Эр ки?и уонна дьахтар

– Дьэ бэрт, астыммыт буоллаххытына бэрт, – Ксткн муханы ылан аргыга намылычы бырахта уонна тээнтэн илимнэри тутан таыста, – Бэргэн, манан арыыга кл баар, эн биикки киирэн илимнэ тххэ, киээрэн балык кытыыга аыы тахсыыта мухалыахпыт, оттон Ксенья, уотта отто, чэйдэ р тур.

4

Киээ мухаларын скптнэн ууга киирдилэр, оочолорун мааыын адьас кытыыга, ууга биэтэнии турардыы хаалларбыттара кумахха балачча э тахсыбыт.

– Оок-сиэ уубут тэр эбит ээ, – диэтэ Ксткн уонна кумахха дьурулас суолу хаалларан, оочону ууга анньан киллэрдэ, тумсугар э муханы сааылаан уурда:

– Эиги кытыынан миигин кр-кр, ыксаабакка аа-дьуо хаамсы, мин эрдинэн ол тумулга тахсыам, – диэтэ. Кыыстаах уол муха кытыы кынатын бэчимэ быатын туппутунан кумах кытылга хааллылар, Бэргэн кедаларын устан, тобугар диэри ууга киирдэ, кн устата сылыйбыт хомо хамсаабат уута бттн сымнаастык кууспахтаата, Ксенья энэн, кураанах сиринэн, барар буолла. Ксткн эрчимнээхтик эрдиилэрин тардыалаан, скэ дьулуста, эрдиилэр салбахтара ууга батары тэ-тэ, чрйэ эргичийэр иилэри скэттилэр, муха кыната субуруйан тэн барда.

Уол балыгы ргтээри быатынан ууну таыйбахыы-таыйбахтыы бытааннык хааман истэинэ, кыыа: «Бэргэн», – диэн сипсийдэ, кини диэки хайыспытыгар Ксенья: «Ууну охсума», – диэн смйэтин уоугар туттарын крн мичик гынна:

– Ксенья, соруйан ууну тыаатабын, ити аата балык кэннибитигэр баран хаалбатын, куоппатын диэн куттуур быыым, – диэтэ.

Лаппыныахтаах муха ийэтэ кэлбитигэр Ксткн оннуттан туран, быраан кдээриттэ уонна оочотун кытыл диэки эргитэн, кскэ тлээн эрдинэн барда. Кыыстаах уол мухаларын кынатын тарда-тарда, киниэхэ утары тиийдилэр, Ксткн оочото чычаас сиргэ кэлэрин кытта ыстанан тстэ уонна икки илиитинэн хардары-таары с кынаты бэйэтигэр уунаната тардыалаабытынан уоллаах кыыс диэки нрчч туттан хааман тиийэн, икки кынат аллара таастыганнаах эээрин холбуу тутан самахтаата, эдэрдэр муха икки эээрин хомуйа субуйдулар. Долгуннарга крэнии-крэнии лаппыныах тиминээн ылла. Сотору муха ийэтин кытыыга соон тааардылар – хас да балык рт р кмнэн туртанаата, хаайыыга тбэспит сордоохтор кскэ мхсн, ууну ыспахтыы лаыйдылар. Балыгы тааара охсоору н былдьаа-тарыа муха рдгэр тстлэр, саа-иэ суох, тиээр ийэтэ кэлбитин тиэрэн, балыктары кумахха скээтилэр, Ксткн обургуларын хайыытыттан талахха тистэ уонна Ксеньяа уунна:

– Тоойуом, балары таааран мииннээ, оттон Бэргэн биикки сс биир сиргэ сылдьардаахпыт, ааспыт сырыыга ппт илиммин крхпт, чаас курдугунан эргиллиэхпит.

