Белы Бім Чорнае вуха

— У вас, значыцца, сабака, — пачаў госць. — А ў мяне, — ён выняў з кішэні паперку, — скарга на яго. — І падаў гаспадару.

Іван Іванавіч чытаў і хваляваўся. Бім прыкмеціў гэта, самохаць сышоў са свайго месца і сеў ля ног сябра, быццам баронячы яго, але на госця больш не глядзеў, хоць і быў напагатове.

— Глупства ўсё, — сказаў Іван Іванавіч спакайней. — Глупства. Бім — ласкавы сабака, нікога не кусаў і не ўкусіць, нікога не пакрыўдзіць. Сабака інтэлігентны.

— Хэ-хэ-хэ! — пакалыхаў жыватом госць. І недарэчна чыхнуў. — О-о, скаціна! — бяскрыўдна сказаў ён да Біма.

Бім яшчэ больш адвярнуўся ўбок, але зразумеў, што гавораць пра яго. І ўздыхнуў.

— Як гэта вы разбіраеце скаргі? — спытаў Іван Іванавіч ужо спакойна, усмешліва. — На каго скарга, таму даяце яе чытаць. Я і так паверыў бы вам, каб пераказалі.

Бім заўважыў у вачах у госця смяшынку. А той прама сказаў:

— Перш-наперш, так і патрабуецца. Па-другое, скарга не на вас, а на сабаку. А сабаку мы чытаць не дадзім… — І засмяяўся.

Гаспадар таксама слаба ўсміхнуўся. Бім нават і не падумаў: ведаў, што гаворка пра яго, а што да чаго, не мог уцяміць — вельмі ж незразумелы госць. Той тыцнуў пальцам на Біма і сказаў:

— Сабаку звальняць трэба. — І махнуў рукою да дзвярэй.

Бім зразумеў, што патрэбна ад яго: пайсці. Але ад гаспадара не адступіў і на сантыметр.

— А вы паклічце тую, што скардзіцца, — пагаворым, уладзім усё, магчыма, — папрасіў Іван Іванавіч.

Госць, зусім нечакана, пайшоў і скора вярнуўся з жанчынаю:

— Вось прывёў да цябе цётку, значыцца.

Бім яе таксама ведаў: невялічкая, крыклівенькая і тлустая, яна, аднак, цэлыя дні сядзела на лаўцы на двары з іншымі вольнымі жанчынамі. Аднойчы Бім нават лізнуў яе ў руку (не ад залішняе павагі да яе, а да чалавецтва наогул), ад чаго яна завішчала і пачала крычаць нешта на ўвесь двор, да адчыненых акон. Што яна там крычала, Бім не зразумеў, але напалохаўся, даў дзёру і задрапаў дома ў дзверы. Больш ён ні ў чым віны перад цёткаю не меў. І вось яна ўвайшла. Што з ім зрабілася! Ён пачаў туліцца да ног гаспадара, а калі той пагладзіў яго, то падціснуў хвост, пайшоў на ляжак і спадылба глядзеў на яе. Ён нічога не разумеў, што гаварыла цётка, а яна трашчала як сарока і ўсё паказвала на сваю руку. Але па яе рухах, па сярдзітых позірках, Бім зразумеў: гэта за тое, што лізнуў не таму, каму трэба. Малады-малады быў Бім, таму і не ўсё мог дакумекаць. Магчыма, ён думаў і так: «Вінаваты, вядома, але што цяпер зробіш». Ва ўсякім выпадку нешта накшталт гэтага было ў яго вачах.

Толькі няўцям было Біму, што вінавацяць яго несправядліва.

— Укусіць хацеў! Укусі-іць! Амаль што ўкусі-іў!

Іван Іванавіч, перабіўшы цётчыну траскатню, загаварыў да самога Біма:

— Бім! А прынясі мне пантофлі.

Бім споўніў гэта з ахвотаю і лёг перад гаспадаром. Той зняў паляўнічыя чаравікі і ўсунуў ногі ў пантофлі.

— Цяпер занясі пастаў чаравікі.

Бім зрабіў і гэта: па аднаму занёс іх пад вешалку.

Цётка прымоўкла, вылупіла вочы. Госць сказаў з пахвалою:

— Маладзе-ец! Ты бач, умее, значыцца. — Неяк крышку, здаецца, непрыязна паглядзеў на цётку. — А яшчэ ўмее што-небудзь?

— Ды вы сядайце, сядайце, — запрасіў Іван Іванавіч цётку.

Яна села, схавала рукі пад фартух. Гаспадар паставіў Біму крэсла і загадаў:

— Бім! На крэсла!

Паўтараць Біму не трэба было. Цяпер усе сядзелі на крэслах. Цётка прыкусіла язык. Госць задаволена паківаў нагою, прыказваў:

— Добра выходзіць, добра, добра.

Гаспадар хітравата прыплюшчыў вочы да Біма:

— А ну дай лапу. — І падаў руку.

