Кэм кэрэ?иттэрэ

Б?тт??н Арассыыйа Т?р?т Сокуонугар баар «Сир итиэннэ сир баайа ту?ааннаах т?р?т омуктар олохторун-дьа?ахтарын тупсарарга тирэх бы?ыытынан туттуллуохтаах» диэн с?р?н бала?ыанньа ?лэлиэх тустаах.

Онно би?иги былааспыт кы?алларын, уопсастыбаннас кытты?арын, ирдиирин эрэйэр кэм ??скээтэ.

Тыа сирэ – омукпут дьыл?ата

Саха дьонун уонна хотугу омуктар т?р?т дьарыктарын, ?б?гэ сиригэр бырааппытын к?р?р, бултаа?ын уонна балыктаа?ын ту?унан сокуоннары ?й????н уонна анал программалар к????рэллэрин сити?эр сорук турар.

Бу хайысха?а судаарыстыба бэлиитикэтин са?ардыыга ураты суолтаны орто саастаах дьону, ?б?гэлэрин уонна т?р?пп?ттэрин дьарыгын салгыыр эдэр ыаллары, ынах, сылгы, таба иитэр дьону ?й??????э ууруллуохтаах.

??нэн и?эр ?лэ?ит ыччат ?б?гэтин сирин-уотун харыстаан илдьэ хаалыахтаах, тыа ха?аайыстыбатынан уонна булдунан дьарыктанар учаастагы, нэ?илиэстибэ бы?ыытынан кэлэр сири бэйэтин ?й?н-с?рэ?ин ууран туран ба?ылыырга дьулу?уохтаах. Саха сирин ?рд?нэн сиртэн уонна ойууртан, ол и?игэр сир баайдаах хайалартан бы?а астаран ыларга бэриллибит кыа?ы тахсан и?эр к?л??нэ ту?аныах тустаах.

Аныгы кэм ирдэбилигэр с?п т?бэ?эр оло?у-дьа?а?ы тэринэр уонна тыа сиригэр сайдыыны а?алар ту?уттан дьо?ус тэрилтэлэри, олохтоох тутуу индустриятын базаларын тэрийэр с?пт??х (бэйэтигэр бетону уонна бетон блоктары о?орон та?аарар тэриллээх; бытарытар уонна араарар тэриллээх кумах уонна щебень таас ылар карьердаах). Оччо?о улахан кыамталаах массыыналаах олохтоох дьо??о эбии ?лэ ??ск???э. Бу саас-сайын эмискэ тутуу матырыйаалыгар, бурууска, эрбэммит маска сыана икки т?г?л, онтон тахса ?рдээн, са?а дьиэ тутуутун ороскуота а?ара барда. Кэтэх ыал дьиэтин буруу?ун ма?ынан тутуохтаа?ар, таастан туттара ордук чэпчэки буолан эрэр.

Чугас, тэйиччи да?аны баар хайабыт таа?ын та?астаан та?аарар технологияны ба?ылыыр кэскиллээ?ин ?йд?????, хамсаныа?ы?. Манна Алдан э?эр ??скээн, тахсан сытар диопсид уонна дунит боруодалары, улуустарга баар атын таастары ту?а?а та?ааран, ?йэлээх, сылаа?ы ?ч?гэйдик тутар тутуу матырыйаалларын бэйэбит о?орору сити?иэ?и?.

Цивилизация хаалынньа?ыттан тахсары сити?иэххэ

Би?иги сайдыылаах олох та?ымыттан (цивилизацияттан) хаалан и?эрбитин кыбыстыбакка эрэ билинэр кэммит кэллэ. Дьокуускай куорат 17-с кыбаарталыгар онон-манан туалеттар та?ырдьа тураллара – цивилизация би?иэхэ суо?ун к?рд?р?р.

Улуус кииннэригэр, дэриэбинэлэргэ т??? дьиэ?э сылаас туалет суох да – оччонон цивилизация суох.

Икки этээстээх мас дьиэлэргэ электричество тардыытын туруга м?лт???ттэн ба?аардар буолаллара цивилизация ирдэбилигэр с?п т?бэспэт.

Киин куоракка уулусса кытыытынан ардах уутун а?арар канализация суо?а аныгы кэм та?ымыгар тахса иликпитин туо?улуур.

Уулусса аайы таас тротуардаах буолары итиэннэ бадараан, быыл куоракка, улуус кииннэригэр суох буоларын сити?эр сорук туруохтаах.

Би?иги бу хаалыыбытын кистии-саба сылдьыбаппыт ордук. Баары баарынан аахсан, аа?ан-суоттаан онтон хайдах тахсары толкуйдуох-тобулуох тустаахпыт.

Цивилизация хаалынньа?ыттан тахсыы – били??и кэм ирдэбилэ. Бу – былаас бары ара?атын иннигэр турар аныгы ирдэбил.

Куорат уонна улуустар б?ддь??ттэрэ аа?ан и?эр сыллаа?ы ороскуоту толуйарга аналлаахтар. Кэскиллээх былааннар ?б?лээ?иннэрин манна к?рд?р?р к?ч?мэ?эй, кыаллыбат тэ?э.

Онон бу улахан кы?ал?а?а сытыы бол?омтону тардан, дойду киин былаа?ын кытты?ыннаран, кинини кытта Дьокуускай уонна атын куораттар мас кыбаарталларын са?ардан тутуу федеральнай тус соруктаах программатын о?орон-чочуйан олоххо киллэрэри сити?иэххэ.