Кыыс балыктарын эйээлэппитинэн сыыры эрчимнээхтик дабайан, тээн таыгар кэллэ. Элбэх эт-балык рдгэр ыраастанан, остуол хараара килэрийбит сирэйигэр балыктары хатырыктаан, иин-н ыраастаан, рээстии оуста. рдгэр суугунуу сипсиэр хаты сэбирдэхтэрин быыыгар чыычаахтар чубугураан ылаллар, уу кытыытыгар стэн хаалар бырдахтар манна, сииктээх буолан хойуу от-мас ортотугар, быыстала суох тыкынаа ктллр, Ксенья салгын сиэбэтэх маан моонньугар, сиэхтэрин тиэрбит харытыгар тээри ыксаталлар. Оллооо балыктаах солуурчаы ыйаан баран, умуллубут кутаатын сааттан сргтэн хаппыт мастары бырааттаан уотун кдьттэ, тоутталаммыт абырал устун кыымнар сырсыакаластылар уонна уот амынньыардары бтнн кууспаалаан, кутаа умайан куугунаата.

Ксенья дл рдгэр олорон, уоту одуулаа-одуулаа уруккуну-хойуккуну эргитэ саныыр. Кини олох кыратыгар ийэтэ лбтэ, ийэтин соччо-бачча йдбт, арай кх да кх киэ алаас ортотунан ыллык суолунан сгэн баран эрэллэрин, ийэтэ киинэйэн ыллыыра, кхсгэр кулгааынан сыыннаына, кикинэс ырыа ииллэрэ. Онтон эмиэ барыта туманынан брллэр. Арай олус дьэкэ хартыына буолан, ийэтэ хоруопка сытара, сайыы кн тааас тиэйэр массыына ааас кузовыгар ууран, кылабыыаа илдьэ барбыттара, дири да дири иин иигэр тэрэн, буору бураната бырааттыыллара, этиэх тгэнэ томтор буору таааран хаптаын туумбаларын туруоран эрэллэрэ санаатыгар бу баардыы тиллэр. Онтон эмиэ гс умнуллар, туман иигэр стэр, аата кинини кууан олорон туох эрэ минньигэс отоннору сиэтэрин, ханнык эрэ уоскутар тыллары саарарын йдр.

Иккиэйэх хаалыахтарыттан ыла кинини аата крр, соотох трппт амарах тапталыгар куустаран улааппыта. Аата биирдэ атын дьахтары аала сылдьыбыта, ол маачахата кинини тоо эрэ хара ааныттан сблээбэтэин, кыраттан да сылтаан мрн-этэрин йдр. Кини онтон олус хомойоро, кистээн да, илэ да ытыыра. Аата тулуйбакка, саа ойоун кытта биирдэ улаханнык иирсибитэ, дьахтар: «Аайгын кытта дэн да тгээр тс!» – диирин йдр. Дьахтар барбыта, аата онтон ыла кэргэннэнэ да сатаабатаа, ааардас эдьиийэ кн кэлэн, кинилэр астарын-ллэрин, таастарын-саптарын крн-истэн улаатыннарбыта. Аата билиэ диэри кинини атаахтатар, бэл: «Оолор каникулларыгар бары соуруу бараллар», – диэбитин иин, харчытын мунньан, соуруу сынньата ыытан эрдээ.

Оо, арай билигин кинини крдн, быйыл сааска диэри тлгэр да оустарбатах уолун кытта хаан да харахтаабатах дьонугар ыалдьыттыы, икки эр киини кытта рс арыытыгар сылдьарын биллин, бука, олох сбл суох этэ. Ол эрээри кини тоо эрэ Бэргээ эрэнэр, кини туох да куааны оорботугар саарбаалаабат, арай билсибиттэрэ кылгас курдук да, туох диэххиний, атом, космос йэтэ буолан, барыта бэрт суаллык быаарыллан эрдээ. Былыргы дьон й-санаата букатын атын буоллаа, кинилэр таырдьа хаар туртайарыттан, иирдьэ уот кытарарыттан атыны крбтх-билбэтэх дьон этилэрэ, Сэбиэскэй былааска эрэ сааа-сонуа ктэннэхтэрэ, оттон билигин итинник тэтиминэн кими да соуппаккын…