Прывіталіся.

— Цяпер, дурненькі, павітайся з госцем, — і паказаў на таго пальцам.

Госць падаў руку:

— Здароў, браток, здароў, значыцца.

Бім зрабіў усё далікатна, як і патрэбна было.

— А не ўкусіць? — асцярожна запыталася цётка.

— Ну што вы! — здзівіўся Іван Іванавіч. — Падайце руку і скажыце: «Лапку!»

Тая і сапраўды выцягнула руку з-пад фартуха і падала Біму:

— Толькі не ўкусі, — папярэдзіла яна.

Ну, а тут няма як і расказаць, што зрабілася. Бім шарахнуўся на ляжак, падрыхтаваўся бараніцца, прыціснуўшыся задам у куток, глядзеў у вочы гаспадару. Іван Іванавіч падышоў да яго, узяў за аброжак і падвёў да пакрыўджанае:

— Дай лапку, дай…

Не, не падаў лапу Бім. Адвярнуўся і глядзеў на падлогу. Першы раз не паслухаў. І панура паплёўся ў свой куток, паволі, вінавата і засмучана.

Вой, што тут зрабілася! Цётка затараторыла, як сухая трашчотка:

— Ты ж мяне збэсціў! — крычала яна на Івана Іванавіча. — Нейкі задрыпаны сабака на мяне, савецкую жанчыну, увагі не мае! — І тыцкала пальцам на Біма. — Ды я… ды я… Пачака-ай!

— Даволі! — неспадзявана раўнуў на яе госць. — Брэшаш ты, значыцца. Не кусаў ён цябе і не збіраўся. Ён жа цябе баіцца, як чорт кадзіла.

— Ты не крычы, — прабавала яна абараніцца.

Тады госць сказаў коратка:

— Кыш! — І загаварыў да гаспадара: — З такімі іначай нельга. — І зноў цётцы: — Бач ты! «Савецкая жанчына» яшчэ мне… Ідзі адсюль! — рыкнуў ён. — Яшчэ раз накаламуць — асмяю! Ідзі! — Скаргу ён парваў перад ёю.

Апошні сказ госця Бім зразумеў выдатна. А цётка пайшла маўчком, ганарліва задраўшы голаў і ні на кога не гледзячы, хоць Бім цяпер не зводзіў з яе вачэй і нават глядзеў яшчэ на дзверы пасля таго, як яна выйшла, а крокі яе заціхлі.

— Вельмі ж вы з ёю… грубавата, — сказаў Іван Іванавіч.

— Інакш няма як, кажу вам: увесь двор скаламуціць — ведаю. Калі гавару, то ведаю. Во дзе яны ў мяне, гэтыя сплетніцы і буяны, — ён паляпаў сябе па зашыйку. — Рабіць ёй няма чаго, яна і цаляе, каб куснуць каго. Дай такім волю, увесь дом пойдзе цераз пень-калоду.

Бім увесь час сачыў за тварам, за рухамі, інтанацыяй і зразумеў выдатна: госць і гаспадар ніяк не ворагі, а нават, як здаецца, паважаюць адзін аднаго. Назіраў ён доўга яшчэ, пакуль яны пра нешта гаварылі. Але калі даведаўся пра асноўнае, то астатняе яго мала цікавіла. Ён падышоў да ног госця і ўлёгся, быццам хацеў гэтым сказаць: «Прабачце».

Запіскі гаспадара

Сёння быў старшыня дамавога камітэта, разбіраўся са скаргаю на сабаку. Выйграў Бім. Між іншым, госць мой судзіў, як Саламон. Самародак!

Чаму ж Бім загырчаў на яго спачатку? А, зразумеў! Я ж не падаў руку, сустрэў прышэльца сурова (давялося ж адкласці паляванне), а Бім рабіў усё па сабачай сваёй натуры: вораг гаспадара — і мой вораг. І тут павінна быць сорамна мне, а не Біму. Дзіва, якое тонкае ў яго адчуванне інтанацыі, выразу твару, рухаў! Пра гэта абавязкова трэба памятаць.

Пасля была ў нас цікавая гаворка са старшынёй дамавога камітэта. Ён канчаткова перайшоў на «ты».

— Ты, — кажа, — толькі падумай: сто пяцьдзесят кватэр у мяне ў доме. А чатыры-пяць баламутак-гультаек могуць такога нарабіць, што жыць людзям не будзе як. І ўсіх я іх ведаю, і ўсе баяцца, а цішком клянуць. На дурнога ж жыхара нават і ўнітаз бурчыць. Дальбо!.. Самы мой страшны вораг хто? Ды той, хто не працуе. У нас можна і так, брат: не працаваць, а есці, што аж жывот трэскаецца. Тут нешта не тое, скажу я табе шчыра. Нешта не так, значыцца… Можна, можна не працаваць. Бач ты! Вось ты, напрыклад, што робіш?