Республика 100 сылын кэрдиис кэмин кэннэ цивилизация хаалынньа?ыттан уон сыл и?инэн букатыннаахтык тахсар дьо?ун соругу туруорунар с?пт??х.

Сайдыы суолун туту?уу – быы?анар ньыма

Мин сайдыы ту?унан толкуйдуо?у?, сайдыы ту?угар хамнаныа?ы? диэн ы?ырабын.

Сайдыы бэлиитикэтин бигэргэтэр, урбаан уонна производство са?а к?р??нэрэ ??ск??ллэрин ба?арыа?ы?. Арассыыйа олохтоохторо бары судаарыстыба экономика?а уонна бырамыысалыннаска бэлиитикэтэ ха?ан са?а ис хо?ооннонорун кэтэ?эр.

Би?иги бары дойдубут сайдыы киэ? суолугар эрэллээхтик киириэн итиэннэ са?а технологияларга оло?урбут олох-дьа?ах, уопсастыба тутулугар к??? к?т?н тахсыан ба?арабыт. Саха сирин олохтоохторо о?орон та?аарыы дьо?ус тэрилтэлэрин ??скэтиинэн уонна бэйэ дохуоттаах дьарыгын кэ?этиинэн хайаан да дьарыктанарбыт ирдэнэр. Мин к?р??бэр, мантан салгыы кэм?э Саха сирин орто саастаах хас ???с олохтоо?о, хас иккис эдэр ки?итэ дохуот киллэрэр бэйэ дьарыгын булуммут, о?остубут буолуохтаах.

Са?а ?йэ – са?а технологиялары ба?ылаа?ын, онуоха оло?урбут са?аны о?орон та?ааран ырыынакка эргинии кэмэ. Са?алыы к?р??лээх урбаанньыттар уонна к???л тыыннаах, дьо?урдаах эдэр дьоммут хорсун санааларынан Саха сирэ Азиатскай-Тихоокеанскай ырыынакка тахсар ураты суолларын тобулуохтара диэн эрэнэбин. Онно Саха сирин минералларын уонна хайатын боруодаларын ту?а?а та?аарыы тирэх буолуо?а. Холобур, уокка умайбат тутуу матырыйааллар уонна техническэй суолталаах бородууксуйалар.

Би?иги суол арахсыытыгар турабыт.

Эбэтэр иннибит диэки хардыылыыр бэйэбит ыллыктарбытын булан, киэ? сайдар суолга тахсыахпыт, эбэтэр хаалынньа? буолуу уонна дьадайыы би?игини э?иэ.

Ийэ тыл, т?р?т култуура – баар буолуубут мэктиэтэ

Дойдубут т?р?т омуктарын тыллара уонна култууралара – би?иги Арассыыйабыт чэлгийэр тыына, харысхаллаах баайа буолар.

Кинилэри барыбыт б?тт??мм?т баайын бы?ыытынан харыстаа?ын, сайыннарыы уонна омуктар култуураларын дь??рэлэ?иннэрии – норуоттар бэйэ-бэйэлэрин ?йд????лэрин уонна Арассыыйа биир сомо?о буолуутун мэктиэтэ диибин.

Би?иги 2009 с. «??рэ?ирии ту?унан» федеральнай сокуо??а киирбит уларыйыылар содулларын умнубаппыт. Ол уларыйыыларга с?п т?бэ?иннэрии диэн ааттаан республика сокуонуттан национальнай-региональнай компонент ту?унан ыстатыйаны суох гынаары ыгыы-т??р?? буолбута. Онно бастаан Ил Т?мэ??э би?иги саха норуотугар, хотугу омуктарга тыын суолталаах сокуоммут с?ннь?н туруула?ан к?м?скээбиппит. Федеральнай сокуону о?орооччуларга кытта сабыдыаллаабыппыт.

2018 сыл саа?ыгар Ил Т?мэн 5-с ы?ырыылаах мунньа?ын дьокутааттара мин ??рэнэр тылы талыыга к???л?, т?р??б?т тылы ??рэтэр бы?ыыны-майгыны хааччыйар тэрээ?ини б?р?к?рээттии быраабыла?а хаайан хааччахтыыры, ??рэх тылын талар быраабы оскуола та?ымыгар эрэ киллэрэргэ сорунууну Т?р?т Сокуо??а оло?уран утарбыппын ?й??б?ттэрэ.

Ил Т?мэн ити к??стээх бы?аарыытын салгыы Госдума?а туруула?ыннара миигин ыыппыта. Ол т?м?гэр ??рэнэр тылы талыы к???л?н уонна республикалар судаарыстыбаннай тылларын та?ымын т??эрии сатамматын ту?унан би?иги туруорсуубут ?й?мм?тэ уонна аахсыллыбыта.

Били??и кэм?э аны у?уйаан саастаах, бэ?ис-алтыс кылааска тиийэ саха о?ото т?р??б?т тылыттан к?рг??м?нэн тэйэн эрэр. Бу ааннаабыт кы?ал?а элбэх ыалы, нэ?илиэк аайы дьону долгутар.

Манна са?а дьа?аллар наадалар. Т?р??б?т тылы сыыппара эйгэтигэр то?о анньан киллэрии су?аллык ?б?лэниэх тустаах о?о аймах компьютергэ, т?л?п????э ийэ тылынан аа?ар, оонньуур, к?р?р кыа?ын уталыппакка, салгыы бириэмэни с?тэрбэккэ хааччыйыахтаахпыт. Ону о?орор, айар, олоххо киллэрэр дьо?урдаах дьон ?лэлэрэ бы?аччы уонна киэ?ник ?б?лэнэрин сити?ии – бу тыын суолталаах сорук буолар.