Балык миинэ арыыта-сыата быргыйан тахсыбытыгар тууаан-тумалаан, лууктаан-чочунаахтаан кэбистэ, устудьуон хобдох аылыгар рэммит кииэхэ ураты минньигэс сыта саба биэрбитигэр тулуйбакка, э устаалыы сылдьар балык ртн луосканан баан амсайда, срдээх эмис, минньигэс эбит. Миини уот кытыытыгар тардарын аай кытта, тыа быыыгар дьоннор кэпсэтэн кллгрэстилэр, чочумча буолаат, уу кээр саппыкыларынан оту кээр тыастара сардыраспытынан Бэргэннээх Ксткн тахсан кэллилэр, иккиэн тгээ хараара сиигирбит рксээктэри скпттэр, мииннээх солуурчах уот кытыытыгар р паарынан бургучуйа турарын крн, Ксткн кыыы хайаата:

– Маладьыас! Тргэн туттунуулаах кии эбиккин, хайыы-йэ ас бэлэм!

тээн кэтээр аы харайар чычаас омуах баар эбит, сгэн кэлбит балыктарын онно уктулар уонна тииккэ саайыллыбыт урукумуонньукка илиилэрин суунан баран, остуолга кэлэн олордулар. Ксенья тимир миискээ балык рээстэрин биир-биир таааран уурталаата, ол кэмэ Бэргэн суумкатыттан шампаннаах р арыгы кылбаыйбыт бытыылкаларын тааарбытын, Ксткн уруйдуу крстэ:

– Дьэ бу бэрт! Быраатым ол иин убайыгар хайаан илии тутуура суох кэлиэй?! Бииэхэ билигин баартыйа Киин Кэмитиэтин арыгылааыны утары уурааа тахсыбыта диэннэр, хантан да бу аы тымтыктанан да булбаппыт, арыгыны Горбачев кытаанахтык бопто. Оттон урут, бииги эдэрбитигэр, куоракка бэл «т мааыын» диэн баар буолара, суукка хайа да кэмигэр тиийэн ыларбыт, аны Кх бааарга буочукалаах кыыл арыгыны аыйах харчыга атыылаан, тотуоххар диэри ииэххин сб. Билигин бобуу-хаайыы кытаанах, србэ биирин туола илик ыччакка олох да биэрбэттэр, бээрэ эн хаы буолла?

– Србэ икким.

– Оок-сиэ, мчч хапсыбыккын. Урут да ыыах уонна оттооун кэмигэр олох биир да бытыылканы бычыгыраппат гына бобон кэбиэллэрэ. Итини адьас сыыа дьаал диибин, нууччаларга «бобуулаах отон минньигэс» диэн с хоооно баарыгар дылы, дьоннор ордук тууугуран арыгыга охтоллор, туохтарын да тэбээн туран атыылааллар. Букатын дэлэччи тардан кэбииэххэ наада, ким тн баарарынан ыллын, истин!

– Оттон улаханнык иээччилэр умайан лхтэрэ суоа дуо? – Ксенья сэмэйдик тыл кыбытан киитин сс ркттэ:

– Умайдыннар! Ол биир-икки арыгыыт мохоорбутуттан ый-кн тттр эргийиэхтэрэ суоа. Ол оннугар арыгынан спклээннээин, испэттиин була-тала сатыыллара, онон арыгыыт буолан бараллара тохтуох этэ.

Бэрт рйэхтик туттан, шампанскайы тыааппакка эрэ аста, рн бтн тл охсон, куруускалартан бииригэр шаманскайы, иккиигэр р арыгыны кутан кылыгыратта, бэйэтин куруускатын туппутунан умуллан эрэр кутаа иннигэр сргэстээтэ, чохтору тарыйан уоту кдьттэ уонна аыйах тылы ботугураан алаан баран, чох рдгэр кутта, уот клм гынна: