен. Оны ол айдан алады?

азата зінен жоары трана ажетіді срап, кнде бара

бергенше: «Жаман адам бара береді, жасы адам пара береді»

деген сз бар. Кімні жмысы орындалатыны, рине, белгілі болып

тр. « берсе, аласы;ексе, орасы» деген таы бар. Сол ділет

басшысы бірдее срамайды – ау, соны есебін тауып, зіміз,

ткіземіз, яни ауыздандырамыз. Осылайша аттыны жібітуге

кірісеміз.

детте, дау мселесі кемінде екі адам арасында болады да,

соан ділет иесінен трелік іздейміз. Осыан байланысты азата

мынадай сз бар: «ыра – ыра айтпайсыз ба?» - дегенде, ділет

иесі: «Жзін крген со, айта алмайды екенсі» - депті.

Бл – кріністі бір ана трі. Бдан баса осы азата туысты,

жек – жатты, тамыр – танысты т.б. жайлар жетерлік. Бкіл аза

халына йгілі ататы ш би – Тле би, азыбек, йтеке билерді де

кезінде з пиялары болан екен. Оны білгііз келсе, азыбек бек

Тауасарлыны “Тп тиянымнан зіме шейін” Кітабын оыыз.

Енді ауызданан треші дніге келе, бергенді трлі жолмен ала

бастайды. рине, бл туір рекет емес. «ры ры емес, сталан

ры» деген таы бар сз бар. «Жылан кп жрсе, аяын крсетіп

алады» деген де сз бар. Жыланны аяын крген адам болды ма,

болмады ма, бл сзде бекер айтылмаан. Екі адамны білгенін

кндерді кнінде шінші адам біліп ояды. Енді пия дегеніміз

осылайша жариялыа айналады. Бл туралы «з ойымен

сйлескен адам» деген таырыпта бір гіме жазанмын, толыын

одан оырсыз. рлы сталса, пара жарияланып кетсе, ол талыа

тседі, аыры аныы шешіледі. Сонымен, бл рекет сыбайластыа

айналан болса, бір сылтауы табылып, ызмет орны ауыстырылады,

орнына таы баса жатан осы типтес жаа жемор пайда болады.

Ол ашан йгіленгенше жмысын жаластыра береді. Егерде

шыандай жадай болса, оны да ылмыскер трінде жазалаан

болады. Соы кезде айыпты ашамен де теу деген шыты. Яни

кп суммада айыбы тленсе, жазыты атала салатынды шыарды.

«Аша сйлегенде, аиат кмілжіп алады» болып шыады.

Сонымен, «мір деген пияз секілді. абыын аршисы, біра е

соында ештее таппай да аласыыз»- деген екен Джеймс Гибсон

Хьюнекер. орытындысында: «Біз мір сріп отыран асырды ащы

шындыы: небір атал сындардан тіп барып, аырында тірікшіге

айналамыз» депті бден шаршаан бір жрналист газет бетінде.

267

Осыдан барып, барлыымыз да- ділет іздеуші де, алым да,

діни адам да кімге айтарымызды, кімге бас рарымызды таппай, бір

Аллаа келіп тірелеміз де, пешенеге жазаны дегенге келеміз.йткені

Алла те лы, олынан брі келеді. Оны ешкім де жаратан жо. Ол

ешнрсеге мтаж емес. Ішпейді де, жемейді де. Ол мгілікті. Оны

тратын орны да белгісіз, ешкм оны крген емес, крмейді де деп,

тадырымызды бір Алладан креміз. Олай етнегенде не істейміз???

Бл- мірді аыры, тіршілікті аырына келіп жеткені болып

шыады.

Бл- сары уайыма салынанды емес, керек десе, мір

задылыына айналып та бара жатан аида болып барады. «

Отстік азастан» газетіні 22.06.2002ж 78(17394) санында «мір

аылдары мен кіл наылдары» деген маалада белгілі аын

амардин Бектрсынлы:

«Алашы ауымды оамда ана

Рас, шынды боланы,

Онан кейінгі дуірлерді

Ешайсысыны жо оаны!» - депті.

18.3.2003. 11-00

Фантастикалы ой.

«Соырды е сораысы – кіл соырлыы»

(«Адамзатты асыл тжі», II-том, 318-бет).

« Кешірім тінуді е жаманы - лім аузында

сраланы» (сонда, 318-бет).

« Е тамаша байлы – кіл байлыы,

кепейілділік» (сонда, 318-бет).

«...Адама е бірінші білім емес,

Рухани трбие берілуі керек, трбиесіз

берілген білім – адамны ас жауы,

Ол келешекте оны барлы міріне

апат келеді» - депті бу Нсір л- Фараби.

Дние жзіндегі адам баласы лт болып алыптасуынан кейін-

а, р лтты з мір сруіне, трмыс тіршілігіне байланысты р

айсысыны з ерекшеліктері - дет-рып, салт-сана, тілі, діні

алыптасып, соны сатап мір сргені млім. Соны ішінде Трік

тілдес халытарды діні бір боланымен, салт-сана, дет-

рыптарында елеулі айырмашылытар бар. аза деген халыта

лкенге ылтипат, кішіге мейірім, жарлы-жаыбай, мгедектерге

аморлы дегенге ерекше мн берген. ркім зіне лайы сйлеу

жолдарында да лкен сыпайылы, дептілікті сатау болан. сіресе

268

сыйласу жолына келгенде, аза халындай она кту рсімі еш

халыта жо десек те болады. Адам трбиесіне, адамгершілікке

трбиелеуде ойларын тжырымдап, бір ауыз сзге сыйыза білген

тапыр, шешен халы болан: «Халымыз дрежеге емес, дстрге

баынан. Мртебесін – трі деп білген, ізеттілігін – келінінен

таныан, татулыын абысынынан тапан; ызын – ара, лын – нара

балаан; дархандыын – даласымен лшеген; ткірлігін – ылыша,

намысын – найзаа тееген. анатты сздерін дауа – дру, жауа –

ару, араздыа – араша, татулыы – тамыр, тазалыа – нр,

пктікке – прмен, дстрге – дрмен ете білген». Осылайша

адамгершілік асиеттерді сатауда:

« Ізетті – ине етіп,

Иманды – тйме етіп,

Ибанатты – кйме етіп,

Жрші балам, жамандыты кйретіп» - деп, з болашаынан

тілеген.

Осындай аза халыны анатты сздерін ои алса, біреуді