Бастан кешкен, кµз кµрген

десеізші. Семіз сйлеп, ары шыан жасы емес. аттыра

айтатын болсам, сол сайлауа кеткен шыынымды толтырып алайын

демей, бас амын арастырмай, халыа берген удені орындауа

тырысу керек емес пе!

Осы соы кезде бірлескен жеморлы дегенге тыйылым толы

салынбай келеді. «ры ры емес, сталан ры» деген сз бар. Сол

жеморлар білініп алса ана жазырылан болады. Онда да есебін

тауып, баса жердегі сыбайласына барып сыйысады, жзін

аударады.

зімізше бір мемлекетпіз дейміз. Мемлекетті аржысы

салытан жиналады дейміз. Салы тлеушілер брыны йымдасан

шаруашылытарымыз блшектеніп, жекешеленген.

Сонымен, салы полициясы – сол салыты жинаушы,

мемлекеттік ора юшы.

Таы бір полиция – брыны милиция, тртіпсіздікке жол

бермеушілер. Сырттай байаандара осыларды зі тртіп бзып та

жатады. Сезілгені жазаланады. Кпшілігінде «Аша сйлегенде,

аиат кмілжіп алады»-а барады, яни таныс, таныс болмай-а

ойсын, амандасан болып, олына статып жібереді, енді таныс

болып шыа келеді: аузына м йылады, осыларды да

шкерелеушілер табылып та жр, кп емес, дегенмен, бар. Блар кім

дейсіз де? – Е, з ішінде бсекелестікпен із кесушілер. Пара аланын

сезе алса, адам тауып, ашаны номерін жазып алып сындырады.

Сырттай баылап, алысымен ылмыс стінде стайды. Бл да оай

320

олжамен баюшыларды зара бсекесі, бірін-бірі ыыстыру жолы

саналып жр.

Мндайларды шынып кеткен трі адам лімімен аяталуы

ммкін.

Аллатаала адамны з кзін зіне жау етіп, арауыл етіп,

орналастырыпты деген бар. Екі кзді ортасында мрынды

орналастырмаса, бірін бірі натпайды екен-ау. Соны іс жзіндегі

крініс жааы іс ой.

Жоарыдаы аморшы деген сенімділерді белгілі аын

амардин Бектрсынлы былай суреттеген екен:

«Небір зымияндыты торып,

Мемлекет ордасын орып...

аншама шенорлар жр

Халы азынасын сорып!

Жеме-жемге келгенде тіпті

Жібереді-ау тамаынан да орып!» -

Депті.

«Ебек етсе ерінбей, тояды арны тіленбей» - деп, дана

Абай айтандай, таза ебегімен байыана не жетсін! Ол байлы

зіе жымды да, зіні адіріді арттырып та трады ой. Біра

мен саралап айтан баюды кп жолдарында алдау, арбау; рлау

боланды да бірлескен трдегі трі болып келеді. Дені сау болса,

жмыс абілеті бар болса, рине арттар емес, намыстанбай ебек

ету керек. Таы да Абай атамыз айтандай «Есекті артын жу да,

мал тап!» - деген ой. Бл мысал шін айтылан намыстан ба,

жалауланба! Сені аузыа ешкім келіп салмайды. Ата ксібіміз

деп, тжік халы сиятанып, есік аып атаанша, ебегіді сат,

жмыс істе: жер-ана, емшегін сор, еме білсе, жер жатырамайды,

тойынасы, байисы.

12/XI-2004.

Байлам.

Сз соы, тйін, пролог деп те жатамыз. Сйтіп трып, таы да

ой стіндегі адама таы бір ты ой келе ояды екен де, оны да трте

салайына кшеді екенсі. Дегенмен, таусынша кезге келген кісіге

айта оярлы крделі мселе келе бермесе керек. Ондай жаса

келген адамдарды (сексеннен ткен со) адамыны ыса тарта

бастаанындай ойы да тереге бара бермесе керек. Шаршауы да оп-

оай, шабытыны тарап кетуі де апелімде екен. Сонымен, шаршап

отырып. неге бола бермес бірдееге рынбас брын апты аузын

байлаан да дрыс па деген тжырыма келдім.

29.XI.2004 1233

321

322

Асыл ойлар тжырымдары

«ааза тспеген ой - жоалан азына»

Д.И.Менделее

в

Аылды кілті – сзде, нерді кілті имылда, арым-атынасты

кілті – сыйда; брін ып, іске асыруды орны бастаы мида.

Кілі ояу, кзі ашы тлімгер боламын десе, кітап оы,

жасылармен схбаттас болып, бойыа тгел жина.

Ішінде сатап сарайтпай, рбыларыа насихаттау арылы рі

мытпас шін айталай берсе, бойыа сіеді, жаттап та аласы.

зі трбиеші, тыдаушы негелі шкірт болады, халыа ария

атанасы.

Кп жасап, шалайып жатан шал атананша, ария боланы арты.

Сйлеген сзіде рі ыса, рі нса боларлы тіркестерді

пайдалану, олдану - сйлеу шеберлігіді арттырады.

«Аыл - парасат кші – адамны

ойлауына,

пайымдауына, ылым мен нерді

ынуына

жне жасы ылы пен жаман ылыты

айыруына кмектесетін кш»

л-Фараби.

ОЙА КЕЛГЕН ОРАЛЫМДАР

Парасаттылы- адамгершілік негізі.

Сыйлауды тркіні – ору.

ора білмегендік – санасызды.

Жасы ру – тн сезімі.

Аыл-ой тйсігі – парасаттылы.

Дені сауды айыршы болуы – ятсызды.

Арыды сатса, айуандыа айналасы;

323

кшіді сатса, байлыа кенелесі.

з ойын тілмен бере білмеу – білімсіздік, мортыты.

Білімсіздік – талпынысы кемдік, штарсызды, ойсызды.

Ойсызды – хайуана ана тн категория.

Кз – ерекше сезім ралы: тілмен жеткізе алмаанды жеткізеді.

Кзі жаманны зі де жаман.

Жалданып кісі лтіру - зін рбандыа шалу,

аырында, тариха жексрын атын алдыру.

Кек алу – аыматы ісі, еседі мойындатып ндіру – аылдыны ісі.

Тіл – кшті рал: лтіре де алады, тірілте де алады.

Патшаны бас узiрін ауыстыра беруі – кадрларды молайту емес,

дшпанын кбейту.

артаю – бкіл организмні шаршауы, ажуы.

Шамадан тыс мадатау – сріндіру ралы.

Сапасыз жарнама – адірді ашыру.

зімшілдік – жеке басты мддесін ана ойлау – эгоистік.

агілездік – тез сезінушілік.

Ауыр дегенше, ауру де.

Мейірімсіздік – жауызды сезім.

Мейірімділік – тнні иуі.

дептілікті істеп йрет, кштеп йретпе!

айырымдылы – барды блісудегі парасаттылы.

Смнан сриялы туындайды;

Срия олтыыа кірсе, ішіе енеді .